Πυρηνικά όπλα: εκσυγχρονισμός, μικρή διαφάνεια, κίνδυνος νέας κούρσας εξοπλισμών

Ένα από τα βασικά ευρήματα της έρευνας, που κάνει κάθε χρόνο το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI), ήταν ότι παρά τη συνολική μείωση του αριθμού των πυρηνικών κεφαλών το 2019, όλα τα κράτη που διαθέτουν πυρηνικά όπλα συνεχίζουν να εκσυγχρονίζουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια.

Οι μειώσεις των πυρηνικών κεφαλών συνεχίζονται παρά τις αυξανόμενες εντάσεις

Τα εννέα κράτη με πυρηνικά όπλα —οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, το Ισραήλ και η Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας (Βόρεια Κορέα)— κατείχαν συνολικά περίπου 13.400 πυρηνικά όπλα στις αρχές του 2020. Αυτό σηματοδότησε μια μείωση από τα 13.865 πυρηνικά όπλα που το SIPRI υπολόγισε ότι αυτά τα κράτη κατείχαν στις αρχές του 2019. Περίπου 3.720 από τα πυρηνικά όπλα έχουν αναπτυχθεί με επιχειρησιακές δυνάμεις και σχεδόν 1.800 από αυτά βρίσκονται σε κατάσταση υψηλής επιχειρησιακής ετοιμότητας.

Η μείωση του συνολικού αριθμού των πυρηνικών όπλων στον κόσμο το 2019 οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αποσυναρμολόγηση των πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία και τις ΗΠΑ—οι οποίες κατέχουν μαζί πάνω από το 90% των παγκόσμιων πυρηνικών όπλων. Οι μειώσεις των στρατηγικών πυρηνικών δυνάμεων των ΗΠΑ και της Ρωσίας που απαιτούνται από τη Συνθήκη του 2010 για τα μέτρα για την περαιτέρω μείωση και περιορισμό των στρατηγικών επιθετικών όπλων (New START) ολοκληρώθηκαν το 2018 και το 2019 οι δυνάμεις και των δύο χωρών παρέμειναν κάτω από τα όρια που καθορίζονται από τη Συνθήκη.

Η New START θα λήξει το Φεβρουάριο του 2021, εκτός εάν συμφωνήσουν αμφότερα τα μέρη να την παρατείνουν. Ωστόσο, οι συζητήσεις για την επέκταση της New START ή τη διαπραγμάτευση νέας συνθήκης δεν σημείωσαν καμία πρόοδο το 2019. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην επιμονή της αμερικανικής κυβέρνησης ότι η Κίνα πρέπει να συμμετάσχει σε τυχόν μελλοντικές συνομιλίες για τη μείωση των πυρηνικών όπλων — κάτι που η Κίνα έχει αποκλείσει κατηγορηματικά.

«Το αδιέξοδο με τη New START και την κατάρρευση της Συνθήκης Σοβιετικών Ηνωμένων Πολιτειών του 1987 για την εξάλειψη των πυραύλων μεσαίας και βραχύτερης εμβέλειας (Συνθήκη INF) το 2019 υποδηλώνουν ότι η εποχή των διμερών συμφωνιών ελέγχου των πυρηνικών όπλων μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ μπορεί να φτάνει στο τέλος της», λέει ο Shannon Kile, Διευθυντής του προγράμματος του SIPRI για τον πυρηνικό αφοπλισμό, τον οπλικό έλεγχο και τη μη διάδοση. «Η απώλεια βασικών διαύλων επικοινωνίας μεταξύ της Ρωσίας και των ΗΠΑ, οι οποίοι είχαν ως στόχο την προώθηση της διαφάνειας και την πρόληψη εσφαλμένων αντιλήψεων σχετικά με τις αντίστοιχες θέσεις και δυνατότητες των πυρηνικών δυνάμεων, θα μπορούσε δυνητικά να οδηγήσει σε νέα κούρσα πυρηνικών όπλων».

Τα πυρηνικά οπλικά συστήματα επόμενης γενιάς βρίσκονται σε εξέλιξη

Η Ρωσία και οι ΗΠΑ έχουν σε εξέλιξη εκτεταμένα και δαπανηρά προγράμματα για την αντικατάσταση και τον εκσυγχρονισμό των πυρηνικών τους κεφαλών, των συστημάτων διανομής πυραύλων και αεροσκαφών, καθώς και των εγκαταστάσεων παραγωγής πυρηνικών όπλων. Και οι δύο χώρες έχουν επίσης δώσει νέους ή διευρυμένους ρόλους στα πυρηνικά όπλα στα στρατιωτικά τους σχέδια και δόγματα, γεγονός που σηματοδοτεί μια σημαντική αναστροφή της μεταπολεμικής τάσης προς τη σταδιακή περιθωριοποίηση των πυρηνικών όπλων.

