Από τον Νίκο Φούρναρη & Έλενα Χατζηλάρη
Η πληροφορία, η εμπειρία και η γνώση που διαχέεται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για το προσφυγικό ζήτημα, με διαφορετική ένταση ανά περίοδo-πλην σε σταθερή βάση-κατέχει τους τελευταίους μήνες, πρωταρχικό ρόλο στην μιντιακή ατζέντα. Πολιτικοί, δημοσιογράφοι, ειδικοί αναλυτές (προσ)καλούνται να εξηγήσουν φαινόμενα, αίτια και αφορμές. Αντιθέτως, εκπρόσωποι μη κυβερνητικών οργανώσεων, θεσμών, οργανισμών, διοικητικών τμημάτων του δημοσίου ειδικευμένων σε προσφυγικά ζητήματα και απλοί εθελοντές δεν απασχολούν συχνά τους φορείς ενημέρωσης σε ένα τόσο κρίσιμο θέμα, με πολλαπλές προεκτάσεις.
Το οξύμωρο της υπόθεσης μας διηγήθηκε μάλιστα με τον γλαφυρότερο τρόπο, μια εκ των συνεντευξιαζόμενων, όταν ανέφερε πως σε προσωπική συζήτηση με ανώτατο Ευρωπαίο αξιωματούχο, καθόλα υπεύθυνο για ζητήματα ένταξης, της εκμυστηρεύτηκε πως δεν έχει αντικρύσει και δεν έχει συζητήσει ούτε για ένα λεπτό στην ζωή του με κάποιον «newcomer», όπως ονομάζονται –μάλλον άστοχα- οι “νεοφερμένοι” πρόσφυγες, σε Ευρωπαϊκά σεμινάρια και εκδηλώσεις.
Εκτός των πηγών ενημέρωσης, αμφισβητήσιμο είναι και το ίδιο το περιεχόμενο του γνωστικού μας «οπλοστασίου». Οι πολίτες είναι συχνά έτοιμοι να «στρατευτούν» στην μια ή την άλλη πλευρά, όμως πόσοι γνωρίζουν τις δράσεις (εκπαιδευτικές, ψυχαγωγικές, κοινωνικές) που γίνονται για την ένταξη των προσφύγων; Πόσοι γνωρίζουν παραδείγματος χάριν, πως με ψηφισμένο νόμο (4375/3.4.2016) οι αιτούντες άσυλο δικαιούνται να βρουν νόμιμα εργασία στην Ελλάδα, παρόλα αυτά όταν προχωρούν στην διαδικασία έκδοσης ΑΜΚΑ, οι υπηρεσίες δεν γνωρίζουν πώς να τους διαχειριστούν; Άραγε ότι σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, όπως το Βέλγιο, κάλυψαν τα κενά των υπεράριθμων θέσεων εργασίας -που δεν μπορούσαν να καλύψουν οι ντόπιοι-εκπαιδεύοντας πρόσφυγες;
Την αρχή κάναμε μιλώντας με τον επικεφαλής στο τμήμα Παρακολούθησης, Αξιολόγησης, Λογοδοσίας και την υπεύθυνη Προάσπισης και Διεκδίκησης Δικαιωμάτων του «SolidarityNow». Η οργάνωση είναι operational από το 2015 και οι δράσεις της γίνονται στα πλαίσια των προγραμμάτων φιλοξενίας αφενός, των προγραμμάτων «BlueDot» και αφετέρου στα κέντρα αλληλεγγύης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Αφορούν πρόσφυγες, μετανάστες, Έλληνες, παρέχοντας ψυχοκοινωνική υποστήριξη και νομική υπηρεσία. Παράλληλα, η οργάνωση αξιοποίησε το νομικό πλαίσιο για την πρόσληψη προσφύγων, ιδίως στις θέσεις των διερμηνέων, πιστοποιώντας τους μάλιστα με επίσημο τίτλο. Ακόμη, εστιάζει στην προσπάθεια να εντάσσονται τα προσφυγόπουλα στα πρωινά τμήματα ή έστω στα βραδινά δημόσια προγράμματα και όχι στην περαιτέρω παροχή βοήθειας στα camps, αφού «πρέπει να υπάρξει κοινωνική πίεση για το κλείσιμο των κέντρων εγκατάστασης για να ξεκινήσει η διαδικασία ένταξης στην κοινωνία.»
