Πριν από μερικές μέρες βρέθηκε το άψυχο σώμα της Hande Kader, μιας νεαρής τρανσέξουαλ 22 ετών, που υπήρξε εικόνα σύμβολο στο τουρκικό Gay Pride το 2015, καθώς είχε βρεθεί αντιμέτωπη με την αστυνομία και τα δακρυγόνα κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων στην Κωνσταντινούπολη.
Μετά από το βασανισμό της, το σώμα της άτυχης γυναίκας βρέθηκε ακρωτηριασμένο και απανθρακωμένο σε κάποια γωνιά του δρόμου, στην περιοχή όπου η Hande εργαζόταν ως πόρνη για να επιβιώσει.
Θα μπορούσε κανείς να πει πως αυτό συνέβη στην Τουρκία για θρησκευτικούς λόγους, λόγω της έλλειψης δημοκρατίας, ή εξαιτίας της μισαλλοδοξίας προς οτιδήποτε είναι διαφορετικό.
Κατά τη γνώμη μου, η πραγματικότητα είναι πολύ χειρότερη. Το θλιβερό είναι ότι αυτή η φρίκη θα μπορούσε άνετα να συμβεί σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή ή αραβική χώρα, στον κόσμο της Δύσης ή και της Ανατολής, και το νόημα αυτής της πράξης δεν θα άλλαζε στο ελάχιστο.
Την άποψη αυτή επιβεβαιώνουν τα δεδομένα στη δημοκρατική Ευρώπη, όπου σύμφωνα με μελέτη που διεξήγαγε το Συμβούλιο της Ευρώπης, κάθε μέρα πεθαίνουν κατά μέσο όρο δώδεκα γυναίκες εξαιτίας της βίας με βάση το φύλο. Ένα είδος βίας που εκδηλώνεται με το χειρότερο τρόπο στο σώμα των γυναικών, με βιασμούς, ακρωτηριασμούς, βασανιστήρια, κακοποίηση, τραυματισμούς, εγκαύματα, ξυλοδαρμούς, διακρίσεις κ.λπ.
Και τι θα μπορούσε να πει κανείς για τις τουλάχιστον 62 εκατομμύρια ευρωπαίες που υφίστανται σωματική ή σεξουαλική βία στη διάρκεια της ζωής τους, σύμφωνα πάντα με την έκθεση της ΕΕ.
Στοιχεία έκθεσης του 2012 που διεξήγαγε ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαικής Ένωσης FRA (European Union Agency for Fundamental Rights) δείχνουν ότι στην Ευρώπη μία στις είκοσι γυναίκες υπήρξε θύμα βιασμού πριν από την ηλικία των 15 ετών, ενώ περισσότερα από 13 εκατομμύρια γυναίκες είχαν υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία κατά τους 12 μήνες που προηγήθηκαν της έρευνας. Όπως επίσης είναι σημαντικό το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία από τον TGEU, περίπου 117 άτομα (που προσδιορίζονται ως transgender) θανατώθηκαν κατά τα έτη 2008-2015 κατά τον συνήθη τρόπο και για τους συνήθεις λόγους για τους οποίους θανατώνονται οι γυναίκες. Εδώ το πλήρες κείμενο των εκθέσεων.
Πρόκειται πραγματικά για έναν «πόλεμο των φύλων», τουλάχιστον αν σταθούμε στα δεδομένα των εκθέσεων κι όχι σε υποκειμενικά συναισθήματα.
