Περνώντας τις τελευταίες εβδομάδες στα δυτικά βαλκάνια, προσπαθώντας να καταλάβω τις (εν)τάσεις της περιοχής με αφορμή την 29η επέτειο της Συμφωνίας Ντέιτον και της επικύρωσής της στο Παρίσι και του εορτασμού της 11ης Ιουλίου ως “Διεθνούς Ημέρας Προβληματισμού και Μνήμης για τη Γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα το 1995” παραθέτω την ελληνική μετάφραση του κειμένου της Παουλίνα Ουόνκιβιτς, ερευνήτριας με εξειδίκευση στην Κεντρική Ευρώπη, στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών, σαν μια πρώτη προσπάθεια προσέγγισης των εύθραστων ισορροπιών στην περιοχή των δυτικών Βαλκανίων.

Ο φετινός εορτασμός της 11ης Ιουλίου, έγινε υπό την πίεση του πρόσφατου ψηφίσματος του ΟΗΕ (έγγραφο A/78/L.67/Rev.1), το οποίο “καταδικάζει κάθε άρνηση της γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα ως ιστορικού γεγονότος, καθώς και ενέργειες που δοξάζουν όσους έχουν καταδικαστεί για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία από διεθνή δικαστήρια. Το ίδιο κείμενο ζητά από τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών να καταρτίσει ένα πρόγραμμα προβολής με τίτλο «Η Γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα και τα Ηνωμένα Έθνη», ξεκινώντας τις δραστηριότητές του με την προετοιμασία της τριακοστής επετείου, δηλαδή του χρόνου.

Η ερευνήτρια εξηγεί στο κείμενό της τις ενστάσεις που διατυπώθηκαν στο ψήφισμα από τις χώρες των δυτικών βαλκανίων. Ίσως όλες οι σημερινές αναταράξεις αξίζει να διαβαστούν και στο πλαίσιο του πολέμου που μαίνεται εδώ και τρία χρόνια μεταξύ Ρωσίας – Ουκρανίας και επομένως της διεθνούς, ευρωπαϊκής και εγχώριας πίεσης να πάρουν θέση υπέρ της Ουκρανίας οι χώρες των Βαλκανίων.

Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη “πρωτοβουλιών βάσης για την αποκατάσταση των διαφορών μεταξύ των δύο εθνών Βοσνίας – Ερζεγοβίνης και Σερβίας” όπως αναφέρει στο κείμενό της η συγγραφέας, ίσως βοηθά τη διοργάνωση της 3ης Παγκόσμιας Πορείας για την Ειρήνη και τη Μηβία να σκεφτεί παρεμβάσεις και πρωτοβουλίες βάσης που θα μπορούσαν να βοηθήσουν προς την κατεύθυνση της συμφιλίωσης.

 

Το ψήφισμα για τη Σρεμπρένιτσα: ελάχιστες πιθανότητες συμφιλίωσης

Γράφει η Παουλίνα Ουόνκιβιτς, για το Κέντρο Ανατολικών Σπουδών (12/06/2024)

 

Το ψήφισμα του ΟΗΕ για τη γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα έχει προκαλέσει μια σειρά εντάσεων στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων. Στις 23 Μαΐου η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ψήφισε υπέρ του ψηφίσματος που προτάθηκε από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (ΒΕ), τη Γερμανία και τη Ρουάντα, με μακροπρόθεσμο στόχο τη συμφιλίωση μεταξύ των εθνικοτήτων στη ΒΕ. Η βοσνιακή πλευρά υποστήριξε ότι η υιοθέτηση του ψηφίσματος θα έθετε τέλος στην επαίσχυντη πρακτική της άρνησης της γενοκτονίας, ενώ οι σερβικές πολιτικές ελίτ ισχυρίζονται ότι το έγγραφο στρέφεται κατά των Σέρβων και τους χαρακτηρίζει «γενοκτόνο» έθνος.

Σε αντίθεση με τη σερβική αφήγηση, το ψήφισμα δεν αναφέρει τίποτα για τη συλλογική ευθύνη του έθνους – αντίθετα, ο πρωταρχικός του στόχος είναι να ανακηρυχθεί η 11η Ιουλίου ως «Διεθνής Ημέρα Αναστοχασμού και Μνήμης της Γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα το 1995»[1]. Καταδικάζει επίσης την άρνηση της γενοκτονίας και την εξύμνηση των εγκληματιών πολέμου και καλεί τα κράτη μέλη να αναπτύξουν κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα με σεβασμό στα ιστορικά γεγονότα. Στην ψηφοφορία συμμετείχαν 171 κράτη μέλη του ΟΗΕ, εκ των οποίων 84 υποστήριξαν το ψήφισμα, 19 το καταψήφισαν και 68 απείχαν.

