Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κόσμος απαιτεί βαθιές αλλαγές. Υπάρχει επίσης ευρεία λαϊκή δυσαρέσκεια για τον τρόπο που το σημερινό σύστημα δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες αλλαγής. Ξανά και ξανά, επαναλαμβάνονται συνθήματα και υποσχέσεις που, στην καλύτερη περίπτωση, μετριάζουν ισχνά βασικές καταχρήσεις, χωρίς να αλλάζουν στο ελάχιστο τη γενική δομή της βίας και της ιδιοποίησης.

Από πολιτική άποψη, το σενάριο παρουσιάζει, με μερικές μεταρρυθμιστικές παραλλαγές, μια στιγμιαία διολίσθηση προς τα δεξιά και μια “ανάδρομη πρόοδο”. Από κοινωνικοοικονομική άποψη, η εξουσία έχει συγκεντρωθεί σε εταιρείες και επενδυτικά κεφάλαια, οι στόχοι των οποίων βρίσκονται στον αντίποδα της αρμονικής κατανομής του πλούτου. Σε διεθνές επίπεδο, η παλιά αυτοκρατορική τάξη αρνείται να πέσει, αντίθετα πολλαπλασιάζει και εντείνει τις ένοπλες αντιπαραθέσεις, τους πολέμους και τις γενοκτονίες, πλήττοντας κάθε δυνατότητα ανθρώπινης ανάπτυξης σε τεράστιες περιοχές του πλανήτη.

Η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων και η κλιματική αλλαγή είναι αναμφισβήτητες, η δυστυχία και η βία ωθούν μεγάλες ομάδες να μεταναστεύσουν προς αναζήτηση οδών διαφυγής, για να συναντήσουν τελικά περισσότερη εκμετάλλευση και διακρίσεις.

Οι επιβλητικές τεχνολογικές εξελίξεις, που κάθε άλλο παρά ανοίγουν το δρόμο για την ισότητα και τη διεύρυνση των οριζόντων, μετατρέπονται σε εξελιγμένα εργαλεία χειραγώγησης, ελέγχου και κέρδους για λίγους. Ο πλανήτης είναι πλήρως διασυνδεδεμένος και όμως το χάσμα μεταξύ των ανθρώπων διευρύνεται, η μοναξιά είναι μια ασφυκτική πραγματικότητα και η πανδημία της ψυχικής υγείας εξαπλώνεται σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη και τα κοινωνικά στρώματα.

Μέσα σε μια θάλασσα απογοήτευσης, αβεβαιότητας και κλειστού μέλλοντος, νέες γενιές μεγαλώνουν, ενθαρρύνοντας καθαρτικές εκρήξεις που καταλήγουν να εξατμίζονται λόγω της συστημικής καταπίεσης, της αποσύνθεσης, της έλλειψης κοινών ουτοπικών αναπαραστάσεων ή της σκόπιμης εκτροπής της εξουσίας που σφετερίζεται, αδειάζει και αποβλακώνει τη μετασχηματιστική ορμή.

Είναι περισσότερο από προφανές ότι η κοινή ζωή απαιτεί βαθιές αλλαγές, ένα άλμα στην ποιότητα που κανένα πρόγραμμα καλλωπισμού δεν θα μπορέσει να αντικαταστήσει. Ωστόσο, η βεβαιότητα αυτής της ανάγκης για αλλαγή, την οποία μοιράζονται δισεκατομμύρια άνθρωποι, έρχεται παραδόξως αντιμέτωπη με τη συντήρηση στην οποία πολλοί αναζητούν καταφύγιο. Μια τάση ακινησίας και υποχώρησης, που υποκινείται από την αστάθεια που προκαλεί η εξαφάνιση γνωστών και πολυπόθητων τοπίων, σε συνδυασμό με την επιτακτική ανάγκη να βρεθούν χώροι και σύμβολα κοινότητας και καταφυγής.

Σε αυτό το σενάριο, οι παλιοί τρόποι αλλαγής δεν φαίνεται πλέον να είναι ευνοϊκοί. Οι ένοπλες εξεγέρσεις, τα πραξικοπήματα των παλατιών, ακόμη και η υποστήριξη ενός κόμματος ή μιας παράταξης, μοιάζουν όλο και περισσότερο με αρχαιολογικά μουσειακά κομμάτια.

Το ίδιο ισχύει και για τις απόπειρες μετασχηματισμού εντός των εθνικών συνόρων, φέουδα που σήμερα αμφισβητούνται από τη διείσδυση εξωεδαφικών επιρροών, τη φυγόκεντρη ποικιλομορφία των υπο-ταυτοτήτων που αποσιωπούνται στο εσωτερικό τους και το σχηματισμό υπερεθνικών μπλοκ.

Ποια είναι λοιπόν η πορεία της πλανητικής εξέλιξης και επανάστασης σήμερα, ποιος είναι ο στόχος της και ποιοι οι τρόποι για τη θριαμβευτική εγκατάστασή της;

 

Η βαθιά πολιτιστική κατάκτηση

Η ιστορία διδάσκει ότι οι συστημικές αλλαγές συμβαδίζουν με βαθιές πολιτιστικές κατακτήσεις, με βαθιές μεταμορφώσεις που ριζώνουν στην ανθρώπινη συνείδηση για να δώσουν στήριξη και μονιμότητα στη γέννηση μιας νέας ιστορικής στιγμής.