Αν ωστόσο σταθούμε σε απόψεις, που δεν τεκμηριώνονται από τα στοιχεία, πώς να μην επισημάνουμε ότι κάθε φορά που μιλάμε για τις γυναίκες και για τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται το γυναικείο σώμα στον κόσμο, να που η ανδρική πλευρά αισθάνεται πάντα ότι έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να εκφράζει τη «βιβλική» της άποψη, αντί να εκφράζει την απογοήτευσή της για την κατάσταση. Απόψεις που συχνά παίρνουν τη μορφή κανόνων που εκφράζονται σε διάφορα επίπεδα, ακόμη και στο δυτικό πολιτισμό μας. Κανόνες που συχνά υπερβαίνουν τις «νόρμες καλής συμβίωσης μεταξύ των πολιτών» και που σε αντίθεση με τους κοινούς κανόνες υγιούς συνύπαρξης, καταλήγουν να γίνονται στερεότυπα, πολιτιστική κληρονομιά και βαθειά ριζωμένες ιδέες που «μυρίζουν» από μακριά απροκάλυπτο μισογυνισμό. Συχνά μάλιστα παίρνουν τη μορφή κατευθυντήριων γραμμών που, αν και άτυπες, επηρεάζουν και περιορίζουν εντατικά την κοινωνία μας και τις σχέσεις μας σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς. Κανόνες και τρόποι σκέψης που εξακολουθούν να είναι πολύ δυνατοί και που μόλις πριν από μερικές δεκαετίες, το 50′ και το 60′, εκδηλώνονταν ακόμα στην κοινωνία μας με τη μορφή της ηθικής κατακραυγής, προς τις γυναίκες που θεωρούνταν «ελευθέρων ηθών», επειδή αποκάλυπταν ή ανακάλυπταν το σώμα τους φορώντας ρούχα διαφορετικά από αυτά που φορούσε ο μέσος όρος. Ή όπως ήδη συνέβη αυτές τις ημέρες, να γίνεται λόγος στη Γαλλία για τη επιβολή νόμου που θα απαγορεύει τη χρήση των Burkini στις παραλίες.
Αν εξετάσει κανείς την ιστορία, ακόμη και την πιο πρόσφατη, θα δει ότι συγκεκριμένοι κανόνες που έχουν προσδιοριστεί από τον άντρα και που δεν έχουν ποτέ ανακοινωθεί επίσημα αλλά που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο συχνά επιβάλλονται στις γυναίκες, θέλουν το γυναικείο σώμα να τελεί πάντα υπό περιορισμούς και εκφοβισμό.
Για να το συνειδητοποιήσουμε καλύτερα, ας σκεφτούμε ότι υπήρξε μια εποχή, όχι πολύ μακρινή, κατά την οποία το γυναικείο σώμα έπρεπε να τιμωρείται και να καλύπτεται, τουλάχιστον σύμφωνα με τις επιταγές μιας σαφώς σεξιστικής κοινωνία αμέσως μετά τον πόλεμο, πριν από την επανάσταση του ‘68, και κατά τη διάρκεια των δεκαετιών 50′ και 60 ‘. Κάθε φορά που το σώμα της γυναίκας ήταν πολύ εκτεθειμένο και ημίγυμνο η ίδια θεωρούνταν ανήθικη. Στη συνέχεια ήρθε η επανάσταση του ’68 που προφανώς απελευθέρωσε αυτό το σώμα, το οποίο όμως γρήγορα έγινε υποχείριο της πιο άγριας εμπορευματοποίησης, έτσι ώστε, αμέσως μετά, στις δεκαετίες του 80 ‘και του 90’ ήρθε η εποχή κατά την οποία οποία το γυναικείο σώμα παρουσιάστηκε με κάθε πιθανό τρόπο: σώματα ακάλυπτα, σώματα γυμνά, σώματα προκλητικά και αισθησιακά, σώματα σε πόζες ακραίες, ή που παρουσιάζονταν ως στερεότυπα, σώματα υπερβολικά αδύνατα ή χωρίς εμφανείς ατέλειες.
Μιλάμε πάντα για τα σώματα γυναικών που μελετήθηκαν, παρουσιάστηκαν και υπήρξαν επιθυμητά όπως ακριβώς τα ήθελαν οι άνδρες, διαμορφώνοντας έτσι τους εντελώς παραμορφωμένους, έως και αποκτηνωτικούς κανόνες που διέπουν την ομορφιά και την εικόνα των γυναικών. Παραδόξως, σε άλλα μέρη του κόσμου, υπάρχουν γυναίκες που θα ήθελαν να έχουν την ελευθερία να παρουσιάζουν τους εαυτούς τους όπως εκείνες θα ήθελαν και δεν μπορούν να το κάνουν, ενώ εδώ στη Δύση, όταν κάποιες γυναίκες αισθάνονται ασφαλείς και άνετα στην παραλία φορώντας ένα burkini, να που ανδρική ηθική έρχεται ξανά να αρθρώσει λόγο, λέγοντας πως αυτό δεν είναι σωστό, υποστηρίζοντας ότι κάποιος που φοράει πολλά ρούχα δεν δικαιούται να κάθεται στην παραλία, και μάλιστα εφευρίσκοντας νόμους που το απαγορεύουν.
