Κατά την τελευταία συνάντηση του διαλόγου μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας με τη διαμεσολάβηση της ΕΕ, στις 18 Δεκεμβρίου 2024, οι επικεφαλής διαπραγματευτές της διαδικασίας, Μπεσνίκ Μπιλσίμι και Πέταρ Πετκόβιτς, με τη διαμεσολάβηση του ειδικού απεσταλμένου της ΕΕ Μίροσλαβ Λαϊτσάκ, λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση του σοβαρού αδιεξόδου που διέρχεται εδώ και χρόνια ο διμερής διάλογος, συμφώνησαν να εφαρμόσουν τη Διακήρυξη για τους Αγνοούμενους (2023). Μετά τη συνάντηση, ο ίδιος ο Λαϊτσάκ έγραψε στο προφίλ του στο Χ: «είμαι ευτυχής που ολοκληρώθηκαν επιτυχώς οι διαπραγματεύσεις για να τεθεί σε εφαρμογή η Διακήρυξη για τους αγνοούμενους (2023). Ένα σημαντικό βήμα προς την τελική κατάληξη. Σύντομα θα φιλοξενήσουμε την πρώτη συνεδρίαση της Μικτής Επιτροπής».

Πρόκειται για ένα τεχνικό βήμα που ωστόσο κρύβει σημαντικά πολιτικά στοιχεία: το ζήτημα των αγνοουμένων στο πλαίσιο της σύγκρουσης του Κοσσυφοπεδίου το 1998-1999 είναι μια από τις πιο επώδυνες σελίδες της διαμάχης. Σύμφωνα με τον Αλβανό διαπραγματευτή του Κοσσυφοπεδίου Μπεσνίκ Μπισλίμι, «μπορούμε τώρα να προχωρήσουμε και η πρώτη συνεδρίαση της Μικτής Επιτροπής θα πραγματοποιηθεί τον επόμενο μήνα». Σύμφωνα με τον επικεφαλής του σερβικού γραφείου για το Κοσσυφοπέδιο, Πέταρ Πετκόβιτς, «το τελευταίο εμπόδιο για την εφαρμογή της δήλωσης για τους αγνοούμενους απομακρύνθηκε, [..] η Μικτή Επιτροπή έχει συμφωνηθεί και θα παρέχει υποστήριξη στην ομάδα εργασίας, της οποίας προεδρεύει, όπως και πριν, η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού».

Σύμφωνα με την ΕΕ, η Μικτή Επιτροπή «θα είναι υπεύθυνη για την εποπτεία της εφαρμογής της δήλωσης για τους αγνοούμενους (2023). Θα παρακολουθεί τη συνεργασία μεταξύ των μερών σχετικά με τον εντοπισμό των χώρων ταφής, την πρόσβαση σε ακριβείς και αξιόπιστες πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένης όλης της σχετικής τεκμηρίωσης, τη χρήση δορυφορικών δεδομένων, του φωτός και του συστήματος ανίχνευσης και τηλεπισκόπησης (LIDAR), της τεχνολογίας για τον εντοπισμό μαζικών τάφων και τον σεβασμό των δικαιωμάτων των μελών των οικογενειών των αγνοουμένων».

Στη συμφωνία επαναβεβαιώνεται επίσης ότι το ζήτημα των αγνοουμένων αποτελεί εξέχον ανθρωπιστικό ζήτημα και πως «[..] η σημερινή πρόοδος αποτελεί σημαντικό βήμα προς την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Κοσσυφοπεδίου και Σερβίας».

 

Οι συμφωνίες του 2023

Στις 2 Μαΐου 2023, ο επικεφαλής της αυτοδιοίκησης του Κοσσυφοπεδίου, Άλμπιν Κούρτι, και ο πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, δεσμεύτηκαν με τη Διακήρυξη για τους αγνοούμενους, ώστε να «[..] διασφαλίσουν την πλήρη εφαρμογή των αντίστοιχων δεσμεύσεών τους στο θέμα των αγνοουμένων, να συνεργαστούν για τον εντοπισμό των χώρων ταφής και την παρακολούθηση των ανασκαφών – να εξασφαλίσουν πλήρη πρόσβαση σε αξιόπιστες και ακριβείς πληροφορίες που θα βοηθήσουν στον εντοπισμό και την ταυτοποίηση των αγνοουμένων κατά την περίοδο από την 1η Ιανουαρίου 1998 έως τις 31 Δεκεμβρίου 2000, συμπεριλαμβανομένου όλου του σχετικού υλικού που έχουν στην κατοχή τους οι δύο πλευρές – να καταστήσουν διαθέσιμη την εθνική και διεθνή τεκμηρίωση που αφορά τον προσδιορισμό της τύχης των αγνοουμένων – να χρησιμοποιήσουν δορυφορικά δεδομένα, LIDAR και άλλες προηγμένες τεχνολογίες για τον εντοπισμό μαζικών τάφων- να επιτρέψουν και να ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή των οικογενειών των αγνοουμένων – να εγγυηθούν τα δικαιώματα και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των μελών των οικογενειών – να συνεργαστούν, μέσω μιας Μικτής Επιτροπής υπό την προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και υπό την εποπτεία της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού, με στόχο τον προσδιορισμό της τύχης των υπόλοιπων αγνοουμένων – και να παρακολουθούν και να υποστηρίζουν την πρόοδο που σημειώνει η Μικτή Ομάδα Εργασίας για τους Αγνοούμενους».

Λίγους μήνες νωρίτερα, στις 27 Φεβρουαρίου 2023 είχε επιτευχθεί στην Οχρίδα μια καταρχήν συμφωνία, καθαρά προφορικού χαρακτήρα, σύμφωνα με την οποία η Σερβία δεν θα ήταν υποχρεωμένη να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου, αλλά θα δεσμευόταν να μην αντιταχθεί ενεργά στην ένταξη του Κοσσυφοπεδίου σε διεθνείς οργανισμούς και θα αναγνώριζε de facto τα διαβατήρια, τα διπλώματα και τις πινακίδες κυκλοφορίας των αυτοκινήτων του Κοσσυφοπεδίου. Σύμφωνα με την ίδια συμφωνία, το Κοσσυφοπέδιο θα ήταν υποχρεωμένο να διασφαλίσει ένα επαρκές επίπεδο αυτοδιοίκησης για τη σερβική κοινότητα του Κοσσυφοπεδίου, εφαρμόζοντας τελικά την Κοινότητα των Δήμων των Σέρβων του Κοσσυφοπεδίου, η οποία προβλέπεται ήδη από τις γνωστές Συμφωνίες των Βρυξελλών. Όπως και η συνεννόηση, στην πραγματικότητα, η όλη διαδικασία κινείται προς την κατεύθυνση της δημιουργίας «μιας νομικά δεσμευτικής συμφωνίας για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου».

Η βάση του διαλόγου είναι η γραπτή συμφωνία, που υπογράφηκε από τις δύο πλευρές, στο πλαίσιο των Συμφωνιών των Βρυξελλών στις 19 Απριλίου 2013 και προβλέπει μια σειρά από σημεία, όπως η ίδρυση της Κοινότητας των Σερβικών Δήμων του Κοσσυφοπεδίου – θεσμικού χαρακτήρα, με Πρόεδρο, Αντιπρόεδρο, Συνέλευση και Συμβούλιο, με πλήρη αυτονομία και πλήρη καθήκοντα τοπικής αυτοδιοίκησης στους τομείς της οικονομικής και εδαφικής ανάπτυξης, του αστικού και αγροτικού σχεδιασμού, της εκπαίδευσης και της υγείας – η ίδρυση μιας περιφερειακής αστυνομικής διοίκησης του Κοσσυφοπεδίου για τους τέσσερις δήμους με σερβική πλειοψηφία στο Βορρά (K. Mitrovica, Zvečan, Zubin Potok και Leposavić), ο διορισμός ενός περιφερειακού διοικητή από τους Σέρβους του Κοσσυφοπεδίου στην περιοχή αυτή βάσει καταλόγου που θα υποβάλουν οι τέσσερις δήμαρχοι εξ ονόματος της Κοινότητας και ο σεβασμός της εθνοτικής σύνθεσης της περιοχής για τους σκοπούς της σύνθεσης της ίδιας αστυνομικής δύναμης στον Βορρά. Επίσης ο σχηματισμός μόνιμου τμήματος Εφετείου στην Μιτρόβιτσα του Κοσσυφοπεδίου με πλειοψηφία Σέρβων δικαστών από το Κοσσυφοπέδιο.