Η μετάδοση της πληροφορίας και της γνώσης υπήρξαν ακρογωνιαίοι λίθοι υπερβατικών και διαρκών αλλαγών, διευρύνοντας τον γνωστό χάρτη και αφυπνίζοντας την ανθρώπινη ψυχή σε μυθικά εγχειρήματα. Το ηρωικό αποτύπωμα των μεγάλων μύθων, στους οποίους το είδος είδε την ανάδυση πεπρωμένων που μέχρι εκείνη τη στιγμή, μέσω της πολιτισμικής μετάδοσης, έσπρωχναν τους ανθρώπους προς τους στόχους τους, στις περισσότερες περιπτώσεις, χωρίς να το συνειδητοποιούν.

Ο μύθος και η γνώση είναι δύο αντιδραστήρες που διαθέτουν την απαραίτητη δύναμη να μετασχηματίσουν πλήρως την πραγματικότητα, αλλά που αφελώς θεωρούνται σήμερα ως αντίθετες δυνάμεις, συνδέοντας τον πρώτο με ευφάνταστες εξωπραγματικότητες και τον δεύτερο με έναν αναμφισβήτητο ορθολογισμό.

Ποιος είναι όμως ο μύθος που ανταποκρίνεται σε αυτή την πραγματιστική και απογοητευμένη εποχή; Μπορεί η αναβίωση αρχαίων μυθολογιών, ελάχιστα αναγνωσμένων εκ νέου για παράδειγμα με ροκ μουσική, να καλύψει το κενό που προσφέρει η εμπορευματοποίηση των άκρων; Είναι η τεχνο-ουτοπία ενός σύμπαντος τηλεκατευθυνόμενου από λίγες εταιρείες το φως που θα φωτίσει την πορεία του ανθρώπου προς ένα ευτυχισμένο και δίκαιο αύριο;

Η υλική πρόοδος δεν έχει φτάσει σε όλους. Την ίδια στιγμή άλλοι εκφράζουν ήδη την κούρασή τους με την παράλογη κατανάλωση. Άνθρωποι με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο συναντιούνται και όμως η παραδοξότητα – χειραγωγημένη ή μη – αναδύεται, δημιουργώντας μια αδιαπέραστη θωράκιση που αντιστέκεται στην κατανόηση και τη συνεργασία.

Ακριβώς όπως στην εποχή της η ιδέα του έθνους-κράτους αντικατέστησε, έστω και μερικώς ή βίαια, τον εθνοτικό ή φεουδαρχικό διαχωρισμό, επεκτείνοντας την ιδιότητα του μέλους στην οικοδόμηση νέων κοινοτήτων, σήμερα η εικόνα ενός οικουμενικού ανθρώπινου έθνους, χωρίς αποκλεισμούς αλλά με ποικιλία, είναι αυτή που ανταποκρίνεται στη νέα διασυνδεδεμένη πλανητική πραγματικότητα. Μια εικόνα που θα έχει ως κοινή της σημαία την αποκατάσταση των αδικιών και ως ορίζοντα το κοινό εγχείρημα να αφήσει ο άνθρωπος πίσω του κάθε μορφή βίας.

Αυτό όμως θα απαιτήσει μια ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε και επιφέρουμε την αλλαγή. Η διαμαρτυρία ή η επιδεικτικότητα της μαζικής διαμαρτυρίας δεν θα είναι αρκετή. Ούτε καν η αντικατάσταση των πολιτικών τιμονιέρηδων της μαούνας δεν θα είναι αποτελεσματική. Ούτε η αναπαραγωγή προπαγανδιστικών συνθημάτων ή η επιβολή νόμων που πρέπει να τηρούνται. Ο στόχος θα πρέπει να χτυπήσει μια πολύ βαθύτερη χορδή.

Αν τα ανθρώπινα όντα κατανοήσουν την ικανότητά τους να επιφέρουν ουσιαστικές αλλαγές σε αυτό που σήμερα συχνά αναφέρεται ως «φύση» τους, αν είναι πρόθυμα να αναπτύξουν συνειδητά την προθετική δύναμη που κατοικεί μέσα τους, αν αγκαλιάσουν ένα νόημα στη ζωή που δεν εξαντλείται στη συσσώρευση αντικειμένων και απολαύσεων, αν εξανθρωπίσουν τη σχέση τους με τους άλλους, θα καταφέρουν όχι μόνο να μεταμορφώσουν τον κόσμο, αλλά και τον εαυτό τους, σφυρηλατώντας ένα νέο βήμα στην εξέλιξη του είδους προς κάτι μη προσδιορισμένο και την ελευθερία από προηγούμενες συνθήκες.

Το τελευταίο, ωστόσο, προσκρούει αναμφισβήτητα στον τοίχο των προκαταλήψεων σχετικά με το αμετάβλητο μιας υποτιθέμενης σταθερής και αμετάβλητης «φυσικής» κατάστασης. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για την κατάκτηση της λαϊκής συνείδησης μέσω της πειθούς, του διαλόγου και της αδιάψευστης επίδειξης μιας νέας συνεκτικής και υποστηρικτικής συμπεριφοράς. Πρόκειται για το καθήκον της ταυτόχρονης και αναπόφευκτης αλλαγής τόσο του τρόπου κοινωνικής οργάνωσης όσο και της ηθικής και των σκοπών που καθοδηγούν την προσωπική ζωή.

Η πρόκληση της δημιουργίας νέων παραμέτρων στη συλλογική πολιτισμική μήτρα συνεπάγεται την ίδια της την αμφισβήτηση, διακινδυνεύοντας μια σειρά από προσωρινές ήττες. Μια μόλις στιγμιαία αποτυχία που κάθε άτομο που υπηρετεί την επαναστατική διαδικασία πρέπει να είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει.