Στο πλαίσιο της συζήτησης που διοργάνωσε το Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού – mέta με θέμα “Τεχνητή Νοημοσύνη: μέσο χειραφέτησης ή δυστοπία;”, ο Αριστοτέλης Τύμπας, καθηγητής Ιστορίας και Τεχνολογίας στο ΕΚΠΑ έκανε μια προσπάθεια να συγκρίνει το μηχανισμό της αδιαφανούς διαμόρφωσης τεχνολογίας, ενός σχεδιασμού που κατά τη γνώμη του περιλαμβάνει μεροληψίες που μπορεί να υπάρχουν στο αποκρυπτόμενο εσωτερικό των τεχνολογιών, με τον μηχανισμό της Τεχνητής Νοημοσύνης. Για να παρουσιάσει τον τεχνολογικό σχεδιασμό χρησιμοποίησε την περίπτωση της Γαλλίας ως πυρηνικής δύναμης.
Κατά τον κύριο Τύμπα, οι τεχνολογίες που μας περιβάλλουν την περίοδο του ύστερου καπιταλισμού δεν είναι μόνο υλικότητες. Είναι μηχανές και ως τέτοιες συγκροτούνται με το να έχουν ένα μαύρο κουτί. Το μαύρο κουτί είναι κάτι που δεν φαίνεται να μας ενδιαφέρει πώς λειτουργεί αλλά κυρίως μας ενδιαφέρει ως τεχνολογικό δοχείο – κάτι εισέρχεται και κάτι εξέρχεται – ερευνώντας απλώς το αν λειτουργεί σωστά και ουσιαστικά αδιαφορώντας για το τι ακριβώς συμβαίνει στην αρχιτεκτονική της κατασκευής του. Κοινωνιολογικά, για τον κύριο Τύμπα, αυτή είναι η χειρότερη μορφή λειτουργισμού. Με το να αποκρύπτεται ένα συγκεκριμένο μέρος της τεχνολογίας, σε συνδυασμό με τις μεροληψίες που προωθεί ο σχεδιασμός της, παραμένουμε απλοί χρήστες/τριες σε κάτι που σχεδιάζεται για να ελέγχει πολλά περισσότερα.
Στη συνέχεια έκανε αναφορές σε συναδέλφους ακαδημαϊκούς που διδάσκουν σε ορισμένα από τα είκοσι καλύτερα πανεπιστήμια που γίνονται αυτή την περίοδο κινητοποιήσεις και που έχουν στηθεί ως τέτοια με χρηματοδοτήσεις του δημοσίου. Μεταξύ αυτών αναφέρθηκε στην Γκάμπριελ Χεκτ, καθηγήτρια Πυρηνικής Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Stanton, η οποία εξέδωσε ένα σημαντικό βιβλίο, με τίτλο «The Radiance of France». Πήρε το παράδειγμα της πιο δημοκρατικής, για πολλές και πολλούς, χώρας στον κόσμο, της μεταπολεμικής Γαλλίας, μιας από τις πιο σημαντικές χώρες στην παραγωγή τεχνολογίας πυρηνικής ενέργειας, σε ένα κράτος που θέλει να προωθήσει την «ειρηνική» χρήση της – αφού αυτό που έγινε στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι αποδείχθηκε κάτι εξαιρετικά επικίνδυνο. Μια τόσο δημοκρατική λοιπόν χώρα κατέληξε να είναι η πιο φιλοπυρηνική στην Ευρώπη, με πυρηνικά όπλα και ενδεχομένως ενάντια στην πλειοψηφία του λαού της, του Γαλλικού Κοινοβουλίου και του ίδιου του ΝτεΓκωλ. Αυτή η μετατροπή δεν ήταν αποτέλεσμα πολιτικής διαβούλευσης αλλά του εσωτερικού σχεδιασμού που προώθησε μια συγκεκριμένη ομάδα μηχανικών, με τον οποίο σχεδιασμό η Γαλλία δεσμεύθηκε να γίνει μέγιστη πυρηνική δύναμη.
Έγραψε και ένα άλλο βιβλίο η Χεκτ στο οποίο μας λέει ότι η πιο πυρηνική χώρα ιστορικά δεν ήταν η Γαλλία αλλά η Νότια Αφρική. Εκεί επιβάλλοντας εφιαλτικές συνθήκες και μεροκάματα πείνας, εξαλείφοντας το κόστος τεχνολογίας και παραγωγής συντελέστηκε το κατόρθωμα της Γαλλίας: να γίνει εξαιρετικά ανταγωνιστική χώρα στον τομέα των πυρηνικών.
Εστιάζοντας στην καρδιά του σχεδιασμού ενός πυρηνικού εργοστασίου ως μη ουδέτερη τεχνολογία, ο κος Τύμπας αναφέρθηκε στο παράδειγμα που εξηγεί στο βιβλίο της η Χεκτ. Καλεί ο Πρόεδρος Ντε Γκωλ δύο ομάδες μηχανικών με το ίδιο μπάτζετ, να σχεδιάσουν από ένα πυρηνικό εργοστάσιο. Η μία εκ των δύο απαρτίζεται από μηχανικούς στρατιωτικού προφίλ. Αν και η τεχνολογία απέξω μοιάζει να είναι ίδια και ουδέτερη, η ομάδα των στρατιωτικών μηχανικών ενδιαφέρεται να βασίσει το σχεδιασμό της στην τεχνητή μεταβλητή του ελέγχου. Έτσι επένδυσε ένα μεγαλύτερο μέρος του κονδυλίου που είχε στη διάθεσή της όχι για να αξιοποιηθεί στο μέγιστο η παραγόμενη ενέργεια από το ουράνιο αλλά για να μπορεί να απομακρύνει το μισοκαμμένο ουράνιο και να έχει έλεγχο στη διαδικασία της καύσης. Το μισοκαμμένο ουράνιο είναι πλουτώνιο, αυτό είναι το πυρηνικό καύσιμο. Με έναν έμμεσο αλλά αποφασιστικό τρόπο και χωρίς ποτέ να το συζητήσει η γαλλική κοινωνία, βρίσκεται με έναν στρατιωτικό σχεδιασμό των εργοστασίων και καταλήγει μια μέγιστη δύναμη με πυρηνικά όπλα στην κατοχή της.
Το περιεχόμενο μιας από τις πιο εμβληματικές ταινίες μυθοπλασίας του Στάνλεϋ Κιούμπρικ – ΣΟΣ Πεντάγωνο καλεί Μόσχα (1964), εστιάζει ακριβώς σε αυτό το θέμα που καθόλου μυθοπλασία δεν είναι. Ο σχεδιασμός μετράει, η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη και μάλιστα όπως γίνεται και στη συγκεκριμένη περίπτωση αλλά και σε άλλες περιπτώσεις η διαδικασία τεχνολογικής κατασκευής είναι αδιαφανής, ο κόσμος δεν είναι καθόλου ενήμερος, ούτε έχει ψηφίσει υπέρ της. Αυτή η συνθήκη έχει ονομαστεί Τεχνοπολιτική, πολιτική με άλλα μέσα που δεν έχουν τεθεί σε δημοκρατικές διαδικασίες. Κάτι αντίστοιχο για τον καθηγτή συμβαίνει με το θέμα της Τεχνητής Νοημοσύνης και είναι εκεί, στον εκδημοκρατισμό της και στην διαφάνεια της χρήσης της που οφείλουμε να εστιάσουμε με αφορμή τις ευρωεκλογές.
Δείτε όλη την εκδήλωση για την Τεχνητή Νοημοσύνη, που διοργάνωσε το Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού – mέta εδώ:
