Η επαναστατική νεολαία της Αβάνας περιγράφει τη διαδικασία οικοδόμησης της νομοθεσίας σε διάλογο με το λαό.

Γράφει η Ναταλία Μαρκές

Στις 25 Σεπτεμβρίου 2022, η Κούβα πέρασε έναν από τους πιο προοδευτικούς κώδικες για τις οικογένειες στον κόσμο. Με μια κίνηση, το μικρό νησιωτικό κράτος νομιμοποίησε τον γάμο μεταξύ ομοφυλοφίλων, καθόρισε και επικύρωσε τα δικαιώματα των παιδιών, των ατόμων με αναπηρία, των φροντιστών και των ηλικιωμένων και επαναπροσδιόρισε την «οικογένεια» με βάση τους δεσμούς συγγένειας και όχι αίματος. Αυτό ανοίγει την έννοια της «οικογένειας» για να συμπεριλάβει μη παραδοσιακές μορφές οικογενειακών σχέσεων, οι οποίες υπάρχουν εκτός του μοντέλου της ετεροφυλόφιλης πυρηνικής οικογένειας.

Ο κώδικας, που χαιρετίστηκε ως «επαναστατικός» από πολλούς στην Κούβα, θα συμβάλει στην παροχή προστασίας σε άτομα που διαφορετικά θα αντιμετώπιζαν διακρίσεις στην κοινωνία, ενώ θα διασφαλίσει ότι οι Κουβανοί σε σχέσεις μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, που επιθυμούν να παντρευτούν, έχουν πλέον το νόμιμο δικαίωμα να το πράξουν.

Σύμφωνα με νεαρούς Κουβανούς και ηγέτες κοινωνικών κινημάτων, με τους οποίους μίλησα για τον οικογενειακό κώδικα κατά τη συμμετοχή μου σε συνέδριο με τίτλο «Χτίζοντας το μέλλον μας» στην Αβάνα τον Νοέμβριο του 2022, ο κώδικας αποτελεί αντανάκλαση του διαλόγου μεταξύ του κουβανικού λαού και της κυβέρνησής του.

Στο διάστημα που μεσολάβησε από την ψήφιση του κώδικα, η κουβανική κυβέρνηση παραμένει σε διάλογο με τον λαό. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης εξακολουθεί να διοργανώνει σεμινάρια σε επαρχίες σε όλη την Κούβα για τους πολίτες που αναζητούν απαντήσεις σε ερωτήματα που προέκυψαν κατά τη διαδικασία εφαρμογής. Ο Οικογενειακός Κώδικας έχει επηρεάσει τα πάντα, από τον αθλητισμό μέχρι τις σχέσεις ιδιοκτησίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόλις τους δύο πρώτους μήνες από την ψήφιση του νόμου, καταχωρήθηκαν 112 γάμοι μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου.

Ένας επαναστατικός κώδικας

«Είναι ένας επαναστατικός κώδικας που θα αλλάξει τον τρόπο σκέψης και το όραμα που έχουν οι Κουβανοί σχετικά με… τις διακρίσεις που μπορεί να συμβαίνουν στην κοινωνία», δήλωσε ο Χοσέ Λουίς, τριτοετής φοιτητής διεθνών σχέσεων στο Ανώτατο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων Ραούλ Ρόα Γκαρσία. Ο οικογενειακός κώδικας νομιμοποιεί και διευρύνει τον ορισμό της «οικογένειας» πολύ πέρα από τον παραδοσιακό ορισμό. Ο κώδικας «θα φέρει νέα προστασία σε ανθρώπους που έχουν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, υποστεί διακρίσεις», μου είπε ο Λουίς.

Η Κούβα επικύρωσε ένα νέο σύνταγμα το 2019. Το σύνταγμα συντάχθηκε μέσω «λαϊκών διαβουλεύσεων» με τον κουβανικό λαό. Μέσω αυτής της διαδικασίας, οι Κουβανοί συμμετείχαν σε κοινοτικές συζητήσεις με κυβερνητικούς αξιωματούχους για να συζητήσουν και να τροποποιήσουν το σύνταγμα. Το άρθρο 68, το οποίο ζητούσε να οριστεί ο γάμος ως ένωση μεταξύ δύο ανθρώπων, νομιμοποιώντας έτσι τον γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, αναφέρθηκε στο 66% των συναντήσεων λαϊκής διαβούλευσης. Η πλειοψηφία των Κουβανών που συμμετείχαν σε αυτές τις διαδικασίες υποστήριξε τη διατήρηση του ορισμού του γάμου ως ένωσης μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας. Αυτό οφείλεται εν μέρει στις ιστορικές προκαταλήψεις κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων που είναι διαδεδομένες σε ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο και εν μέρει στο αυξανόμενο συντηρητικό ευαγγελικό κίνημα της Κούβας, το οποίο αντιτίθεται σε προοδευτικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις όπως ο γάμος μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου.