«Υπάρχουν education–sport activities αλλά και δραστηριότητες που έχουν απλά ως σκοπό την ψυχαγωγία, την εκτόνωση και την άσκηση. Υπάρχουν δράσεις στην παραολυμπιακή ομάδα, συμμετοχή στον κλασσικό μαραθώνιο και κάποιες regular δραστηριότητες όπως ποδόσφαιρο, τρέξιμο, yoga (περισσότερο για γυναίκες). Οι καθαρά αθλητικές δραστηριότητες εστιάζουν περισσότερο στους άνδρες για ένα και μοναδικό λόγο, διότι συνήθως στις άλλες κοινωνικές δραστηριότητες οι άνδρες δεν συμμετέχουν. Υπάρχει ο κίνδυνος για δημιουργία αρνητικών μηχανισμών, λόγω της αδράνειας στους άνδρες 15-25 χρονών, που είναι μια παραμελημένη ομάδα. Έτσι οι δραστηριότητες βοηθούν ώστε να επιτευχθεί η κοινωνικοποίηση, η ψυχική αποφόρτιση. Για τις γυναίκες προτιμούνται πιο mild activities, όπως μαθήματα γιόγκα, “pilates”, handcraft, ραπτική.»
Στο πρόγραμμα βρίσκει κανείς επιπλέον, επισκέψεις επί τακτικής βάσης σε μουσεία, για παράδειγμα στο μουσείο Μπενάκη και στο μουσείο κεραμικής τέχνης όπου οι φιλοξενούμενοι παρακολουθούσαν και μαθήματα κεραμικής. Υπάρχει ακόμη συνεργασία με το «Ένα παιδί, ένας κόσμος».
Επιπρόσθετα, στο πρόγραμμα συναντά κανείς cinema debates, ενημερώσεις, σεμινάρια animation, μαθήματα Ελληνικών, Αγγλικών, Γερμανικών και λιγότερο Γαλλικών, ζωγραφική, θεατρική έκφραση και πολλές ακόμη δραστηριότητες.
Ένα από τα αρκετά παράδοξα της διαδικασίας είναι πως οι δικαιούχοι των προγραμμάτων μετεγκατάστασης, οι «relocation candidates»,μένουν στα ξενοδοχεία ενώ οι αιτούντες άσυλο, που η χώρα καταγωγής τους δεν τους επιτρέπει να συμμετάσχουν στο ίδιο πρόγραμμα, παραμένουν στα camps. «Το συγκεκριμένο στοιχείο αποτελεί ό,τι πιο αντιφατικό για την ένταξη, καθώς τοποθετεί ανθρώπους που θα φύγουν σε λίγο καιρό από την χώρα στον αστικό ιστό ενώ αυτοί που -κατά πως φαίνεται- θα μείνουν, διαβιούν σε απομακρυσμένες περιοχές.» Στόχος της οργάνωσης είναι να βρει χρηματοδότηση για την δημιουργίαaccommodation programs, με δικαιούχους Έλληνες και μη, καθώς η πραγματική ανάγκη δεν περιορίζεται μόνο σε ανθρώπους που ζουν στην χώρα για μικρό χρονικό διάστημα.
Σε γραπτή επικοινωνία με το δίκτυο της «Μέλισσα», μιας ΜΚΟ που ξεκίνησε με βάση ένα δίκτυο μεταναστριών, ενεργή από τον Ιούνιο του 2015. Ενημερωθήκαμε για την πληθώρα δράσεων που διεξάγονται σε ένα ευχάριστα χρωματιστό όροφο νεοκλασικού κτιρίου στο κέντρο της Αθήνας Η έμπνευση – κινητήριος δύναμη πίσω από το δίκτυο ήταν και εξακολουθεί να είναι η ενδυνάμωση των μεταναστριών «από την παρακολούθηση εργαστηρίων θεραπείας μέσω της τέχνης, μέχρι δωρεάν παιδική φροντίδα για τις μητέρες· μαθήματα μουσικής μέχρι μαθήματα γλωσσών, από την οικοδόμηση μιας κοινότητας με τις διαφορές και τις ομοιότητες μας ως γυναίκες από όλο τον κόσμο μέχρι την αίσθηση του ανήκειν μαζί.»
Διεξάγονται δραστηριότητες όπως Γιόγκα και Feldenkrais ( μια μέθοδος σωματικής, διδασκαλίας και εκπαίδευσης η οποία αποσκοπεί στην βελτίωση της καθημερινότητας του ατόμου μέσω της εμπειρικής γνώσης) αλλά πρωτοστατούν ασχολίες καλλιτεχνικής και δημιουργικής φύσης, ενώ ο χώρος είναι ζωντανή απόδειξη του συγκεκριμένου ισχυρισμού. Δωμάτια γεμάτα με πολύχρωμες χειροτεχνίες, έργα πλεκτικής, ραπτικής, φωτογραφίες και γράμματα από διαφορετικές αλφαβήτους, όλα δημιουργήματα μεταναστριών που έχουν επωφεληθεί και συμβάλει στον χώρο. Μαθήματα κινηματογράφου, ποίησης, φωτογραφίας, αφηγήσεις ιστοριών και ψυχοθεραπευτικές δραστηριότητες «laugh and let go» γεμίζουν το πρόγραμμα καθώς «σκοπός είναι να προάγουμε την ατομική δημιουργικότητα μέσω της αλληλοϋποστήριξης και ομαδικής κατασκευής.» Το αμάλγαμα της πολυπολιτισμικότητας συμπληρώνουν δράσεις όπως μουσικά δρώμενα που έχουν πραγματοποιηθεί ανά καιρούς από την χορωδία της Ουκρανικής κοινότητας, μιας νεαρής Ελληνίδας βιολίστριας και παιδιών που χόρευαν και τραγουδούσαν στα Αραβικά και στα Αγγλικά.
Οι δυναμικές δραστηριότητες μακροπρόθεσμης ενδυνάμωσης των γυναικών συμβάλουν και στην περαιτέρω κοινωνική τους ένταξη. «Η εκμάθηση των Ελληνικών βοηθάει στην καθημερινή επικοινωνία, ενώ οι κοινοτικές δραστηριότητες δίνουν την ευκαιρία εκτίμησης της τοπικής κοινωνίας παράλληλα με την επαφή με νέους πολιτισμούς. Οι τριβές με τοπικούς παράγοντες είναι πολλές καθώς οι περισσότεροι από τους συνιδρυτές και συντονιστές είναι Έλληνες ή μετανάστες που ζουν στην χώρα πάνω από 15-20 χρόνια. Κάθε καταστηματάρχης, από τους ανθοπώλες μέχρι τους μανάβηδες γύρω από την πλατεία Βικτώριας ξέρουν την Μέλισσα και μας συμπεριφέρονται πολύ ευγενικά. Μερικές φορές που οργανώνουμε γιορτές κάνουμε λίγη φασαρία, οπότε έχουμε κάποια παράπονα από τους γείτονες. Υπάρχουν πολλές προκλήσεις, ακόμα και τα πιο βασικά αποτελούν πρόκληση για μας. Η κατανόηση της ένταξης ως αμοιβαία διαδικασία δεν συμβαίνει συχνά. Γίνεται διάλογος σε Ευρωπαϊκό επίπεδο που εστιάζει στο βάρος που πέφτει στους πρόσφυγες για την προσαρμογή τους στο νέο περιβάλλον, αλλά δεν γίνονται πολλές συζητήσεις για το πως μπορούμε να μάθουμε από τις μετανάστριες, τις δεξιότητες, την αντοχή και δύναμή τους. Η αντιμετώπιση του ρατσισμού και του σεξισμού σε οποιοδήποτε πληθυσμό είναι μια μακρά διαδικασία. Αλλά είμαι αισιόδοξη ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτά τα εμπόδια μαζί.»
Συναντώντας μια μετανάστρια που συμμετέχει για διάστημα 4 μηνών σε δραστηριότητες της Μέλισσας, διαπιστώσαμε πως η ενημέρωση γίνεται σε αρχικό επίπεδο από φίλους και γνωστούς. Πέρα από τα μαθήματα γλωσσών, οι δημιουργικές δράσεις γνωρίζουν όντως μεγάλη απήχηση και η ύπαρξη προγράμματος συντονίζει και συμβάλει στην ομαλή και απρόσκοπτη διεξαγωγή τους. «Νιώθω χαρούμενη εδώ. Μπορώ να μάθω πολλά πράγματα, όχι μόνο εκπαιδευτικής φύσης, αλλά μαθαίνω πώς μπορώ να βοηθάω τον εαυτό μου, την οικογένεια και τους φίλους μου. Εδώ υποστηρίζονται μετανάστριες από όποια χώρα και αν προέρχονται, και πολλές φορές από άτομα με διαφορετική καταγωγή. Οπότε πιστεύω ότι είναι ένας χώρος όπου μπορούν να συμμετέχουν άτομα ανεξαρτήτου καταγωγής.»
Στα πλαίσια της συλλογής πληροφοριών για την συγγραφή του άρθρου ήρθαμε σε «επαφή» με ένα ακόμη ενδιαφέρον, πιλοτικό πρόγραμμα, το «SolidaritySalt». Μιλώντας με μια εκ των δυο συνιδρυτών της κοινωνικής επιχείρησης, μάθαμε πολλά για το πώς μπορεί να βοηθήσει κανείς στην ένταξη των προσφύγων-γυναικών, μέσω του φαγητού. «Είμαστε και οι δυο επιχειρηματίες στον τομέα του food, άρα σκεπτόμενες πώς θα έχουμε εμείς μια ενεργή συμμετοχή στο προσφυγικό ζήτημα και με την ευκαιρία του διαγωνισμού European Social Innovation Competition, υπήρξε μια πρόσκληση για ιδέες, δράσεις ένταξης των προσφύγων στην Ευρώπη. Περνώντας στην τελική φάση, μάθαμε πολλά από την ευρωπαϊκή εμπειρία στις κοινωνικές επιχειρήσεις για την ένταξη και το φαγητό που έχει κύριο ρόλο στην διαδικασία της ένταξης.»
«Πλέον κάνουμε πιλοτικά workshops σε συνεργασία με την “Μέλισσα” για να δούμε πως θα λειτουργήσει στην πράξη. Συζητάμε με ομάδες γυναικών. Θα φτιάξουμε μια μικρή παραγωγή από τρόφιμα που μπορούν εύκολα να συσκευαστούν και να σταλούν με το ταχυδρομείo γιατί ο σκοπός είναι να φτιάξουμε ένα e–shop με ελληνικά προϊόντα, ξεκινώντας με αλάτι, μπαχαρικά, βότανα σε χειροποίητες συσκευασίες που θα έχουν πάνω μηνύματα από την γυναίκα-πρόσφυγα που το δημιούργησε.»
Με αυτό τον τρόπο υπάρχει μια απευθείας συνομιλία του παραγωγού και του χρήστη για να καταλάβουν όλοι πως ο πρόσφυγας δεν είναι κάτι αόριστο. Οι γυναίκες θα πληρώνονται για αυτή τους την δουλειά. Προφανώς σε πρώτη φάση δεν γίνεται λόγος για ένα «κανονικό» μισθό, όμως μετά τα πρώτα έσοδα ευελπιστούν να γίνει και αυτό. «Είναι σημαντικό να υπάρχει μια αμοιβή, δεν είναι μόνο το πολιτιστικό και η διαχείριση του χρόνου, αφορά και το ψυχολογικό κομμάτι.»
«Από εκεί και πέρα κάποια στιγμή τα προϊόντα μπορούν να πωληθούν και σε χονδρική σε καταστήματα, ενώ οι εργαζόμενες που θα απασχολούνται θα αυξάνονται ανάλογα με την ζήτηση. Όχι μόνο στο κομμάτι της κατασκευής, αλλά και στην λειτουργία της επιχείρησης, στο κομμάτι του μάρκετινγκ, των παραγγελιών, ώστε να υπάρξει μια εκπαίδευση και εξειδίκευση. Παράλληλα, στις δράσεις θα υπάρχουν μαθήματα γλώσσας, κάποιων βασικών εργαλείων επιχειρηματικότητας καιδραστηριότητες ενσωμάτωσης.»