Αντιδράσεις για το ψήφισμα στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων

Της ψηφοφορίας προηγήθηκαν έντονες συζητήσεις στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και σε άλλες χώρες της περιοχής. Ο ηγέτης της Δημοκρατίας των Σέρβων της Βοσνίας, Μίλοραντ Ντόντικ, χρησιμοποίησε το θέμα αυτό για να κλιμακώσει τις απειλές ότι η οντότητα της οποίας ηγείται, η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας (RS), η οποία αποτελεί συστατική οντότητα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης θα αποσχιστεί από τη Βοσνία. Ο Ντόντικ οργάνωσε μαζική διαμαρτυρία κατά του ψηφίσματος στην Μπάνια Λούκα και ανακοίνωσε ότι θα ετοιμαζόταν έγγραφο που θα περιείχε πρόταση για την ειρηνική απόσχιση της RS από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ξεκίνησε επίσης συζήτηση για την αλλαγή του ονόματος της πόλης Σρεμπρένιτσα, η οποία βρίσκεται εντός της RS.

Το θέμα αυτό έχει προκαλέσει ιδιαίτερα έντονες συζητήσεις στο Μαυροβούνιο, όπου περίπου το 30% του πληθυσμού αυτοπροσδιορίζεται ως Σέρβοι. Για να ελαχιστοποιήσει τις εντάσεις στο εσωτερικό της χώρας και στις σχέσεις με το Βελιγράδι, η κυβέρνηση του Μαυροβουνίου πρότεινε τροποποιήσεις στο ψήφισμα, τονίζοντας τον ατομικό χαρακτήρα της ευθύνης για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν και το απαραβίαστο των διατάξεων της Συμφωνίας του Ντέιτον. Επιπλέον, ορισμένοι βουλευτές του Μαυροβουνίου, δυσαρεστημένοι με την απόφαση της κυβέρνησης να υποστηρίξει το ψήφισμα για τη Σρεμπρένιτσα, πρότειναν ένα παρόμοιο έγγραφο σχετικά με τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο Γιασένοβακ (στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου). Η ιδέα αυτή επικρίθηκε αμέσως από τον Κροάτη υπουργό Εξωτερικών, ο οποίος υποστήριξε ότι η κίνηση αυτή θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τις φιλοδοξίες του Μαυροβουνίου να ενταχθεί στην ΕΕ.

Η διαφωνία σχετικά με το ψήφισμα οδήγησε επίσης σε προεκλογικό σκάνδαλο στη Βουλγαρία. Τα τοπικά μέσα ενημέρωσης αποκάλυψαν αλληλογραφία με την οποία ο προσωρινός πρωθυπουργός Ντίμιταρ Γκλάβτσεφ (πρώην συνδεδεμένος με το κόμμα GERB) πίεζε τον Βούλγαρο πρέσβη στον ΟΗΕ να αλλάξει τη θέση της χώρας σχετικά με το έγγραφο και να το καταψηφίσει. Ο σημερινός ηγέτης του GERB και πρώην πρωθυπουργός, Μπόικο Μπορίσοφ, διατηρούσε στενές σχέσεις με τον πρόεδρο της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς. Η προσπάθεια αλλαγής της στάσης ήταν πιθανότατα πρωτοβουλία του Μπορίσοφ. Τελικά, ωστόσο, η Βουλγαρία ψήφισε υπέρ του ψηφίσματος.

 

Η διπλωματία και η αριθμητική της προπαγάνδας του Βούτσιτς

Ο πρόεδρος Βούτσιτς άσκησε ενεργά πιέσεις ώστε τα μέλη του ΟΗΕ να καταψηφίσουν το ψήφισμα, ή τουλάχιστον να απέχουν ή να μην συμμετάσχουν καθόλου στην ψηφοφορία. Η διπλωματία του Σέρβου προέδρου βασίζεται σε προσωπικές επαφές και σε μια συναλλακτική προσέγγιση (όπως η προσφορά σε χώρες απελευθέρωσης της βίζας ή οικονομικής βοήθειας με αντάλλαγμα μια απόφαση της αρεσκείας του). Για παράδειγμα, η Ουγγαρία ήταν η μόνη χώρα της ΕΕ που καταψήφισε το ψήφισμα, γεγονός που ήταν αποτέλεσμα των στενών δεσμών του Βούτσιτς με τον πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν (επιπλέον η Σλοβακία, η Ελλάδα και η Κύπρος απείχαν από την ψηφοφορία). Ο Σέρβος πρόεδρος έπεισε χώρες που συμμερίζονται τα έντονα αντιδυτικά του αισθήματα, όπως η Ρωσία, η Λευκορωσία, η Κίνα, η Βόρεια Κορέα, η Συρία, η Κούβα και η Νικαράγουα, να ψηφίσουν κατά του εγγράφου (η Σερβία, ως διάδοχο κράτος της Γιουγκοσλαβίας, εξακολουθεί να διατηρεί στενούς δεσμούς με ορισμένα από αυτά τα έθνη).