Τα πυρηνικά οπλοστάσια των άλλων κρατών με πυρηνικά όπλα είναι σημαντικά μικρότερα, αλλά όλα αυτά τα κράτη είτε αναπτύσσουν είτε παρατάσσουν νέα οπλικά συστήματα ή έχουν ανακοινώσει την πρόθεσή τους να το πράξουν. Η Κίνα βρίσκεται εν μέσω ενός σημαντικού εκσυγχρονισμού του πυρηνικού οπλοστασίου της. Αναπτύσσει για πρώτη φορά μια λεγόμενη πυρηνική τριάδα, η οποία αποτελείται από νέους πυραύλους ξηράς και θάλασσας και πυρηνικά αεροσκάφη. Η Ινδία και το Πακιστάν αυξάνουν αργά το μέγεθος και την ποικιλομορφία των πυρηνικών τους δυνάμεων, ενώ η Βόρεια Κορέα συνεχίζει να δίνει προτεραιότητα στο στρατιωτικό της πυρηνικό πρόγραμμα ως κεντρικό στοιχείο της εθνικής στρατηγικής ασφαλείας της. Αν και η Βόρεια Κορέα τήρησε το αυτοανακηρυχθέν μορατόριούμ της στις δοκιμές πυρηνικών όπλων και βαλλιστικών πυραύλων μεγάλης εμβέλειας το 2019, κατά τη διάρκεια του έτους διενήργησε πολλαπλές δοκιμαστικές πτήσεις βαλλιστικών πυραύλων μικρότερης εμβέλειας, συμπεριλαμβανομένων αρκετών νέων τύπων συστημάτων.

Χαμηλά επίπεδα διαφάνειας στην αναφορά των δυνατοτήτων των πυρηνικών όπλων

Η διαθεσιμότητα αξιόπιστων πληροφοριών σχετικά με την κατάσταση των πυρηνικών οπλοστασίων και των δυνατοτήτων των κρατών με πυρηνικά όπλα ποικίλλει σημαντικά. «Οι ΗΠΑ έχουν αποκαλύψει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τα αποθέματα και τις πυρηνικές δυνατότητές τους, αλλά το 2019 η κυβέρνηση των ΗΠΑ σταμάτησε την πρακτική της δημόσιας δημοσιοποίησης του μεγέθους του αποθέματος των ΗΠΑ», αναφέρει ο Hans M. Kristensen, συνεργάτης του προγράμματος του SIPRI για τον πυρηνικό αφοπλισμό, τον οπλικό έλεγχο και τη μη διάδοση και Διευθυντής του Προγράμματος Πυρηνικής Πληροφόρησης στην Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων (FAS). Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία έχουν επίσης ανακοινώσει ορισμένες πληροφορίες. Η Ρωσία δεν δημοσιοποιεί λεπτομερή κατανομή των δυνάμεών της που καταμετρήθηκαν στο πλαίσιο της New START, αν και μοιράζεται τις πληροφορίες αυτές με τις ΗΠΑ.

Οι κυβερνήσεις της Ινδίας και του Πακιστάν προβαίνουν σε δηλώσεις σχετικά με ορισμένες από τις δοκιμές πυραύλων τους, αλλά παρέχουν ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση ή το μέγεθος των οπλοστασίων τους. Η Βόρεια Κορέα έχει αναγνωρίσει τη διενέργεια πυρηνικών δοκιμών όπλων και πυραύλων, αλλά δεν παρέχει πληροφορίες για τις δυνατότητες των πυρηνικών της όπλων. Το Ισραήλ έχει μακροχρόνια πολιτική να μην σχολιάζει το πυρηνικό οπλοστάσιό του.

Ένα έτος αυξανόμενης διεθνούς αστάθειας

Η 51η έκδοση της επετηρίδας του SIPRI (SIPRI Yearbook 2020) αποκαλύπτει μια συνεχή επιδείνωση των συνθηκών για τη διεθνή σταθερότητα. Αυτή η τάση αντανακλάται, μεταξύ άλλων, σε μια εξελισσόμενη κρίση του ελέγχου των πυρηνικών όπλων που υπέστη περαιτέρω οπισθοδρομήσεις το 2019. «Σε αυτούς τους καιρούς των ολοένα αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων, η απουσία επαρκών μέτρων για την παρακολούθηση των πυρηνικών οπλοστασίων και την πρόληψη της διάδοσης των πυρηνικών όπλων και υλικών αποτελεί μια ιδιαίτερα ανησυχητική εξέλιξη», λέει ο Kile.

Σημειώσεις: Το SIPRI αναθεωρεί τα δεδομένα του για τις παγκόσμιες πυρηνικές δυνάμεις κάθε χρόνο βάσει νέων πληροφοριών και κάνει ενημέρωση βάση των τελευταίων αξιολογήσεων. Οι συνολικοί αριθμοί περιλαμβάνουν την υψηλότερη εκτίμηση όταν δίνεται ένα εύρος. Τα στοιχεία για τη Βόρεια Κορέα είναι πολύ αβέβαια και δεν περιλαμβάνονται στα συνολικά στοιχεία. Όλες οι εκτιμήσεις είναι κατά προσέγγιση.