Όπως αναφέρει σε πρόσφατο άρθρο της στο περιοδικό Oblakoder η Σνεζάνα Κατουνάκ, σέρβα δημοσιογράφος, η τέχνη δρόμου στη Σερβία άφησε για τα καλά το περιθώριο και εγκαταστάθηκε στην καρδιά των μεγαλουπόλεων – ειδικά του Βελιγραδίου. Έχει και εκεί δοθεί η απάντηση για το αν το γκράφιτι είναι βανδαλισμός ή έκφραση τέχνης. Μπορεί μάλιστα να συναντήσει κανείς θεματικά πάρκα αλλά και μιούραλς εντός της πόλης σε άσχετα σημεία. Αυτές οι πρωτοβουλίες επιχειρούν να εξηγήσουν οπτικά ότι ο δημόσιος χώρος δεν μπορεί να είναι “τσιφλίκι” μόνο των μεγάλων διαφημιστικών εταιρειών, που ντύνουν με αφίσες τραπεζών και ασφαλιστικών εταιρειών τα γιγάντια μπίλμπορντς. Για αυτή την μεταστροφή ευθύνονται πολιτιστικές δράσεις που γίνονται από την υπόγεια σκηνή τέχνης και από εμπνευσμένες καλλιτεχνικές ομάδες: μια εξ αυτών είναι η κολλεκτίβα paint kartel.

 

Η κολλεκτίβα Paint Kartel μας καλωσορίζει στο Βελιγράδι.

 

Η ιστοσελίδα leightontravels μάς γυρίζει πίσω στο χρόνο, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, οπότε δημιουργήθηκε και εμφανίστηκε η πρώτη δημόσια τοιχογραφία μεγάλης κλίμακας στο Βελιγράδι. Η ιδέα ήρθε το 1983 από τον καθηγητή τέχνης Σέντομιρ Βάσιτς, ο οποίος οραματίστηκε ένα τεράστιο έργο τέχνης στον τοίχο ενός κτιρίου, ακριβώς απέναντι από τη Σχολή Καλών Τεχνών. Στη συνέχεια, 50 εκκολαπτόμενοι καλλιτέχνες παρουσίασαν τα έργα τους στο Δημαρχείο. Η νικήτρια συμμετοχή με τίτλο «Student Looking at the Wall» (Φοιτητής κοιτάζει τον τοίχο) προήλθε από τον φοιτητή Περίσα Ντόνκοβ και απεικονίζει έναν νεαρό άνδρα να κοιτάζει σκεπτόμενος έναν καταρράκτη χρωμάτων που ρέει σταθερά προς το μέρος του. Σήμερα ο Μίρκο Ογνιένοβιτς, που ποζάρει σε αυτό το πρώτο γκράφιτι, είναι ένας γνωστός καλλιτέχνης αλλά και καθηγητής στην Ακαδημία Εφαρμοσμένων Τεχνών του Βελιγραδίου.

Φωτογραφία leightontravels.com.

Γκράφιτι καλλιτεχνών με διεθνή ή τοπική εμβέλεια, συγγραφέων, ποδοσφαιριστών, με έξυπνα σχόλια βρίσκονται σε πολλά σημεία της πόλης, δίνοντας στις/ους σλαβόφωνους επισκέπτες μια γρήγορη ιδέα για τις σημερινές προκλήσεις, τις αμφισβητήσεις αλλά και τις καλλιτεχνικές τάσεις.

Ειδικής σημασίας είναι τα γκράφιτι των παρτιζάνων που συνομιλούν με το σήμερα – όπως στην περίπτωση της τοιχογραφίας του απεικονίζει τον Ράτκο Μλάντιτς, ηγέτη του σερβικού στρατού της δεκαετίας του 1990, καταδικασμένο για εγκλήματα πολέμου. Όπως γράφει η Hana Šuica στην ιστοσελίδα Contested Histories, ο Μλάντιτς κοιτά τον κόσμο, ενώ δίπλα του γράφει: «Στρατηγέ, ευχαριστούμε τη μητέρα σου». Η τοιχογραφία αυτή εμφανίστηκε τον Ιούλιο του 2021, περίπου ένα μήνα μετά την απόρριψη της έφεσης του Μλάντιτς κατά της απόφασης για την καταδίκη του για εγκλήματα πολέμου, που εκδόθηκε το 2017. Ο δημιουργός – ή οι δημιουργοί – της τοιχογραφίας παραμένουν άγνωστοι. Οι κάτοικοι του κτιρίου στο οποίο εμφανίστηκε προσπάθησαν αλλά απέτυχαν να πείσουν τις δημοτικές επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας να σβήσουν την τοιχογραφία η οποία έχει προκαλέσει διαμαρτυρίες από ακτιβιστές. Κάθε φορά που η τοιχογραφία καταστρεφόταν, μια ομάδα ανώνυμων την έφτιαχνε ξανά μέσα σε 24 ώρες, μερικές φορές μάλιστα σε πολύ λιγότερο χρονικό διάστημα. Η σερβική αστυνομία απαγόρευσε στους ακτιβιστές της Πρωτοβουλίας Νέων για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, μιας οργάνωσης με έδρα το Βελιγράδι, να πραγματοποιήσουν συγκέντρωση για να σβήσουν δημόσια την τοιχογραφία. Η διαμαρτυρία που ακολούθησε δεν ήταν η πρώτη. Ήταν όμως η πρώτη φορά που οι αντίπαλοι της τοιχογραφίας εξέφρασαν δημόσια και με πρόσωπο την αντίθεσή τους, ενώ όλες οι προηγούμενες παρεμβάσεις που την αφορούσαν ήταν ανώνυμες. Μετά από αυτό το περιστατικό για την πιο αμφιλεγόμενη τοιχογραφία του Μλάντιτς, σε όλο το Βελιγράδι εμφανίστηκαν στένσιλ με την εικόνα του και το μήνυμα «Ράτκο Μλάντιτς, ήρωας πολέμου». Στο Βελιγράδι ο πόλεμος της μνήμης, αλλά και των ταυτοτήτων ανάλογα με την θέση που παίρνει κανείς για τα όσα συνέβησαν την περίοδο 1991 – 1995 στην τότε Γιουγκοσλαβία, καλά κρατεί και μέσα από τις τοιχογραφίες, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι η αντίληψη του πολέμου δεν είναι μια και ενιαία.

 

Φωτογραφία Hana Šuica | Contested Histories.

 

“Από το 2019 έχουμε ξεκινήσει ένα έργο ψηφιοποίησης της τέχνης του δρόμου σε συνεργασία με την πλατφόρμα VR All Art, με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού της Σερβίας. Αυτή η προσέγγιση για την τεκμηρίωση έργων από το δρόμο επιτρέπει μια αυθεντική εμπειρία του υπάρχοντος έργου, όσο πιο κοντά σε αυτό που νιώθετε όταν το βλέπετε στο δρόμο. Η προσπάθεια έχει προσελκύσει μεγάλο ενδιαφέρον από συναδέλφους στο εξωτερικό, επομένως το αναπτύσσουμε με εταίρους και ενώσεις από τη Σλοβενία, την Κροατία, την Αυστρία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και την Ολλανδία”, λέει η Γιελένα Πόποβιτς, μέλος της κολλεκτίβας Kruna, που υλοποιεί το πρότζεκτ Street Art Belgrade.

Σημαντική η παρακαταθήκη αυτής της ψηφιοποίησης, αν λάβει κανείς υπόψη ότι ειδικά τα έργα με πολιτικό περιεχόμενο εύκολα σβήνονται από τον δημόσιο χώρο, όπως άλλωστε συνέβη σχετικά πρόσφατα με την επιχείρηση καθαριότητας των δρόμων του Σαντιάγκο της Χιλής από τα γκράφιτι και την τέχνη δρόμου των εξεγερμένων στο καθεστώς Πινιέρα.

 

Οι φωτογραφίες της γκαλερί που ακολουθεί είναι από τους: leightontravels, street art belgrade, paint kartel, Μαριανέλλα Κλώκα.