«Έχουμε κάνει και δράσεις σε camps, συγκεκριμένα στο Σούνιο, όπου ήταν μια ομάδα που έκανε μια πρώτη προσέγγιση μέσω του φαγητού. Προετοίμασαν κάτι σαν παραδοσιακά μπισκότα και είδαμε πως η τροφή και η μαγειρική μπορεί να συνδέσει διαφορετικές ηλικίες, γλώσσες, κουλτούρες. Υπήρξε μια πολύ ωραία πρώτη επαφή. Χρειάζεται ένα πρώτο κοινό σημείο (common ground) για να επικοινωνήσει ο ένας με τον άλλο, παρά τις δυσκολίες. Πιστεύω πως το κλειδί που ενώνει όλους τους ανθρώπους είναι το φαγητό, που εκφράζεται με το «making and sharing food». Για να μάθεις κάποιον πρέπει να φας “ψωμί και αλάτι”, μαζί του.»
«Οι πρόσφυγες δεν είναι μια ομοιόμορφη ομάδα. Υπάρχει ένα ποσοστό ατόμων για τους οποίους η προοπτική είναι εντυπωσιακή, έχουν τρομερή ενέργεια και ταλέντα για να χτίσουν μια νέα ζωή. Εμείς έχουμε και να κερδίσουμε από αυτό. Αυτό που θέλω να πω, το μάθημα που πήρα εγώ, είναι ότι οι θεσμοί και η πολιτεία είναι ιδιαίτερα σημαντικό να βοηθούν, όμως στο τέλος της ημέρας πρωταρχικό ρόλο παίζει τι μπορεί ο καθένας, ως μεμονωμένος άνθρωπος. Τελικά καταλήγει στο one toone. Οι πρόσφυγες μου λένε “θυμάμαι τον τάδε, που με ρώτησε τι χρειάζομαι, αν είμαι καλά”, μια πρώτη επαφή. Πρέπει να σκεφτούμε τι κάνουμε και τι μπορούμε να κάνουμε, το πιο απλό είναι να είσαι άνθρωπος.»
Σημαντικές πρωτοβουλίες και δράσεις γίνονται και από τον Δήμο Αθηναίων. Συνομιλώντας με την συντονίστρια του έργου στην «Εταιρεία Ανάπτυξης και Τουριστικές Προβολής Αθηνών», μέσω του γραφείου του Αντιδημάρχου «Μεταναστών, Προσφύγων και Δημοτικής Αποκέντρωσης», πληροφορηθήκαμε για τις προσφυγικές και μεταναστευτικές δράσεις του Δήμου, ιδιαίτερα των μικρών παιδιών.
- Η «Μετεγκατάσταση» στη «Φρουτοπία, το νησί των πυροτεχνημάτων», στο ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, που αποτελεί μία έκθεση – αφιέρωμα στο έργο του αγαπημένου σε μικρούς και μεγάλους συγγραφέα, τον Ευγένιο Τριβιζά.
- Η επίσκεψη στο «Λουτρό των Αέρηδων» στην Πλάκα. Παιδιά και έφηβοι πρόσφυγες που φιλοξενούνται στο πρόγραμμα «Προσωρινή Στέγαση Προσφύγων» του δήμου Αθηναίων και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, επισκέφτηκαν το μόνο από τα δημόσια λουτρά της Αθήνας που σώζεται μέχρι σήμερα και απασχολήθηκαν και με διαδραστικά παιχνίδια, που διοργανώθηκαν με πρωτοβουλία των ανθρώπων του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης, στο οποίο ανήκει και το «Λουτρό των Αέρηδων».
- Tο διαδραστικό «Ψηφιακό Μουσείο Ακαδημία Πλάτωνος και η δράση «Φροντίζω με Τέχνη», που πραγματοποιείται από το «Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης», με σκοπό την καλλιέργεια της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας από τη νηπιακή ηλικία μέσω της τέχνης.
- Η δράση που ξεχωρίσαμε ξεκίνησε από την Βενεζουέλα και αφορά ένα κοινωνικό-μουσικό project, το «El Sistema Greece». Η μουσική παιδεία έχει αποδειχθεί ότι είναι ένα απίστευτα αποτελεσματικό μέσο για την επίτευξη μακροπρόθεσμων κοινωνικών αλλαγών, τόσο για τα παιδιά που συμμετέχουν, όσο και για τις οικογένειές τους.
