«…υποστηρίζουν ότι η συνεχιζόμενη οικονομική ανάπτυξη στις χώρες υψηλού εισοδήματος δεν είναι μόνο περιβαλλοντικά μη βιώσιμη, αλλά ούτε κοινωνικά επωφελής, ούτε οικονομικά βιώσιμη».

Γράφει το Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης

Μια ολοκληρωμένη νέα μελέτη από κορυφαίους εμπειρογνώμονες στον τομέα της επιστήμης της βιωσιμότητας, η οποία δημοσιεύθηκε σήμερα (σ.τ.σ. 17/1/2025) στο The Lancet Planetary Health, αμφισβητεί τη μακροχρόνια πεποίθηση ότι η οικονομική ανάπτυξη είναι απαραίτητη για την κοινωνική πρόοδο. Η μελέτη, με επικεφαλής το Ινστιτούτο Περιβαλλοντικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης με τίτλο “Μετα-Ανάπτυξη: η επιστήμη της ευεξίας εντός των πλανητικών μας ορίων” [Post-growth: the science of wellbeing within planetary boundaries], διερευνά τον αναδυόμενο τομέα της μετα-ανάπτυξης και παρουσιάζει πειστικά επιχειρήματα για την προτεραιότητα της ανθρώπινης ευημερίας και της οικολογικής βιωσιμότητας έναντι της ατελείωτης οικονομικής επέκτασης.

Στην έρευνα συμμετείχαν επίσης επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, το Πανεπιστήμιο του Leeds (Ηνωμένο Βασίλειο), το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (Ηνωμένο Βασίλειο), το Πανεπιστήμιο York (Καναδάς), το Boston College (ΗΠΑ), το Πανεπιστήμιο της Λωζάνης (Ελβετία) και το Central European University (Αυστρία).

Αυτή η νέα ανασκόπηση, η πρώτη του είδους της, συνθέτει τα τελευταία ευρήματα σε διάφορους κλάδους, όπως τα οικολογικά οικονομικά, τα οικονομικά της ευημερίας και την αποανάπτυξη. Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η συνεχιζόμενη οικονομική ανάπτυξη στις χώρες υψηλού εισοδήματος δεν είναι μόνο περιβαλλοντικά μη βιώσιμη, αλλά ούτε κοινωνικά επωφελής ούτε οικονομικά βιώσιμη. Επισημαίνουν τη στενή σχέση μεταξύ της αύξησης του ΑΕΠ και της περιβαλλοντικής ζημίας, τα μειούμενα οφέλη της ευημερίας από το υψηλό εισόδημα και τους κινδύνους που συνδέονται με την οικονομική επιβράδυνση ως βασικούς παράγοντες της ατζέντας για τη μετα-ανάπτυξη.

 

Τα κύρια συμπεράσματα της μελέτης είναι:

  • Όρια στην ανάπτυξη: η μελέτη επανεξετάζει την έκθεση του 1972 «Όρια στην ανάπτυξη» και σημειώνει ότι ο κόσμος ακολουθεί σήμερα το σενάριο των «διπλών πόρων», όπου η κατάρρευση οφείλεται στη ρύπανση και όχι στην έλλειψη πόρων. Αυτό ευθυγραμμίζεται με τις σημερινές ανησυχίες σχετικά με την κλιματική αλλαγή και την απώλεια της βιοποικιλότητας.
  • Η αποσύνδεση είναι ανεπαρκής: αν και η σχετική αποσύνδεση μεταξύ του ΑΕΠ και της χρήσης των πόρων είναι κοινή, η μελέτη δεν βρίσκει αποδείξεις για συνεχή απόλυτη και επαρκή αποσύνδεση. Τα μοντέλα υποδεικνύουν ότι αυτό είναι απίθανο, ακόμη και υπό αισιόδοξες υποθέσεις σχετικά με την τεχνολογία.
  • Κοινωνικά όρια της ανάπτυξης: Η μελέτη διαπιστώνει ότι, πάνω από ένα ορισμένο επίπεδο εισοδήματος, η οικονομική ανάπτυξη δεν βελτιώνει την ανθρώπινη ευημερία και ότι το κόστος της ανάπτυξης (όπως η ρύπανση και οι κοινωνικές συγκρούσεις) μπορεί να αντισταθμίζει τα οφέλη. Καθώς το ΑΕΠ αυξάνεται, τα κοινωνικά οφέλη – όπως η υγεία και η εκπαίδευση – και οι πολιτικές για την εξάλειψη της φτώχειας μειώνονται.
  • Πολιτικές μετα-ανάπτυξης: επισημαίνει πράσινα μακροοικονομικά μοντέλα που δοκιμάζουν πολιτικές διαχείρισης μη ανάπτυξης. Συζητά μια σειρά από πολιτικές για τη μείωση της εξάρτησης από την ανάπτυξη και την προώθηση της ευημερίας, όπως οι καθολικές βασικές υπηρεσίες, οι λιγότερες ώρες εργασίας, οι εγγυήσεις απασχόλησης, οι φόροι για τις εκπομπές άνθρακα και οι φόροι στον πλούτο.
  • Ευημερία εντός ορίων: Η ανασκόπηση τονίζει ότι υψηλά επίπεδα ευημερίας μπορούν να επιτευχθούν με χαμηλότερη χρήση πόρων. Υποστηρίζει ότι η εστίαση στις δημόσιες υπηρεσίες, η μεγαλύτερη ισότητα στην κατανομή των εισοδημάτων και η ποιότητα στην δημοκρατία μπορεί να καλύψει τις ανθρώπινες ανάγκες με πολύ λιγότερη χρήση ενέργειας.
  • Δυναμική Βορρά-Νότου: Η μελέτη αναγνωρίζει την άνιση συναλλαγή μεταξύ του παγκόσμιου Βορρά και του Νότου, με τις πλουσιότερες χώρες να ιδιοποιούνται πόρους και εργασία από τα φτωχότερα έθνη. Προτείνει ότι η μετα-ανάπτυξη στις χώρες υψηλού εισοδήματος θα μπορούσε να ωφελήσει τις χώρες χαμηλού εισοδήματος μειώνοντας αυτή την εκμετάλλευση. Ωστόσο, προειδοποιεί ότι η μετα-ανάπτυξη θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τις χώρες χαμηλού εισοδήματος που εξαρτώνται από τις εξαγωγές των χωρών υψηλού εισοδήματος, εκτός εάν οι φτωχότερες χώρες εφαρμόσουν πολιτικές παρεμβάσεις για την επίτευξη νομισματικής κυριαρχίας, βιομηχανικής πολιτικής και αποτελεσματικής αποσύνδεσης από τις οικονομίες υψηλού εισοδήματος.

 

Οι συγγραφείς τονίζουν ότι η μετα-ανάπτυξη είναι ένα πλουραλιστικό και ανοικτό πεδίο που περιλαμβάνει διαφορετικές προοπτικές, όπως τα οικονομικά του ντόνατ, τα οικονομικά της ευημερίας, τα οικονομικά της σταθερής κατάστασης και την αποανάπτυξη. Οι προοπτικές αυτές συγκλίνουν στην ανάγκη ποιοτικής βελτίωσης, χωρίς να στηρίζονται στην ποσοτική ανάπτυξη και στην επιλεκτική μείωση της παραγωγής επιβλαβών αγαθών και υπηρεσιών με παράλληλη αύξηση των ωφέλιμων.

Η ανασκόπηση αναγνωρίζει ότι υπάρχουν ακόμη κενά στη γνώση, όπως η πολιτική μετάβασης και η σχέση μεταξύ του παγκόσμιου Βορρά και του Νότου. Ζητά επίσης περαιτέρω έρευνα σχετικά με τις γεωπολιτικές επιπτώσεις των σεναρίων μετα-ανάπτυξης και τους παράγοντες που επιτρέπουν την αποσύνδεση των κοινωνικών αποτελεσμάτων από το ΑΕΠ.

Αυτή η ολοκληρωμένη μελέτη σηματοδοτεί μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο σκέψης σχετικά με την πρόοδο και σκιαγραφεί έναν οδικό χάρτη για τη δημιουργία κοινωνιών που δίνουν προτεραιότητα στην ανθρώπινη και πλανητική υγεία έναντι της οικονομικής ανάπτυξης. Αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στον τομέα της μετα-ανάπτυξης και προσφέρει ιδέες για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τους ερευνητές και το ευρύ κοινό.

 

Αναφορές: Kallis, G., Hickel. J., O’Neill, D. W., Jackson, T., Victor, P.A., Raworth, K., Schor, J.B., Steinberger J. K. (2025) Μετα-Ανάπτυξη: η επιστήμη της ευημερίας εντός των πλανητικών ορίων. The Lancet Planetary Health. Επικεφαλής ερευνητής: Giorgos Kallis, ICTA-UAB  – georgios.kallis@uab.cat