Η επανεξέταση μιας πόλης από την οπτική γωνία της αναπηρίας είναι κάτι πολύ περισσότερο από τη δημιουργία ραμπών στα πεζοδρόμια, λέει ο αρχιτέκτονας David Gissen. Ως αρχιτέκτονας με χρόνια αναπηρία μιλά για την ανάγκη να επανεξετάσουμε τις αξίες που δομούν τις πόλεις μας και να επεκτείνουμε το βλέμμα μας πέρα από την ιδέα της προσβασιμότητας σε έννοιες που αφορούν τους δεσμούς της αναπηρικής κριτικής στην αρχιτεκτονική με τον περιβαλλοντισμό και με μεταποικιακές θεωρήσεις της πόλης.
Συνέντευξη στη Bella Okuya
Μετάφραση: Συντακτική ομάδα pass-world.gr
Ο David Gissen είναι καθηγητής Αρχιτεκτονικής και Ιστορίας της Πόλης στη Σχολή Σχεδιασμού Parsons του New School. Το νέο του βιβλίο H Αρχιτεκτονική της αναπηρίας: Κτίρια, πόλεις και τοπία πέρα από την προσβασιμότητα παρουσιάζει έναν νέο τρόπο σκέψης για την ιστορία της αρχιτεκτονικής και την αρχιτεκτονική θεωρία, ο οποίος θέτει στο επίκεντρο την αναπηρία και αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε το καθημερινό δομημένο περιβάλλον.
Ο Ντέιβιντ Γκίσεν
Ερ: Μπορείτε να μας μιλήσετε λίγο για την έμπνευση πίσω από αυτό το βιβλίο;
Απ: Έχω περάσει ολόκληρη την καριέρα μου στον κόσμο της αρχιτεκτονικής ως άτομο με αναπηρία. Είμαι επιζών από παιδιατρικό καρκίνο των οστών, έκανα θεραπεία εδώ στη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του 1980. Είμαι επίσης ακρωτηριασμένος.
Πήγα στην προπτυχιακή αρχιτεκτονική σχολή ως άτομο με αναπηρία, ήμουν εν μέρει σε αναπηρικό καροτσάκι και με πατερίτσες τότε. Πήγα σε κολέγιο, έκανα διδακτορική διατριβή, ήμουν επιμελητής, επαγγελματίας, ασκούμενος αρχιτέκτονας και στη συνέχεια επέστρεψα στη σχολή για να γίνω ακαδημαϊκός.
Ως κάποιος με μακρά καριέρα στον κόσμο της αρχιτεκτονικής πιστεύω ότι οι ιδέες σχετικά με την εξασθένιση, την αναπηρία και τη σωματική αδυναμία είναι πολύ πιο σύνθετες από το να κάνουμε απλώς τα κτίρια πιο προσβάσιμα.
Ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε για την αρχιτεκτονική ιστορία, οι αρχιτεκτονικές ιδέες για τη φύση και το περιβάλλον, ο τρόπος με τον οποίο οι αρχιτέκτονες δημιουργούν και σχεδιάζουν μέσω της αρχιτεκτονικής μορφής και ο τρόπος με τον οποίο οι πόλεις αστικοποιούνται και κατασκευάζουν κτίρια, είναι όλα μπλεγμένα με ιδέες σχετικά με την ικανότητα, την εξασθένιση και την αναπηρία.
Ήθελα να αναπτύξω αυτό που θα αποκαλούσα αρχιτεκτονική θεωρία της αναπηρίας και όχι απλώς να επικεντρωθώ στο να κάνω την αρχιτεκτονική πιο πρακτική για τα άτομα με αναπηρία.
Το είδος της γραφής που ονομάζεται αρχιτεκτονική θεωρία ερμηνεύει την αρχιτεκτονική ιστορία, την αισθητική της κατασκευής και τις έννοιες για τη φύση και το περιβάλλον. Στόχος μου ήταν να παράσχω μια κριτική από τη σκοπιά της αναπηρίας σε όλα αυτά τα θέματα, ιδίως στον τρόπο με τον οποίο διδάχθηκα, ενθαρρύνθηκα να εξασκηθώ και ενθαρρύνθηκα να διδάξω αυτές τις ιδέες. Η συγγραφή αυτού του βιβλίου μου επέτρεψε να εκφράσω τις σκέψεις που είχα εδώ και πολύ καιρό σε έναν τόμο.
Ερ: Θα μπορούσατε να μιλήσετε περισσότερο για μια έννοια-κλειδί στο βιβλίο, την “αστικοποίηση της αναπηρίας” [urbanization of impairment], και πώς σχετίζεται με αυτή τη θεωρία;
Απ: Συνήθως, η σύγχρονη κριτική των πόλεων για την αναπηρία επικεντρώνεται στη διασφάλιση μεγαλύτερης πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία στην κυκλοφορία μέσα στους αστικούς χώρους, όπως τα πεζοδρόμια, οι δρόμοι και οι δημόσιοι χώροι. Όλα αυτά, φυσικά, είναι εξαιρετικά σημαντικά.