Σε αυτό το σημείο, πέρα από το παρανοϊκό της όλης υπόθεσης, θα ήταν καλό να σημειώσουμε πως υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής σε όλα αυτά τα περιστατικά, από το πιο πρόσφατο έως και το πιο ξεχασμένο, περιστατικά που εκ πρώτης όψεος φαίνεται να διαφέρουν από χώρα σε χώρα και από πολιτισμό σε πολιτισμό, αλλά των οποίων η γενεσιουργός αιτία εξακολουθεί να είναι η ίδια: η επίμονη και ασταμάτητη ανάγκη του άντρα να κρίνει τη γυναίκα, συνοδευόμενη από την αίσθηση ότι έχει το δικαίωμα να της επιβάλλει πάντα κανόνες και στερεότυπα, και μια απέραντη επιθυμία να ασκεί ολοένα και μεγαλύτερο έλεγχο σε όλα εκείνα που δεν του ανήκουν, με αποκορύφωμα – και όχι τυχαία – την άσκηση ελέγχου στο ίδιο το γυναικείο σώμα.
Μιλώντας για το γυναικείο σώμα, πώς να μην αναλογιστεί κανείς όλα εκείνα τα ψυχικά σκουπίδια που μας πετάει εδώ και χρόνια το “Star System”, όπου οι μόνες γυναίκες που εμφανίζονται στα μέσα ενημέρωσης είναι μόνο αυτές που εμπίπτουν σε συγκεκριμένες φυσικές παραμέτρους, επιβάλλοντας έμμεσα μια βαθιά βίαιη ιδέα, ότι δηλαδή μια γυναίκα είναι όμορφη μόνο αν πληροί ορισμένες φυσικές παραμέτρους· ελάχιστα ενδιαφέρει αν πίσω από την εικόνα υπάρχει ένα μυαλό, μια καρδιά, μια γνώμη, κάποιες ιδέες, μια ζωή, κάποιες εμπειρίες, παιδιά, ένα δράμα, μια ευαισθησία ή οτιδήποτε άλλο. Αυτά θεωρούνται ασήμαντα, έως και άχρηστα, καθώς μπορούν να αποτελέσουν πιθανό εμπόδιο στη μαζική εκμετάλλευση του γυναικείου σώματος, που ως εκ τούτου, θα πρέπει να θεωρείται προϊόν εμπορικής συναλλαγής.
Τι θα μπορούσε κανείς να πει για τις κοινοτυπίες και τα στερεότυπα με τα οποία διατυπώνουν πολλοί άντρες άποψη για τις γυναίκες, με διάθεση γελοιοποίησης. Κλισέ που εξακολουθούν να προδίδουν μια βαθιά ριζωμένη αντίληψη του άντρα προς την γυναίκα, πεποιθήσεις που έρχονται στο φως μέσα σε μια απλή και καθημερινή συνομιλία, και που αναπαράγονται σε διάφορους τομείς, στην εργασία, στο σχολείο, στην οικογένεια. Με κορυφαία εκείνη που θέλει τον σε υπερβολικό βαθμό σεξουαλικά δραστήριο άντρα να θεωρείται «macho», «Latin lover», «μάγκας» και ούτω καθεξής. Και που, αντίθετα, η γυναίκα που κάνει το ίδιο να θεωρείται -το λιγότερο- ανήθικη. Και τι λέμε για έναν όχι ιδιαίτερα όμορφο αλλά ευφυή άντρα; Συχνά θα πούμε πως είναι «ενδιαφέρων τύπος», όταν αντίθετα μια γυναίκα που προσδιορίζουμε ως άσχημη, αν και εξαιρετικά ευφυής, θα παραμένει για πάντα μια άσχημη γυναίκα και μόνο.