Παρόλο που το ψήφισμα εγκρίθηκε, οι κυβερνήσεις της Σερβικής Δημοκρατίας και της Σερβίας κήρυξαν «ηθική νίκη», ισχυριζόμενες ότι το έγγραφο δεν διέθετε τη δέουσα διεθνή νομιμοποίηση. Οι αφίσες που αναρτήθηκαν στα μπίλμπορντ σε Σερβία και Δημοκρατία της Σερβίας στη Βοσνία εμφάνιζαν σε περίοπτη θέση το αποτέλεσμα 109:84 (οι χώρες που δεν συμμετείχαν στην ψηφοφορία, απείχαν ή ψήφισαν κατά προστέθηκαν όλες μαζί). Την επομένη της ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων, πραγματοποιήθηκαν πολυάριθμες διαδηλώσεις για να γιορτάσουν τη «νίκη» της σερβικής διπλωματίας στον ΟΗΕ. Ο Βούτσιτς χρησιμοποίησε το ψήφισμα για να ενισχύσει την εικόνα του ως ηγέτη όλων των Σέρβων και να ανακινήσει τα εθνικιστικά αισθήματα στην περιοχή. Η αποτυχία των κρατών της ΕΕ να υιοθετήσουν ενιαία στάση μεταξύ τους κατέστησε επίσης σαφές ότι η ΕΕ δεν έχει ενιαία προσέγγιση για τα Δυτικά Βαλκάνια, ακόμη και όσον αφορά συμβολικά ζητήματα.

Προοπτικές: η συμφιλίωση παραμένει μακρινός στόχος

Μία από τις προθέσεις του ψηφίσματος ήταν να διευκολύνει τη διαδικασία συμφιλίωσης μεταξύ των εθνοτικών Βοσνίων και των Σέρβων. Το έγγραφο είναι τόσο ηθικά όσο και νομικά δικαιολογημένο, δεδομένου ότι η σφαγή της Σρεμπρένιτσα έχει αναγνωριστεί ως πράξη γενοκτονίας από τα διεθνή δικαστήρια. Ωστόσο, το ψήφισμα εγκρίθηκε πολύ αργά και αναζωπύρωσε τις διαμάχες για το τραυματικό παρελθόν, εν μέσω αυξανόμενης αστάθειας στην περιοχή.

Οι συζητήσεις σχετικά με το ψήφισμα του ΟΗΕ και την υιοθέτησή του έδωσαν πρόσθετη τροφή στις εθνικιστικές αφηγήσεις που χρησιμοποιούν ο Βούτσιτς και ο Ντόντικ, οι οποίοι παρουσιάζουν κάθε προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα εγκλήματα που διέπραξε ο σερβικός στρατός κατά τη διάρκεια των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία ως επιθέσεις κατά του σύγχρονου σερβικού έθνους. Προηγούμενες προσπάθειες για την αντιμετώπιση του σερβικού ιστορικού αναθεωρητισμού, όπως οι τροποποιήσεις του ποινικού κώδικα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης που ποινικοποιούν την άρνηση της γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα και την εξύμνηση των εγκληματιών πολέμου, δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί αποτελεσματικά. Επομένως, δεδομένου ότι η ιστορία χρησιμοποιείται εδώ για πολιτικούς σκοπούς και δεν υπάρχουν πρωτοβουλίες βάσης για την αποκατάσταση των διαφορών μεταξύ των δύο εθνών, η πραγματική συμφιλίωση Βόσνιων και Σέρβων φαίνεται μακρινή προοπτική. Στο εγγύς μέλλον τα ζητήματα αυτά θα συνεχίσουν να προκαλούν μεγαλύτερη ένταση, ιδίως πριν από τις 11 Ιουλίου (σ.τ.σ. το κείμενο γράφτηκε πριν τους φετινούς εορτασμούς), όταν θα εορταστεί για πρώτη φορά η Διεθνής Ημέρα Αναστοχασμού και Μνήμης της Γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα το 1995.

 

——————-

[1] Η γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα. Τον Ιούλιο του 1995, κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ο Σερβικός Στρατός της Βοσνίας (Στρατός της Σερβικής Δημοκρατίας, VRS) σκότωσε πάνω από 8000 Βόσνιους Μουσουλμάνους που βρίσκονταν στην ασφαλή περιοχή του ΟΗΕ κοντά στη Σρεμπρένιτσα. Η σφαγή της Σρεμπρένιτσα ήταν ένας από τους λόγους για την έναρξη της Επιχείρησης Deliberate Force του ΝΑΤΟ, κατά τη διάρκεια της οποίας βομβαρδίστηκαν στρατιωτικοί στόχοι των δυνάμεων των Σέρβων της Βοσνίας. Η σφαγή της Σρεμπρένιτσα έχει αναγνωριστεί ως πράξη γενοκτονίας τόσο από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία όσο και από το Διεθνές Δικαστήριο.

 

Πηγή κειμένου: https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/2024-06-12/srebrenica-resolution-slim-chances-reconciliation