Ωστόσο, στο κεφάλαιό μου “Η αστικοποίηση της αναπηρίας”, αναρωτιέμαι αν η κριτική από τη σκοπιά της αναπηρίας στη σύγχρονη πόλη θα πρέπει να στοχεύει απλώς στην πρόσβαση στην πόλη όπως είναι. Ή αν θα πρέπει να επανεξετάσει κάποιες από τις αξίες που ενσωματώνονται στους αστικούς χώρους;
Jon Tyson/Unsplash
Για παράδειγμα, πολλές πόλεις, όπως η Νέα Υόρκη και το Λονδίνο, διαχειρίζονται το νερό με βάση την ευρωπαϊκή αντίληψη της υδρολογικής διαχείρισης. Οι πρόσφατες καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις στη Νέα Υόρκη ανέδειξαν τους περιορισμούς του δυτικού μας μοντέλου των σκληρά στρωμένων δρόμων με κράσπεδα. Υπάρχουν διάφορες περιβαλλοντικές κριτικές για τους δρόμους και τα πεζοδρόμια που υποστηρίζουν εναλλακτικές προσεγγίσεις διαχείρισης των αστικών λυμάτων.
Υπάρχει μια ευκαιρία για τα άτομα με αναπηρία να σχηματίσουν συμμαχίες με περιβαλλοντολόγους και μεταποικιακούς θεωρητικούς της πόλης που επαναπροσδιορίζουν τους δρόμους. Η επανεξέταση της κυκλοφορίας στους αστικούς χώρους θα μειώσει πιθανότατα τα εμπόδια που βιώνουν τα άτομα με αναπηρία και θα εισάγει μια πιο σύνθετη προσέγγιση στον τρόπο με τον οποίο οραματίζονται τις πόλεις.
Ο ακτιβισμός για την αναπηρία συχνά παραβλέπει επίσης πώς η πλοήγηση στην πόλη διέπεται από προκαθορισμένες ιδέες σχετικά με τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και τους νόμους περί καταπατήσεων.
Για παράδειγμα, όταν περπατώ στη Long Street στη Νέα Υόρκη –η οποία έχει μήκος 950 πόδια– και συναντώ ένα πέρασμα μεταξύ δύο πολυκατοικιών ή κτιρίων που θα έκανε το ταξίδι μου πιο προσβάσιμο, συχνά βλέπω πινακίδες “απαγορεύεται η καταπάτηση”, που εμποδίζουν τη δυνατότητα να περάσω.
Αυτό με αναγκάζει να κάνω μια μεγαλύτερη διαδρομή γύρω από το τετράγωνο. Πρόκειται για ένα απλό παράδειγμα, αλλά υπογραμμίζει ότι ενώ πολλοί συγγραφείς με αναπηρία εστιάζουν στα πεζοδρόμια που καθορίζουν την κίνησή μας μέσα στις πόλεις -κάτι που φυσικά είναι σε ένα βαθμό αληθές- είναι κυρίως τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, οι διευκολύνσεις και οι νόμοι περί καταπάτησης που υπαγορεύουν την αστική πλοήγηση και καθορίζουν την τοποθέτηση των πεζοδρομίων.
Η κριτική της πόλης από την πλευρά της αναπηρίας για την οποία γράφω επεκτείνεται πέρα από τη φυσική υποδομή και εμβαθύνει στις αξίες που είναι ριζωμένες στον αστικό χώρο και θέτει υπό αμφισβήτηση ιδέες σχετικά με την ιδιοκτησία, την αστική κίνηση, την υδρολογία και τον περιβαλλοντισμό.
Από τη δική μου οπτική γωνία, αυτό ενέχει τη δυνατότητα για έναν εκτεταμένο πολιτικό διάλογο που υπερβαίνει το πεδίο εφαρμογής της προσβασιμότητας.
Josh Appel/Unsplash
Eρ: Αφού διάβασα τις ιδέες σας για το “φυσικό” -ή αυτό που θεωρούμε “φυσικό”- είδα το περιβάλλον μου με διαφορετικό τρόπο. Τι σημαίνει όταν λέτε ότι “η φύση παράγεται”;
Απ: Ξεκίνησα την αρχιτεκτονική μου καριέρα με έντονο ενδιαφέρον για τον αρχιτεκτονικό περιβαλλοντισμό, γνωστό και ως πράσινο κίνημα στην αρχιτεκτονική, περιβαλλοντικό κίνημα στην αρχιτεκτονική ή βιώσιμη αρχιτεκτονική.