Επίσης, σύμφωνα με αντίστοιχα σεξιστικά κλισέ, πώς προσδιορίζεται η εικόνα ενός άντρα που εμφανίζει επιτυχίες στον επιχειρηματικό ή επαγγελματικό κόσμο, έναν κόσμο στον οποίο κρατούν ακόμα τα ηνία οι άντρες; Ένας τέτοιος άντρας θεωρείται εξαιρετικά επιτυχημένος, αυτοδημιούργητος· ελάχιστα ενδιαφέρει πώς έφτασε ως εκεί, τι είδους συμβιβασμούς αναγκάστηκε να κάνει κι αν έχει ξεπουλήσει την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του προκειμένου να αναρριχηθεί, ή πόσους ανθρώπους έπρεπε να καταστρέψει ή να τους προκαλέσει πόνο. Αντίθετα, στην περίπτωση μιας γυναίκας επιτυχημένης μέσα στα πλαίσια του ίδιου πάντα ανδροκρατούμενου κόσμου, συχνά παρατηρούμε τον ίδιο στερεοτυπικό τρόπο σκέψης, που εκφράζεται με τα γνωστά σε όλους μας «ποιος ξέρει ποιος τη βοήθησε για να φτάσει ως εκεί που έφτασε» ή ακόμα χειρότερα «ποιος ξέρει πώς χρησιμοποίησε το σώμα της για να φτάσει εκεί που είναι τώρα» …. Τελευταίο παράδειγμα – τροφή για σκέψη: έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί όταν ένας άντρας συμπεριφέρεται με σκληρότητα θεωρείται στιβαρός και αρρενωπός, αλλά αν κάνει το ίδιο μια γυναίκα θεωρείται -το λιγότερο- κακιά;
Ο πολιτισμός μας είναι γεμάτος από αντίστοιχα στερεότυπα σε ό,τι αφορά το φύλο, γεμάτος από βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις και ιδέες που προδίδουν μια βαθειά ριζωμένη αντίληψη που έχει ο άντρας για τη γυναίκα.
Ολόκληρος ο πολιτισμός μας, είτε πρόκειται για τη Δύση, είτε για τη Μέση Ανατολή, ακόμα και ο πολιτισμός της Άπω Ανατολής, είναι απόλυτα διαποτισμένος από αυτές τις αντιλήψεις, αυτές τις ιδέες και τις προκαταλήψεις, αυτές τις τυπικά αρσενικές έννοιες, χωρίς καν να το συνειδητοποιούμε. Για να αρχίσουμε να τις παρατηρούμε θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή, να αποκολληθούμε από τη θέση του ίδιου μας του φύλου για να παρατηρήσουμε συγκεκριμένους μηχανισμούς από αμερόληπτη θέση.
Έτσι, ανάλογα με το «τι αρέσει στον άντρα» και σε σχέση με την εκάστοτε χρησιμότητα, τις ανάγκες, τον πολιτισμό, την εποχή και τη γεωγραφική θέση, «το αντικείμενο» που προσδιορίζεται στο σώμα της γυναίκας, κατά τη διάρκεια της ιστορίας, υπήρξε αντικείμενο πόθου, κατακτήθηκε, πωλήθηκε, αγοράστηκε, ντύθηκε, καλύφθηκε, έγινε αιτία διακρίσεων, ξεγυμνώθηκε, επαινέθηκε, εξυψώθηκε, δοξάστηκε, αγιοποιήθηκε, έγινε αντικείμενο μίμησης, συναλλαγής ή ταπεινώθηκε, υποτιμήθηκε, γελοιοποιήθηκε, προκάλεσε το φόβο, διαγράφηκε, καταστράφηκε, βασανίστηκε, λιθοβολήθηκε, απανθρακώθηκε, ακρωτηριάστηκε, ανακρίθηκε, βασανίστηκε, καταπιέστηκε κ.λπ. (Σημείωση, ποτέ δεν θεοποιήθηκε).
Ας αφήσουμε κατά μέρος τις ιστορικές αποδείξεις χιλιετιών κατά τις οποίες το γυναικείο σώμα και οι ίδιες οι γυναίκες υπέστησαν τις χειρότερες θηριωδίες, σε έναν ακήρυχτο μα πραγματικό πόλεμο των φύλων, κατά τον οποίο έγινε ό,τι ήταν δυνατόν προκειμένου να υποταχθεί και να ελεγχθεί η θηλυκή πλευρά, όχι μόνο εκείνη που αφορά στις ίδιες τις γυναίκες αλλά και εκείνη που ενυπάρχει στον ίδιο τον άντρα. Μια θηλυκή πλευρά που, ωστόσο, βρίσκει την ενσάρκωσή της κυρίως στο γυναικείο σώμα, το οποίο προκαλούσε πάντοτε βαθειά δυσφορία στον άντρα, καθώς ένιωθε πάντα την επιθυμία να το κατέχει και συγχρόνως το φόβο μήπως και χάσει τον πλήρη έλεγχο πάνω του, φθάνοντας σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και σε ακραίες μορφές θυμού και καταστροφικότητας, κάθε φορά που έχανε το αίσθημα του ελέγχου και της ιδιοκτησίας.