Μετά από έντονη συζήτηση σχετικά με το άρθρο 68 μεταξύ του κουβανικού λαού, η συνταγματική επιτροπή αποφάσισε να μην συμπεριλάβει την προτεινόμενη διατύπωση υπέρ του γάμου μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου και αντ’ αυτού προώθησε την απόφαση να αντιμετωπιστεί το θέμα μέσω μιας μελλοντικής νομοθεσίας για τον «οικογενειακό κώδικα». Η νομοθεσία αυτή έγινε ο οικογενειακός κώδικας του 2022.

«Λαϊκή διαβούλευση»: Μια κυβέρνηση σε διάλογο με το λαό της

Προκειμένου να ξεπεράσει τον κοινωνικό συντηρητισμό και να περάσει έναν από τους πιο προοδευτικούς Οικογενειακούς Κώδικες στον κόσμο, η Κούβα πέρασε μια σχολαστική διαδικασία λαϊκής διαβούλευσης, από την 1η Φεβρουαρίου 2022 έως τις 30 Απριλίου 2022. Η Εθνοσυνέλευση της Λαϊκής Εξουσίας τόνισε τη σημασία της εξοικείωσης των Κουβανών με τον κώδικα, προκειμένου να αποφευχθεί το αίσθημα αβεβαιότητας. Μέσω αυτής της διαδικασίας, ο κουβανικός λαός κατέθεσε περισσότερες από 400.000 προτάσεις, πολλές από τις οποίες συμπεριλήφθηκαν στον τελικό κώδικα. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Όσκαρ Μανουέλ Σιλβέρα Μαετίνες δήλωσε ότι η 25η έκδοση του κώδικα, η οποία παρουσιάστηκε και εγκρίθηκε από την Εθνοσυνέλευση, «ήταν πιο στέρεη επειδή διαπνεόταν από τη σοφία του λαού».

Οι νέοι έπαιξαν κεντρικό ρόλο στη διαδικασία που οδήγησε στην έγκριση του οικογενειακού κώδικα. «Η κουβανική νεολαία… συμμετέχει σε όλα τα καθήκοντα που αναπτύσσει η κουβανική επανάσταση», δήλωσε ο Λουίς. «Συμμετείχαμε επίσης στο δημοψήφισμα για το σύνταγμά μας το 2019. Ήμασταν σε λαϊκές επιτροπές, συζητούσαμε για το σύνταγμα και συμβάλλαμε σε αυτό».

Το 2019, η Κούβα διεξήγαγε δημοψήφισμα για ένα νέο σύνταγμα. Το δημοψήφισμα εγκρίθηκε με πλειοψηφία 86,85%, δηλαδή περίπου 73,3% του συνολικού εκλογικού σώματος. Του δημοψηφίσματος προηγήθηκε διαδικασία λαϊκής διαβούλευσης, κατά την οποία το σχέδιο συντάγματος συζητήθηκε σε 133.000 δημόσιες συναντήσεις σε εθνικό επίπεδο, όπου ο λαός της Κούβας υπέβαλε 783.000 προτάσεις για αλλαγές. Κουβανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι σχεδόν το 60% του σχεδίου συντάγματος τροποποιήθηκε με βάση τις προτάσεις που υποβλήθηκαν από το κοινό κατά τη διάρκεια της διαδικασίας λαϊκής διαβούλευσης.

«Θυμάμαι στο πανεπιστήμιό μου, είχαμε συναντήσεις για να εξηγήσουμε τον Οικογενειακό Κώδικα και για εμάς τους φοιτητές να δώσουμε την άποψή μας για τον κώδικα και να προτείνουμε κάτι για τον κώδικα», μου είπε ο Νέισερ Λιμπάν Καλντερόν Γκαρσία, επίσης φοιτητής διεθνών σχέσεων στην Κούβα. «Αλλά αφού το κάναμε αυτό στο πανεπιστήμιο, κάναμε το ίδιο πράγμα στην κοινότητά μας, με διαφορετική προοπτική, επειδή στο πανεπιστήμιο είμαστε με τους φίλους μας, με άλλους φοιτητές – αλλά στην κοινότητα, είμαστε με ανθρώπους όλων των ηλικιών και από διαφορετικές οικογένειες». Ο Γκαρσία, ο οποίος έχει σύντροφο, μου είπε ότι χαίρεται που τώρα θα έχει την ευκαιρία να παντρευτεί στο μέλλον.