Όλα αυτά στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου που βασίζεται στην απόφαση 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ του 1999, η οποία επιβεβαιώνει την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας, της σημερινής Σερβίας, και προβλέπει για το Κοσσυφοπέδιο όχι ανεξαρτησία, αλλά «ουσιαστική αυτονομία και ουσιαστική αυτοδιοίκηση». Σήμερα το Κοσσυφοπέδιο αναγνωρίζεται από 103 από τα 193 κράτη μέλη του ΟΗΕ, δεν έχει έδρα στη Γενική Συνέλευση, ούτε αναγνωρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση ως τέτοιο, αφού πέντε κράτη μέλη δεν το αναγνωρίζουν (Ισπανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Ελλάδα και Κύπρος).

 

Στο τέλος του πολέμου στο Κοσσυφοπέδιο, τον Ιούνιο του 1999, εκτιμάται ότι 4.500 άνθρωποι αγνοούνταν. Σήμερα, περίπου 1.700 αγνοούνται – πάνω από 600 Σέρβοι και μη Αλβανοί. Όπως υπενθυμίζει η ίδια η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού, «η αναζήτηση αγνοουμένων είναι ένα πολύπλοκο και μακροπρόθεσμο εγχείρημα που απαιτεί υποστήριξη, συμμετοχή και συντονισμό μεταξύ των αρχών, των μερών της σύγκρουσης, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των διεθνών φορέων. […] Χρόνια, δεκαετίες διαβίωσης σε καθεστώς αβεβαιότητας έχουν προκαλέσει τεράστιο πόνο στις οικογένειες, οι οποίες εξακολουθούν να αναζητούν απαντήσεις. Η αντιμετώπιση του προβλήματος των αγνοουμένων είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη ειρήνης και συμφιλίωσης».

 

Πηγές:

Xhorxhina Bami, Kosovo, Serbia Pledge to Implement Declaration on Wartime Missing Persons, BIRN, 18.12.2024: https://balkaninsight.com/2024/12/18/kosovo-serbia-pledge-to-implement-declaration-on-wartime-missing-persons

Arsenije Vuckovic, Joint Commission for the Missing in Kosovo, Kosovo Online, 26.12.2024: https://www.kosovo-online.com/en/news/analysis/joint-commission-missing-kosovo-does-brussels-offer-new-hope-victims-families-26-12

International Commission on Missing Persons, Kosovo*, https://icmp.int/the-missing/where-are-the-missing/kosovo

What is the ICRC’s contribution in the search for missing people?: https://www.icrc.org/en/article/syria-icrc-helping-families-find-answers-search-missing

Gianmarco Pisa, La bozza di Statuto della Comunità dei Comuni serbi del Kosovo, Pressenza, 17.12.2024: https://www.pressenza.com/it/2024/12/la-bozza-di-statuto-della-comunita-dei-comuni-serbi-del-kosovo

 

Για τον συγγραφέα:

O Τζιανμάρκο Πίσα είναι εκπαιδευτής και επαγγελματίας στον τομέα της ειρήνης, συμμετέχει σε πρωτοβουλίες και ερευνητικά προγράμματα δράσης για τον μετασχηματισμό των συγκρούσεων, στο πλαίσιο του IPRI-CCP, και έχει στο ενεργητικό του αρκετές δράσεις ειρήνης στα Βαλκάνια, για το Σώμα Ειρήνης στο Κοσσυφοπέδιο, καθώς και στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον. Έχει δημοσιεύσει αρκετές εργασίες για την οικοδόμηση της ειρήνης, τις συγκρούσεις, τον ρόλο του πολιτισμού και της μνήμης στις διαδικασίες κοινωνικού μετασχηματισμού. Εργάζεται επίσης για τη διαπολιτισμικότητα και την ένταξη στα ερευνητικά κέντρα RESeT (Research on Economy, Society and Territory) και IRES Campania (Institute for Economic and Social Research) και είναι μέλος του τομέα εργασίας που είναι αφιερωμένος στην εκπαίδευση για την ειρήνη στο πλαίσιο του ιταλικού δικτύου ειρήνης και αφοπλισμού.