SIPRI: Τα παγκόσμια πυρηνικά οπλοστάσια αναμένεται να αυξηθούν, καθώς τα κράτη συνεχίζουν να τα εκσυγχρονίζουν

Το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI) δημοσίευσε τη νέα του Επετηρίδα για το 2022, η οποία αξιολογεί την τρέχουσα κατάσταση των εξοπλισμών, του αφοπλισμού και της διεθνούς ασφάλειας. Ένα βασικό συμπέρασμα είναι ότι παρά την οριακή μείωση του αριθμού των πυρηνικών κεφαλών το 2021, τα πυρηνικά οπλοστάσια αναμένεται να αυξηθούν κατά την επόμενη δεκαετία.

Φαίνεται ότι η μεταψυχροπολεμική μείωση των πυρηνικών οπλοστασίων τελειώνει

Τα εννέα κράτη με πυρηνικά όπλα -οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, το Ισραήλ και η Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας (Βόρεια Κορέα)- συνεχίζουν να εκσυγχρονίζουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια και παρόλο που ο συνολικός αριθμός των πυρηνικών όπλων μειώθηκε ελαφρώς μεταξύ Ιανουαρίου 2021 και Ιανουαρίου 2022, ο αριθμός τους πιθανότατα θα αυξηθεί την επόμενη δεκαετία.

Από το συνολικό απόθεμα των 12.705 πυρηνικών κεφαλών που εκτιμάται ότι υπήρχαν στις αρχές του 2022, περίπου 9.440 βρίσκονταν σε στρατιωτικά αποθέματα για πιθανή χρήση. Από αυτές, εκτιμάται ότι 3.732 πυρηνικές κεφαλές είχαν αναπτυχθεί με πυραύλους και αεροσκάφη και περίπου 2.000 -σχεδόν όλες ανήκαν στη Ρωσία ή στις ΗΠΑ- διατηρούνταν σε κατάσταση υψηλού επιχειρησιακού συναγερμού.

Αν και τα συνολικά αποθέματα πυρηνικών κεφαλών της Ρωσίας και των ΗΠΑ συνέχισαν να μειώνονται το 2021, αυτό οφείλεται στην αποσυναρμολόγηση πυρηνικών κεφαλών που έχουν αποσυρθεί από στρατιωτική υπηρεσία πριν από αρκετά χρόνια. Ο αριθμός των πολεμικών κεφαλών στα αξιοποιήσιμα στρατιωτικά αποθέματα των δύο χωρών παρέμεινε σχετικά σταθερός το 2021. Οι ανεπτυγμένες στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις και των δύο χωρών βρίσκονταν εντός των ορίων που είχαν τεθεί από τη διμερή συνθήκη για τη μείωση των πυρηνικών όπλων (Συνθήκη του 2010 για μέτρα περαιτέρω μείωσης και περιορισμού των στρατηγικών επιθετικών όπλων, New START). Είναι αξιοσημείωτο, ωστόσο, ότι η New START δεν περιορίζει τα συνολικά αποθέματα μη στρατηγικών πυρηνικών κεφαλών.

“Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι οι μειώσεις που χαρακτήριζαν τα παγκόσμια πυρηνικά οπλοστάσια από το τέλος του ψυχρού πολέμου έχουν σταματήσει”, δήλωσε ο Hans M. Kristensen, επιστημονικός συνεργάτης του προγράμματος όπλων μαζικής καταστροφής του SIPRI και διευθυντής του προγράμματος πληροφοριών για τα πυρηνικά στην Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων (FAS).

“Όλα τα κράτη εξοπλισμένα με πυρηνικά αυξάνουν ή αναβαθμίζουν τα οπλοστάσιά τους και τα περισσότερα οξύνουν την πυρηνική ρητορική και τον ρόλο που διαδραματίζουν τα πυρηνικά όπλα στις στρατιωτικές στρατηγικές τους”, δήλωσε ο Wilfred Wan, διευθυντής του Προγράμματος Όπλων Μαζικής Καταστροφής του SIPRI. “Πρόκειται για μια πολύ ανησυχητική τάση”.