Τα αποτελέσματα αυτής της λαϊκής διαδικασίας μιλούν από μόνα τους: Με τη συμμετοχή του 74,01% των εκλογέων που είχαν δικαίωμα ψήφου, ο οικογενειακός κώδικας πέρασε σε μια σαρωτική νίκη με 66,87% των ψήφων υπέρ.

«Την ημέρα που ο κουβανικός λαός ψήφισε τον Οικογενειακό Κώδικα στο λαϊκό δημοψήφισμα, συμμετείχα και εγώ απευθείας στο εκλογικό κέντρο», δήλωσε ο Λουίς. «Μπορούσα να δω την υψηλή συμμετοχή του λαού στη διαδικασία, καθώς και την υψηλή αποδοχή και την προθυμία για την έγκριση του κώδικα».

Όπως ανέφερε ο Λουίς, ορισμένοι νέοι είχαν την ευκαιρία να συμμετάσχουν με ακόμη πιο άμεσο τρόπο. «Μέσω της Πανεπιστημιακής Φοιτητικής Ομοσπονδίας (FEU), έχουμε συναντήσεις με την ηγεσία της χώρας. Για παράδειγμα, το ινστιτούτο μου είχε συνάντηση με τον πρόεδρο. Και σε αυτή τη συνάντηση, περιγράψαμε το όραμα που έχουμε ως επαναστατική και κομμουνιστική νεολαία, το όραμα που έχουμε για την αλλαγή που πρέπει να γίνει όσον αφορά τη βάση και τους ηγέτες της χώρας», δήλωσε ο Λουίς. «Έχουμε φωνή [ως νεολαία] σε κάθε χώρο που έχουμε, συμπεριλαμβανομένου της προέδρου της FEU [που εκείνη την εποχή ήταν η φοιτήτρια νομικής Κάρλα Σαντάνα]. Είναι μέλος της Εθνικής Συνέλευσης της Λαϊκής Εξουσίας στην Κούβα. Και έχει την ίδια άποψη με την κουβανική κυβέρνηση σχετικά με τη σκέψη της νεολαίας και την παράδοσή της στην κουβανική επανάσταση».

Η Γκρέτελ Μαράντε Ροσέτ, υπεύθυνη διεθνών σχέσεων της Ομοσπονδίας Γυναικών της Κούβας, μου είπε ότι οι γυναίκες της Κούβας έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο στη διαδικασία δημιουργίας του Οικογενειακού Κώδικα. «Ο αρχηγός μας [Φιντέλ Κάστρο] είπε ότι η Ομοσπονδία Γυναικών της Κούβας είναι μια επανάσταση μέσα σε μια άλλη επανάσταση. Οι γυναίκες στην Κούβα είναι ωφελούμενες και πρωταγωνίστριες της δικής μας ανάπτυξης». Οι γυναίκες κατέχουν τις μισές από όλες τις έδρες του εθνικού κοινοβουλίου στην Κούβα.

«Η Ομοσπονδία Γυναικών της Κούβας συμμετείχε στην επιτροπή που έγραψε το σχέδιο του Οικογενειακού Κώδικα για να προτείνει το κείμενο και την ερμηνεία της ισότητας των φύλων», μου είπε η Μαράντε Ροσέτ.

«Σχετικά με τον Οικογενειακό Κώδικα, πιστεύω ότι το έγγραφο είναι για το μέλλον. Βασίζεται στην αγάπη… αναγνωρίζοντας άλλους τύπους οικογενειών, κοινά ανθρώπινα δικαιώματα… Νομίζω ότι αυτό είναι το μέλλον για την Κούβα», δήλωσε η Μαράντε Ροσέτ.

Αυτό το άρθρο δημιουργήθηκε σε συνεργασία με την Peoples Dispatch και την Globetrotter.

Η Ναταλία Μαρκές είναι συγγραφέας στο Peoples Dispatch, διοργανώτρια και γραφίστρια με έδρα τη Νέα Υόρκη.

Μετάφραση από τα αγγλικά: Pressenza Athens