γράφει το Zαϊκλόνι**

 

“Το ήξερα εξαρχής!”, “Φως φανάρι, το έβλεπα που ερχόταν”, “Μα καλά γκαβωμάρα έχεις και δεν έβλεπες το προφανές;”

 

Αν είχες ένα ευρώ για κάθε φορά που το έχεις πει αυτό εκ των υστέρων για την έκβαση παρελθόντων γεγονότων, τώρα θα έγραφα το παραπάνω στην δικιά σου πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης που μόλις εξαγόρασες – ή μάλλον, θα είχες σκεφτεί ήδη εσύ την ιδέα του Facebook βάζοντας μεγαλοπρεπέστατα Ζουκεπέρκη και Κολόμβο να ρουφήξουν το αυγό τους.

 

Hindsight is always 21/20
Το παραπάνω, δηλαδή η κρίση ενός γεγονότος ως εξαρχής εύκολα προβλέψιμο… εκ των υστέρων , ονομάζεται “εκ των υστέρων πλάνη” (hindsight bias). Είναι ένας παράξενος ψυχολογικός μηχανισμός, ίσως ένα από τα καμπόσα bugs του wetware μας, ο οποίος δεν αρκείται απλά στο να σε γεμίσει ενοχές και να σε κάνει να νιώσεις “εντελώς για τα μπάζα”. Προχωράει παρακάτω και ισχύει και για τρίτους ορισμένες φορές που μαθαίνουν για πράξεις, λεγόμενα και αποφάσεις μας με αποτέλεσμα να μπορεί να επηρεάσει την απόφαση μιας δίκης, ιατρικές αποφάσεις ακόμα και την οπτική μας επί της ανθρώπινης ιστορίας (βλέπε ιστορικά βιβλία όπου η “ξεκάθαρη πορεία του όλου πράγματος” για κάποιο παράξενο λόγο δεν φαινόταν ξεκάθαρη σε αφεντάδες, στρατηγούς και λαουτζίκο). Ναι, δεν την έχουν πατήσει μόνο μεμονωμένα άτομα, με “αυλικούς” ίδιας νοοτροπίας, την έχουν πατήσει και ολόκληρες ετερόκλητες επιτροπές που συστάθηκαν ακριβώς για αυτό τον λόγο: να συλλέξουν όλα τα στοιχεία, να επεξεργαστούν κάθε πιθανό σενάριο και να χαράξουν ανάλογη πορεία.

 

Το συγκεκριμένο φαινόμενο μπορείς να το βιώσεις πολύ έντονα και με γρήγορη εναλλαγή μεταξύ των καταστάσεων “άγνοιας για το που πάει η βαλίτσα” και συνειδητοποίησης του “εξαρχής προφανούς” προσπαθώντας να λύσεις ασκήσεις φυσικής/μαθηματικών, αποτυγχάνοντας και κοιτώντας το λυσάρι – θα έλεγα πως σχεδόν προτείνεται για νευροβιολογική διερεύνηση του φαινομένου, δεδομένου πως έτσι μπορείς να την “πατήσεις” απανωτά 5 φορές μέσα σε μια ώρα χωρίς σημάδι στον ορίζοντα βελτίωσης “τώρα που ψυλιάστηκες τα προφανή”.

 

Ωραία, αφού το έβλεπες, γιατί δεν έπραξες ανάλογα; Σου έχω χαρμόσυνα, απενοχοποιητικά, νέα* ! Καλά έπραξες. Δεν θα μπορούσες να ξέρεις την έκβαση, ούτε εσύ ούτε οι υπόλοιποι, είναι απλά μια ψευδαίσθηση που πολλές φορές “αντέχει” και σε εκ των υστέρων ανάλυση. Ίσως τα στοιχεία δεν επαρκούσαν, ίσως για διάφορους λόγους δεν μπορούσες να σταθμίσεις ικανοποιητικά την βαρύτητά τους, ίσως τα πιθανά σενάρια να ήταν πολλά και να φάνταζαν ισοπίθανα. Ίσως και ο εγκέφαλός σου να σε βοηθάει ακόμα μια φορά να παραμυθιάσεις τον εαυτό σου. Έχει βρεθεί πως ο εγκέφαλος πολλές φορές τροποποιεί την μνήμη των γεγονότων όταν συνειδητοποιήσεις το “προφανές” είτε με τρόπο επιλεκτικής ανάκλησης όλων των στοιχείων που σε “προειδοποιούσαν”, είτε ορισμένες φορές μέχρι και της αλλοίωσης της μνήμης ή και κατασκευής ψευδών αναμνήσεων.

 

Το ελαφρώς άσχημο εδώ είναι πως δεν έχει βρεθεί τρόπος εξάλειψης αυτού του φαινομένου (κάτι που θα το θέλαμε διότι όπως ειπώθηκε επιδρά και σε άλλα πράγματα πλην της αυτοεικόνας μας). Ίσως η καλύτερη στρατηγική να είναι η αναφορά στο άτομο εναλλακτικών εκβάσεων ώστε να δει πως με το υπάρχον σετ στοιχείων και άλλες εκβάσεις θα ήταν λογικές και “προφανείς”.

 

* Εδώ, μη βιαστείς να χαρείς αν όντως οι εσφαλμένες επιλογές σου σε οδήγησαν σε “αυτό το χάλι”, αν όντως φάλτσαρε η κρίση σου και αν όντως αγνοούσες επίμονα απο την αρχή όλα τα σημάδια. Ήσουν όντως γκαβό. Μια πιθανή διαφορά μεταξύ του “εκ των υστέρων διαπιστωθέντος” και του “εξαρχής αγνοηθέντος” είναι πως στην δεύτερη περίπτωση οικεία άτομά σου με αποδεδειγμένη ευθυκρισία στην πράξη, σου επεσήμαναν πολλάκις -κατά την διάρκεια “της φάσης”- την προσοχή στην έκβαση που σε άφησε με το στόμα ανοιχτό μα το έκλεισες χωρίς δεύτερη σκέψη και επανεξέταση των τακτικών σου, ρουφώντας μαζοχιστικά ηδονικά την πιπίλα του “ρε το ήξερα! ΤΟ ΞΕΡΑ!”. Φρόντισε λοιπόν να εισαγάγεις τέτοια άτομα στην ζωή σου, αν δεν τα έχεις ήδη δίπλα σου και better luck, next time.

 

———-
** Το Ζαϊκλόνι ασχολείται με θετικές επιστήμες, οι οποίες αποτελούν «επάγγελμα» και χόμπι συνάμα. Τα κύρια ενδιαφέροντά του περιλαμβάνουν βιολογικές επιστήμες, φυτολογία / εθνοβοτανολογία, γενετική, νευροεπιστήμες και συσσώρευση μαγικών τίτλων με τρία γράμματα πριν από το όνομά του, που -όπως χαρακτηριστικά λέει- κάνουν τους ασήμαντους να νιώθουν λίγο πιο σημαντικοί.