Είναι εξαιρετικά λυπηρό και απογοητευτικό να συνειδητοποιούμε ότι παρά τα φαινόμενα, παρά τις καλές προθέσεις και όλα όσα έχουν ειπωθεί κατά τα χρόνια της προόδου για τα οποία υπερηφανευόμαστε, ολόκληρος ο πολιτισμός μας εξακολουθεί, με διάφορους τρόπους, δυστυχώς, να παραμένει καθηλωμένος στην έννοια της ιδιοκτησίας του γυναικείου σώματος. Ένα σώμα που σήμερα εξακολουθεί να παρουσιάζεται, να κινείται, να ντύνεται, να εμφανίζεται, να συμπεριφέρεται σύμφωνα με τις αυστηρές προδιαγραφές, τις ιδέες και τους κανόνες των ανδρών.
Ένα σώμα που ακόμα και σήμερα, όταν επαναστατεί, παρά το ότι ανήκει στη γυναίκα, κι όχι στον άντρα που θα ήθελε να το κατέχει, εξακολουθεί να υπόκειται στις χειρότερες θηριωδίες, στη βία και σε διακρίσεις. Ελάχιστα ενδιαφέρει αν το σώμα αυτό ανήκει σε μια γυναίκα, σε μια νεαρή τρανσέξουαλ ή ακόμα και σε έναν άντρα ο οποίος μιμείται τα γυναικεία χαρακτηριστικά και τις κινήσεις. Σύμφωνα με τους δυσαρμονικούς και μεροληπτικούς κανόνες των κοινωνιών μας, αυτό το «γυναικείο σώμα» υπήρξε πάντα αιτία δυσφορίας και ενόχλησης για τον άντρα, καθώς αντιπροσωπεύει κάτι που του προκαλεί τόσο μεγάλο φόβο, ώστε να αισθάνεται την ανάγκη να το ελέγξει με τη βία, να το έχει στην κατοχή του. Δεν έχει σημασία αν ο έλεγχος αυτός ασκείται σε επίπεδο ατομικό, οικογενειακό, πολιτισμικό, ή αν ασκείται από τη μόδα, την ηθική, τη θρησκεία, την κοινωνία, τους θεσμούς ή τους νόμους· αυτό που έχει σημασία είναι ότι για χιλιάδες χρόνια, ο άντρας, ως κατηγορία, νιώθει πάντα την ίδια έντονη ανάγκη να θέτει το γυναικείο σώμα υπό κάποια μορφή αυστηρού ελέγχου, ιδιοκτησίας και κατοχής.
Έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια από τότε που για πρώτη φορά ειπώθηκε, μέσα από μια βιβλική ιστορία, ότι το σώμα της γυναίκας και η γύμνια του αποτέλεσε την οδό μέσα από την οποία ο άντρας θα έφτανε στη «γνώση» και την «απελευθέρωση», ενώ την ίδια στιγμή υπήρξε αντικείμενο θεϊκής οργής, ενός «αρσενικού Θεού» που έδιωξε για πάντα από τον κήπο της Εδέμ, τόσο τη γυναίκα όσο και τον άντρα, επειδή ακριβώς δεν τήρησαν αυτούς τους κανόνες ελέγχου, ιδιοκτησίας και κατοχής.
Καταθέτω εδώ μια απλή προσωπική άποψη, αλλά πιστεύω ότι πριν από μια πραγματική απελευθέρωση του ανθρώπου και όλης της ανθρωπότητας, θα πρέπει αναγκαστικά να έχει προϋπάρξει μια μορφή πνευματικής, πολιτιστικής και ιστορικής επανάστασης, καθώς και η απελευθέρωση του γυναικείου σώματος από κάθε μορφή ελέγχου, ιδιοκτησίας, εμπορευματοποίησης, βίας και επιβολής κανόνων, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι αν δεν απελευθερωθεί η θηλυκή πλευρά, τότε και η αρσενική πλευρά παραμένει με τη σειρά της φυλακισμένη.
Το γυναικείο σώμα, εντέλει, θα πρέπει τελικά να ανήκει στις ίδιες τις γυναίκες και μόνο σε αυτές, οι οποίες θα είναι ελεύθερες να το διαθέτουν όπως καλύτερα πιστεύουν, όπως ακριβώς και οι άντρες και το σύνολο της ανθρωπότητας θα πρέπει να διαθέτουν το σώμα και το πνεύμα τους κατά τον καλύτερο και πιο βαθειά αληθινό τρόπο.
Μετάφραση από τα Ιταλικά: Όλγα Λιακάκη