Η Ρωσία και οι ΗΠΑ κατέχουν μαζί πάνω από το 90% του συνόλου των πυρηνικών όπλων. Τα άλλα επτά κράτη εξοπλισμένα με πυρηνικά είτε αναπτύσσουν ή παρατάσσουν νέα οπλικά συστήματα είτε έχουν ανακοινώσει την πρόθεσή τους να το πράξουν. Η Κίνα βρίσκεται στη μέση μιας σημαντικής επέκτασης του οπλοστασίου της με πυρηνικά όπλα, η οποία σύμφωνα με δορυφορικές εικόνες περιλαμβάνει την κατασκευή πάνω από 300 νέων πυραυλικών σιλό. Αρκετές πρόσθετες πυρηνικές κεφαλές πιστεύεται ότι έχουν ανατεθεί σε επιχειρησιακές δυνάμεις το 2021 μετά την παράδοση νέων κινητών εκτοξευτών και ενός υποβρυχίου.

Παγκόσμιες πυρηνικές δυνάμεις, Ιανουάριος 2022

Το Ηνωμένο Βασίλειο το 2021 ανακοίνωσε την απόφασή του να αυξήσει το ανώτατο όριο του συνολικού αποθέματος πυρηνικών κεφαλών, σε μια αντιστροφή δεκαετιών σταδιακής πολιτικής αφοπλισμού. Ενώ επέκρινε την Κίνα και τη Ρωσία για έλλειψη πυρηνικής διαφάνειας, το Ηνωμένο Βασίλειο ανακοίνωσε επίσης ότι δεν θα δημοσιοποιεί πλέον στοιχεία για το επιχειρησιακό απόθεμα πυρηνικών όπλων της χώρας, τις αναπτυγμένες πυρηνικές κεφαλές ή τους αναπτυγμένους πυραύλους.

Στις αρχές του 2021 η Γαλλία ξεκίνησε επίσημα ένα πρόγραμμα για την ανάπτυξη ενός πυρηνοκίνητου υποβρυχίου βαλλιστικών πυραύλων τρίτης γενιάς (SSBN). Η Ινδία και το Πακιστάν φαίνεται να επεκτείνουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια και οι δύο χώρες εισήγαγαν και συνέχισαν να αναπτύσσουν νέους τύπους συστημάτων πυρηνικής εκτόξευσης το 2021. Το Ισραήλ -το οποίο δεν αναγνωρίζει δημοσίως ότι διαθέτει πυρηνικά όπλα- πιστεύεται επίσης ότι εκσυγχρονίζει το πυρηνικό του οπλοστάσιο.

Η Βόρεια Κορέα συνεχίζει να δίνει προτεραιότητα στο στρατιωτικό πυρηνικό της πρόγραμμα ως κεντρικό στοιχείο της στρατηγικής εθνικής της ασφάλειας. Ενώ η Βόρεια Κορέα δεν πραγματοποίησε πυρηνικές δοκιμαστικές εκρήξεις ή δοκιμές βαλλιστικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς κατά τη διάρκεια του 2021, το SIPRI εκτιμά ότι η χώρα έχει πλέον συναρμολογήσει έως και 20 πυρηνικές κεφαλές και διαθέτει αρκετό σχάσιμο υλικό για συνολικά 45-55 πυρηνικές κεφαλές.

“Αν τα κράτη με πυρηνικά όπλα δεν αναλάβουν άμεση και συγκεκριμένη δράση για τον αφοπλισμό, τότε το παγκόσμιο απόθεμα πυρηνικών κεφαλών θα μπορούσε σύντομα να αρχίσει να αυξάνεται για πρώτη φορά μετά τον ψυχρό πόλεμο”, δήλωσε ο Matt Korda, συνεργάτης ερευνητής του Προγράμματος Όπλων Μαζικής Καταστροφής του SIPRI και ερευνητής συνεργάτης του προγράμματος πληροφοριών για τα πυρηνικά στην Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων (FAS).