Με την πάροδο του χρόνου, απογοητευόμουν όλο και περισσότερο από το κίνημα αυτό. Περίπου δύο δεκαετίες αργότερα, συνειδητοποίησα ότι η απογοήτευσή μου συνδεόταν με αυτό που θα περιέγραφα ως μια μορφή “ήπιας ευγονικής” – ή μια υπερβολική έμφαση στην αξιοποίηση της ικανότητας που συναντούσα σε συναντήσεις, όπου οι αρχιτέκτονες πρότειναν την αλλαγή των δομικών υλικών για να “αναζωογονήσουν” τους ανθρώπους. Ορισμένοι πρότειναν ακόμη και τον σχεδιασμό γραφειακών κτιρίων για την ενίσχυση της υγείας των εργαζομένων και τη μείωση των ημερών ασθένειας, εξασφαλίζοντας την απόδοση της επένδυσης μέσω της χρήσης πιο υγιεινών υλικών.
Με προβλημάτισε η αξιολόγηση των στοιχείων της φύσης αποκλειστικά με βάση τις ικανότητές τους, ιδίως η έννοια της βιοϊκανότητας. Για παράδειγμα, τα δέντρα θεωρήθηκαν “καλά” επειδή απορροφούν άνθρακα και απελευθερώνουν οξυγόνο, και ορισμένα είδη οστρακοειδών εκτιμήθηκαν για την ικανότητά τους να καθαρίζουν τα νερά των αστικών ποταμών. Ως κάποιος που συχνά αισθάνεται ανίκανος, αναρωτήθηκα ποιος υπερασπίζεται τις “αδύναμες” πτυχές της φύσης.
Στη συνέχεια διάβασα το Concrete and Clay του γεωγράφου Matthew Gandy. Επικεντρωνόταν στο πώς οι πόλεις παράγουν τη φύση τόσο ως φυσική οντότητα –όπως το Σέντραλ Παρκ, ένα πλήρως σχεδιασμένο τοπίο– όσο και ως ιδέα, αποτιμώντας συγκεκριμένες πτυχές της φύσης σύμφωνα με τις απαιτήσεις μιας βιομηχανικής καπιταλιστικής κοινωνίας.
Το βιβλίο ήταν τόσο διαφορετικό από οτιδήποτε άλλο απασχολούσε το περιβαλλοντικό κίνημα στην αρχιτεκτονική. Έκανα αίτηση για να γίνω διδακτορικός φοιτητής του Gandy και πέρασα έξι με επτά χρόνια συνεργαζόμενος μαζί του.
Η αρχιτεκτονική της αναπηρίας επανεξετάζει μεγάλο μέρος αυτού του λόγου, αλλά από τη σκοπιά μιας αναπηρικής κριτικής. Ξεκινάω το βιβλίο, η Αρχιτεκτονική της αναπηρίας, με μια συζήτηση για τα εθνικά πάρκα στις Ηνωμένες Πολιτείες, ιδίως για το Γιοσέμιτι. Τα εθνικά πάρκα όπως το Γιοσέμιτι είναι κατασκευασμένοι χώροι, σχεδιασμένοι για να προσφέρουν συγκεκριμένες αισθητικές ιδιότητες και εμπειρίες στους επισκέπτες.
Οι παλαιότεροι κάτοικοι, οι αυτόχθονες Αμερικανοί -που ζούσαν εκεί για χιλιάδες χρόνια- κατοικούσαν σε ένα πολύ διαφορετικό τοπίο, που θα έμοιαζε περισσότερο με γεωργικό τοπίο παρά με την ιδέα της άγριας φύσης που έχει ενσωματωθεί σε αυτό τα τελευταία 100 έως 150 χρόνια.
Τα τελευταία είκοσι με τριάντα χρόνια, υπήρξε σημαντικός ακτιβισμός για την αύξηση της προσβασιμότητας σε αυτά τα εθνικά πάρκα. Ένα από τα ερωτήματα που θέτω είναι κατά πόσον η υπεράσπιση της αύξησης της προσβασιμότητας στα εθνικά πάρκα είναι ο σωστός δρόμος για την ηγεσία της αναπηρίας στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Γιατί αυτοί οι ηγέτες δεν εξετάζουν το ενδεχόμενο να σχηματίσουν συμμαχίες με εκείνους που επανεκτιμούν την ιστορία αυτών των χώρων, αναζητώντας τρόπους να συνυφάνουν τη γη, τα τοπία και τους πόρους με τις έννοιες της επανόρθωσης και με άλλα είδη πολιτικής;
[…]
Απόσπασμα από το άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Public Seminar.
Ο David Gissen είναι Καθηγητής Αρχιτεκτονικής και Ιστορίας της Πόλης στη Σχολή Σχεδιασμού Parsons της Νέας Σχολής.
Η Bella Okuya είναι υποψήφια MFA στη φωτογραφία στο Parsons School of Design.
