Η κράτηση των μεταναστών στην Ευρώπη, είτε για το σκοπό της παρεμπόδισης των αιτούντων άσυλο και άλλων μεταναστών να εισέρθουν σε μια χώρα είτε για την απομάκρυνσή τους, μου έχει προκαλέσει ιδιαίτερη ανησυχία εδώ και καιρό. Έχω επανειλημμένα αντιταχθεί στην πανευρωπαϊκή τάση ποινικοποίησης των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών, βασικό στοιχείο της οποίας είναι η κράτηση. Η κράτηση συνιστά υπερβολική παρέμβαση στην προσωπική ελευθερία των μεταναστών. Εμπειρογνώμονες έχουν επιβεβαιώσει τις επιβλαβείς επιπτώσεις της στην ψυχική υγεία των μεταναστών, ιδιαίτερα των παιδιών, που συχνά βιώνουν την κράτηση ως μια εμπειρία συγκλονιστική ή ακόμα και τραυματική.
Για το λόγο αυτό, είναι επιτακτική ανάγκη τα κράτη να εργαστούν προς την κατεύθυνση της κατάργησης της κράτησης των μεταναστών. Αυτό δεν σημαίνει απεμπόλιση της διαχείρισης των συνόρων τους και του δικαιώματός τους να αποφασίζουν ποιος μπορεί να εισέλθει σε μια χώρα και ποιος μπορεί να παραμείνει. Σημαίνει επένδυση σε εναλλακτικά μέτρα για την αποτελεσματική διαχείριση της μετανάστευσης, τα οποία δεν είναι τόσο υπερβολικά και επιβλαβή όσο η κράτηση. Χάριν του σημαντικού έργου οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, των εθνικών δομών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου της Ευρώπης, τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μεγαλύτερη συζήτηση για τα εναλλακτικά της κράτησης μέτρα.
Ωστόσο οι αντιδράσεις των κρατών στην αυξημένη άφιξη μεταναστών στην Ευρώπη απειλούν αυτή την εξέλιξη. Ένα από τα πρώτα μέτρα που ελήφθησαν στο πλαίσιο της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας το 2016 ήταν η περίφραξη αρκετών εγκαταστάσεων υποδοχής («hotspots») στα ελληνικά νησιά, μετατρέποντάς τα στην πράξη σε κέντρα κράτησης – μια πρακτική η οποία έκτοτε έχει μερικώς αντιστραφεί. Αυτό το μήνα, η ουγγρική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα λάβει μέτρα για να επανεισάγει επειγόντως την υποχρεωτική κράτηση μεταναστών. Στην Ιταλία, έχουν αναφερθεί σχέδια για το άνοιγμα δέκα έξι νέων κέντρων κράτησης. Ενώ τα ευρωπαϊκά κράτη αισθάνονται όλο και περισσότερο την ανάγκη να ελέγχουν – και να δείχνουν ότι ελέγχουν – τα σύνορά τους, αυτό δεν μπορεί να γίνει μέσω μιας σπασμωδικής προσφυγής στην πρακτική της κράτησης.
Τα επόμενα βήματα που πρέπει να γίνουν
Τα ευρωπαϊκά κράτη πρέπει επειγόντως να επιταχύνουν τις εργασίες τους που αφορούν τη μείωση της κράτησης μεταναστών και την ανάπτυξη εναλλακτικών μέτρων.
Ένα πρώτο και κρίσιμο βήμα είναι όλα τα κράτη να διασφαλίσουν ότι η υποχρέωση παροχής επαρκών εναλλακτικών ορίζεται σαφώς και αποτελεσματικά στο εσωτερικό δίκαιο και στη σχετική πολιτική, και ότι η χρήση των εναλλακτικών μέτρων αξιολογείται πάντοτε πριν από οποιαδήποτε απόφαση κράτησης.
Δεύτερον, αυτό θα πρέπει να συνοδευθεί από τη δημιουργία ολοκληρωμένων προγραμμάτων βιώσιμων και προσβάσιμων εναλλακτικών μέτρων, που ανταποκρίνονται σε με μια σειρά διαφορετικών αναγκών και περιστάσεων; η καλά εφοδιασμένη εργαλειοθήκη που ανέφερα. Η διαχείριση της κάθε περίπτωσης και η καθοδήγηση πρέπει να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος όλων των εναλλακτικών, καθώς και η διασφάλιση της κάλυψης των βασικών αναγκών των μεταναστών.
Τρίτον, υπάρχει ανάγκη χάραξης σαφούς πορείας για την κατάργηση της κράτησης παιδιών. Μέχρι στιγμής, λίγες κυβερνήσεις είναι πρόθυμες να ακολουθήσουν αυτόν το δρόμο. Ως εκ τούτου, είναι υψίστης σημασίας όλοι οι εμπλεκόμενοι, ιδιαίτερα οι βουλευτές, οι εθνικές δομές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι εγχώριες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, να καλέσουν τις κυβερνήσεις τους να παρουσιάσουν οδικούς χάρτες που να περιλαμβάνουν μια αμετακίνητη προθεσμία για την κατάργηση της κράτησης των παιδιών.
Τέταρτον, τα ευρωπαϊκά κράτη θα πρέπει να ανταλλάσσουν πολύ πιο συστηματικά βέλτιστες πρακτικές μεταξύ τους αλλά και με άλλους φορείς. Χωρίς καμία αμφιβολία τα κράτη συχνά επιζητούν την καθοδήγηση από άλλα κράτη κατά την τροποποίηση των μεταναστευτικών τους πολιτικών. Τα κράτη πρέπει να αξιοποιήσουν πλήρως τις ευκαιρίες που προσφέρουν διεθνή φόρα, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, για να συλλέξουν γνώσεις, να μάθουν ο ένας από τον άλλο αλλά και από μη κυβερνητικές οργανώσεις, και να βελτιώσουν την προστασία των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών.
Ένα τελευταίο αλλά σημαντικό σημείο είναι η ανάγκη αντιμετώπισης της εμφανούς έλλειψης δεδομένων. Μια έκθεση εμπειρογνωμόνων του 2015 ρίχνει φως στην έλλειψη συστηματικής συλλογής στοιχείων για τις πρακτικές κράτησης. Αν θέλουμε να έχουμε ειλικρινείς συζητήσεις σχετικά με το τί λειτουργεί, τόσο για τους μετανάστες όσο και για τα κράτη, έχουμε ανάγκη επαρκών δεδομένων για τα άτομα που στερούνται της ελευθερίας τους, τα πλαίσια στα οποία τους προσφέρονται εναλλακτικά μέτρα, και τα αποτελέσματα αυτών των διαδικασιών. Όλα αυτά θα βελτίωναν τη χάραξη πολιτικής και θα προήγαγαν την αναγκαία επίβλεψη προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
————–
Διαβάστε όλο το σημείωμα δικαιωμάτων του Ευρωπαίου Επιτρόπου στα ελληνικά εδώ.