Μπερδεμένα μηνύματα από τη διπλωματία για τα πυρηνικά

Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους υπήρξαν αρκετά ορόσημα στη διπλωματία για τα πυρηνικά όπλα. Μεταξύ αυτών ήταν η έναρξη ισχύος της Συνθήκης Απαγόρευσης των Πυρηνικών Όπλων (ΣΑΠΟ) τον Ιανουάριο του 2021, αφού έλαβε τις απαιτούμενες επικυρώσεις από 50 κράτη- η παράταση για πέντε χρόνια της New START, της τελευταίας εναπομείνασας διμερούς συμφωνίας ελέγχου των εξοπλισμών μεταξύ των δύο κορυφαίων πυρηνικών δυνάμεων του κόσμου- και η έναρξη συνομιλιών για την επανένταξη των ΗΠΑ και την επιστροφή του Ιράν σε συμμόρφωση με την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν, το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA).

Κατά τη διάρκεια του 2021, τα μόνιμα μέλη με πυρηνικά (P5) του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών – Κίνα, Γαλλία, Ρωσία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ – εργάστηκαν πάνω σε μια κοινή δήλωση που εξέδωσαν στις 3 Ιανουαρίου 2022, επιβεβαιώνοντας ότι “ο πυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί και δεν πρέπει ποτέ να διεξαχθεί”. Επαναβεβαίωσαν επίσης τη δέσμευσή τους να συμμορφωθούν με τις συμφωνίες και τις δεσμεύσεις για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, τον αφοπλισμό και τον έλεγχο των εξοπλισμών, καθώς και τις υποχρεώσεις τους βάσει της Συνθήκης του 1968 για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, και να επιδιώξουν τον στόχο ενός κόσμου χωρίς πυρηνικά όπλα.

Παρά ταύτα, όλα τα μέλη της ομάδας P5 συνεχίζουν να επεκτείνουν ή να εκσυγχρονίζουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια και φαίνεται να αυξάνουν τη σημασία των πυρηνικών όπλων στις στρατιωτικές τους στρατηγικές. Η Ρωσία έχει μάλιστα διατυπώσει ανοιχτές απειλές για πιθανή χρήση πυρηνικών όπλων στο πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία. Οι διμερείς συνομιλίες Ρωσίας-ΗΠΑ για τη στρατηγική σταθερότητα έχουν σταματήσει λόγω του πολέμου και κανένα από τα άλλα κράτη με πυρηνικά δεν επιδιώκει διαπραγματεύσεις για τον έλεγχο των εξοπλισμών. Επιπλέον, τα μέλη της ομάδας P5 έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους στη ΣΑΠΟ και οι διαπραγματεύσεις για το JCPOA δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε λύση.

“Παρόλο που υπήρξαν κάποιες σημαντικές κατακτήσεις τόσο στον έλεγχο των πυρηνικών όπλων όσο και στον πυρηνικό αφοπλισμό κατά το προηγούμενο έτος, ο κίνδυνος χρήσης πυρηνικών όπλων φαίνεται να είναι σήμερα υψηλότερος από κάθε άλλη φορά από την εποχή του ψυχρού πολέμου”, δήλωσε ο διευθυντής του SIPRI Dan Smith.

Μικτές προοπτικές για την παγκόσμια ασφάλεια και σταθερότητα

Η 53η έκδοση της Επετηρίδας του SIPRI αποκαλύπτει τόσο αρνητικές όσο και κάποιες ελπιδοφόρες εξελίξεις για το 2021.

“Οι σχέσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων του κόσμου έχουν επιδεινωθεί περαιτέρω σε μια εποχή που η ανθρωπότητα και ο πλανήτης αντιμετωπίζουν μια σειρά από βαθιές και πιεστικές κοινές προκλήσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με διεθνή συνεργασία”, δήλωσε ο Stefan Löfven, πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του SIPRI.