Ζούμε σε μια εποχή αλλαγών, συνεχών μετασχηματισμών και αβεβαιότητας για το μέλλον. Αλλά έχουμε πολύ λίγη κατανόηση της κατεύθυνσης και των δυνατοτήτων της αλλαγής, επειδή το μυαλό μας βλέπει μόνο φωτογραφίες, μόνο μερικά στιγμιότυπα της κάθε στιγμής και δεν καταλήγει να βλέπει το σύνολο, την ολοκληρωμένη ταινία.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή κατά την ανάδυση του δυτικού πολιτισμού, μπορέσαμε να απομονώσουμε την κίνηση, να αφαιρέσουμε στατικές έννοιες και να μπορέσουμε να δουλέψουμε με αυτές. Αυτό ήταν ένα τεράστιο άλμα προς τα εμπρός και κατέστησε δυνατή την τεχνολογία που απολαμβάνουμε σήμερα. Αλλά η ίδια τεχνολογία, το παιδί αυτής της δυαδικής και στατικής θεώρησης, χρειάζεται σήμερα να κάνει νέα και πιο σύνθετα βήματα προκειμένου να συνεχίσει να προοδεύει.

Ας κάνουμε μια παύση για μια στιγμή. Όταν λέμε δυαδικό όραμα, τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει το μαύρο-άσπρο, φίλος-εχθρός, θετικό-αρνητικό κ.λπ. όραμα. Αυτή η θεώρηση των αντιθέτων εξαλείφει το τρίτο στοιχείο, το γκρίζο, το συν ή το πλην κ.ο.κ. Παρεμπιπτόντως, η δυαδική θεώρηση είναι αυτή που χρησιμοποιείται από τους περισσότερους υπολογιστές μας και παρόλο που είναι περιορισμένη, μας επέτρεψε να εγκαταλείψουμε τον πλανήτη μας. Σήμερα υπάρχουν ήδη κβαντικοί υπολογιστές που λειτουργούν με μια τριπλή θεώρηση που ενσωματώνει το ενδιάμεσο στοιχείο.

Τι εννοούμε με τον όρο στατικό; Είναι το διαχρονικό, ακίνητο όραμα, που θεωρείται ως μια αλήθεια από μόνη της. Η άποψη αυτή συνεπάγεται την ανάλυση μιας κατάστασης ή ενός ζητήματος από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία που ΔΕΝ είναι αποσαφηνισμένη και γενικά δεν αλλάζει με τον χρόνο ή το πλαίσιο. Παραδείγματα στατικών απόψεων υπάρχουν πολλά. Ένα από αυτά: «Ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλιστεί το μέλλον ενός νέου ανθρώπου είναι ένα δίπλωμα», ή: «Η κλιματική αλλαγή δεν υπάρχει, πάντα υπήρχαν διακυμάνσεις».

Σήμερα λοιπόν έχουμε επιστήμονες με νέες μεθόδους, νέα οράματα και νέες αντιλήψεις. Αλλά εμείς οι κοινοί θνητοί συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε με δυαδικό και στατικό τρόπο, χωρίς να κατανοούμε τις διαδικασίες.

Τι συνέπειες έχει αυτό; Έχει σοβαρές συνέπειες διότι, αδυνατώντας να κατανοήσουμε την κατεύθυνση των γεγονότων, αισθανόμαστε στο έλεος των γεγονότων. Η μοιρολατρία εγκαθίσταται και, εκτός από τη σύγχυση, βιώνουμε και την αδυναμία.

Αν θέλαμε να αναπτύξουμε ένα «όραμα της διαδικασίας», από πού θα ξεκινούσαμε; Το πρώτο πράγμα θα ήταν να κοιτάξουμε λίγο πιο προσεκτικά. Αν θέλουμε να καταλάβουμε πώς εξελίσσεται μια κατάσταση, πρέπει να την παρατηρήσουμε προσεκτικά, εξετάζοντας όχι μόνο τα μέρη ή τις λεπτομέρειές της αλλά και τις ταχύτητες αυτών των μερών ή λεπτομερειών.

Ας δούμε ένα απλό παράδειγμα: αν θέλω να κατανοήσω τη διαδικασία του Συμβουλίου Διαχείρισης της πολυκατοικίας μου, πρέπει να ξέρω ποιοι συμμετέχουν σε αυτό και ΠΩΣ έχουν συμπεριφερθεί μέχρι στιγμής. Το πρώτο βήμα δεν είναι κάτι καινούργιο, είναι κάτι που κάνουμε καθημερινά, όλοι διατυπώνουμε τη γνώμη μας για τους γείτονές μας και γνωρίζουμε τις απόψεις τους σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βάθος. Ωστόσο, το να θυμόμαστε αυτές τις απόψεις με την πάροδο του χρόνου και να έχουμε τη συμμετοχή τους στις συναντήσεις απαιτεί μια πρόσθετη προσπάθεια.

Εδώ ερχόμαστε στο βασικό ζήτημα του οράματος της διαδικασίας: οι συνιστώσες, τα μέρη κάθε κατάστασης ΔΕΝ έχουν σταθερές ταχύτητες. Κάποιοι, όπως λέει μια παροιμία, «ανήκουν στον πατέρα τους και στη μητέρα τους». Συνιστώσες που κινούνταν αργά, ξαφνικά αποκτούν μεγαλύτερη ταχύτητα (ή το αντίστροφο). Για παράδειγμα, σε μια τυπική οικογένεια, όταν τα παιδιά μεγαλώνουν, η «ταχύτητά» τους αυξάνεται καθώς ξεκινούν νέες σχέσεις, στη συνέχεια υπάρχει ένα στάδιο κάποιας σταθερότητας, όταν οι σχέσεις αυτές παγιώνονται, και μετά από λίγο η οικογένεια βιώνει μια ολική επανάσταση με την εμφάνιση των εγγονών. Εξακολουθεί να είναι μια οικογένεια, αλλά η αλλαγή ήταν ηχηρή και ήταν ορισμένα στοιχεία που επιταχύνθηκαν.

Είναι εύκολο να το δούμε σε καταστάσεις που βρίσκονται κοντά μας, αλλά είναι πιο δύσκολο να το δούμε στην κοινωνία που μας περιλαμβάνει και να προβλέψουμε μελλοντικές μεταμορφώσεις, αν δούμε την επιτάχυνση ορισμένων «στοιχείων». (Σημείωση: με τον όρο συνιστώσες εννοούμε τα μέρη κάποιου πράγματος, είτε πρόκειται για μηχανικά μέρη, είτε για πτυχές μιας κατάστασης, είτε για ανθρώπους που εμπλέκονται σε αυτό που μας ενδιαφέρει σε μια δεδομένη στιγμή).

Αφού ανακαλύψουμε τις συνιστώσες που επιταχύνονται, πρέπει να ανακαλύψουμε τις τάσεις αυτών των στοιχείων. Μπορούμε να αναρωτηθούμε, πού πηγαίνουν, προς ποια κατεύθυνση δείχνουν; Και λογικά να αναρωτηθούμε γιατί αυτό είναι πιθανό να συμβεί.

Τελικά, η πρόθεση αυτού που έχουμε μελετήσει θα εμφανιστεί καθαρά, και ανακαλύπτοντάς την, η διαδικασία της αλλαγής παύει να είναι διανοητική ασυναρτησία και γίνεται μια νέα εμπειρία κατανόησης.

Αυτή η μέθοδος ΔΕΝ είναι χρησμός, δεν προβλέπει τίποτα, ούτε είναι απαλλαγμένη από λάθη. Σε πολλές καταστάσεις, μπορεί να καταλήξει σε πολλές πιθανές απαντήσεις. Αποτελούν απλώς μεθοδικές κατευθυντήριες γραμμές για να σκεφτείτε πιο καθαρά. Είναι πιθανό να κάνουμε λάθη, να εμφανιστούν στοιχεία που δεν έχουμε λάβει υπόψη μας ή το μέλλον να μας εκπλήξει για άλλη μια φορά με απροσδόκητες καταστάσεις.

Αξίζει όμως να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε πού βρίσκονται τα συμφέροντά μας και να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να συλλάβουμε πιθανά μέλλοντα, ξεφεύγοντας έτσι από την παγίδα στην οποία ζούμε μέσα από αποσπασματικές, ασύνδετες και μερικές φορές ψεύτικες ειδήσεις.

Μετάφραση από τα αγγλικά/επιμέλεια: Pressenza Athens