Με αφορμή την πρώτη Διεθνή Ημέρα Φροντίδας και Υποστήριξης του ΟΗΕ
Δεκαεπτά ευρωπαϊκές οργανώσεις ζητούν επείγοντα μέτρα για την αντιμετώπιση της υποεπένδυσης και των ελλείψεων προσωπικού στη μακροχρόνια φροντίδα.
Η πρώτη Διεθνής Ημέρα Φροντίδας και Υποστήριξης του ΟΗΕ είναι μια ευπρόσδεκτη πρωτοβουλία που σηματοδοτεί μια θετική εξέλιξη στην αναγνώριση της ζωτικής σημασίας της φροντίδας και των ατόμων που την παρέχουν σε στις κοινωνίες μας. Ελπίζουμε ότι η ευπρόσδεκτη δυναμική που δημιουργείται από τη Διεθνή Ημέρα των Ηνωμένων Εθνών για την Φροντίδας και Υποστήριξης θα αποτελέσει καταλύτη και θα εμπνεύσει ουσιαστικές δράσεις σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σύμφωνα με την Έκθεση EURES του 2022 σχετικά με τις ελλείψεις και τα πλεονάσματα εργατικού δυναμικού, υπάρχουν κρίσιμες ελλείψεις σε επαγγέλματα υγείας και κοινωνικής φροντίδας σε πολλές, αν όχι σε όλες, τις ευρωπαϊκές χώρες. Παντού, οργανώσεις έχουν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για την έλλειψη υπηρεσιών φροντίδας, επαγγελματικού προσωπικού φροντίδας, την ανεπαρκή υποστήριξη των άτυπων φροντιστών και τις επικίνδυνες και άμεσες συνέπειες για το σύνολο των κοινωνία.
Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη φροντίδα
Σε επίπεδο ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη φροντίδα ανοίγει τον δρόμο για τον μετασχηματισμό του τομέα και τη δημιουργία ενός προσωποκεντρικού, κοινοτικού συστήματος φροντίδας και υποστήριξης. Θέτει τα θεμέλια για ένα σύστημα που θα σέβεται τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια των ατόμων που χρήζουν φροντίδας και υποστήριξης, καθώς και τα τις οικογένειές τους, καθώς και τους φροντιστές, επαγγελματίες και άτυπους. Η στρατηγική αυτή πρέπει να εφαρμοστεί πλήρως και επαρκώς στην πραγματικότητα των κρατών μελών της ΕΕ μέσω φιλόδοξων εθνικών μέτρων που πρέπει να υποβληθούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή έως τον Ιούνιο του 2024. Αυτά πρέπει να παρουσιάζουν συγκεκριμένες δράσεις για την αντιμετώπιση των ελλείψεων εξειδικευμένου επαγγελματικού προσωπικού φροντίδας.
Η υποστελέχωση και η υποεπένδυση στη φροντίδα
Η υποστελέχωση και η υποεπένδυση στη φροντίδα δεν είναι κάτι καινούργιο. Πίσω από αυτά υποβόσκουν τα ζητήματα του ableism (διακρίσεις υπέρ των αρτιμελών ατόμων) και του ageism (προκατάληψη ή διάκριση λόγω της ηλικίας ενός ατόμου) και άλλες διακρίσεις με βάση τα στερεότυπα του φύλου, το μεταναστευτικό ή το καθεστώς διαμονής και άλλοι λόγοι διακρίσεων που επηρεάζουν τόσο τους λήπτες φροντίδας όσο και τους φροντιστές.
Η φροντίδα εξακολουθεί να θεωρείται καθήκον της γυναίκας, με το 44% των Ευρωπαίων να πιστεύει ότι ο σημαντικότερος ρόλος της γυναίκας είναι να φροντίζει το σπίτι και την οικογένειά της. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι γυναίκες να απορροφούν το 90% των αμειβόμενων θέσεων εργασίας προσωπικού φροντίδας, οι οποίες είναι υποτιμημένες, χαμηλά αμειβόμενες, επισφαλείς και με ελάχιστη έως καθόλου επαγγελματική εξέλιξη ή βελτίωση.
Η κλίμακα του προβλήματος έχει αυξηθεί σταδιακά τον τελευταίο καιρό, κυρίως λόγω της κρίσης COVID-19 και του κόστους ζωής. Η εξεύρεση ικανού, καλά εκπαιδευμένου και σταθερού προσωπικού παραμένει πρόκληση σε κάθε χώρα της περιοχής. Αυτό έχει συνέπειες για όλα τα άτομα που εργάζονται στον τομέα, με πάρα πολλούς να αντιμετωπίζουν κακή εργασιακή και επαγγελματική υγεία και ασφάλεια, οδηγώντας σε επαγγελματική εξουθένωση, στρες και άγχος, περαιτέρω επιδείνωση της ψυχικής υγείας, βία από τρίτους και χαμηλή διατήρηση του προσωπικού για τους παρόχους υπηρεσιών.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα των φροντιζομένων
Από την πλευρά των ατόμων που βασίζονται σε υπηρεσίες φροντίδας και υποστήριξης, οι ελλείψεις μπορεί να οδηγήσουν σε άρνηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με μερικές φορές απειλητικές για τη ζωή συνέπειες και να επηρεάσουν την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών φροντίδας και υποστήριξης. Οι ελλείψεις σε κατάλληλες υπηρεσίες και προσωπικό μπορεί επίσης να ισοδυναμούν με παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ατόμων που δικαιούνται υπηρεσίες φροντίδας βάσει της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (UNCRPD) και του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, καθώς και με άρνηση της αξιοπρέπειας, της αυτονομίας και των δικαιωμάτων τους στην κοινωνική ένταξη και συμμετοχή.
Μεταξύ των ατόμων με σοβαρές δυσκολίες στις προσωπικές ή οικιακές δραστηριότητες, σχεδόν το 50% των ατόμων ηλικίας 65+ είχαν ανεκπλήρωτη ανάγκη για φροντίδα το 2019. Τα άτομα με υψηλές ανάγκες υποστήριξης ή/και φροντίδας που χρειάζονται καθημερινή βοήθεια για να απολαύσουν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους και να ζήσουν ανεξάρτητα, μένουν μόνα τους σε μερικές φορές δεινές καταστάσεις, ορισμένοι πρέπει να περιμένουν μέρες για καθημερινές εργασίες υγιεινής, να μην τρώνε, να μην πηγαίνουν στην τουαλέτα ούτε να σηκώνονται από το κρεβάτι. Αντιμετωπίζουν προβλήματα συνεχούς εναλλαγής του προσωπικού σε βάρος του αποδέκτη της φροντίδας.
Επιπλέον, η ανεπαρκής κατάρτιση του προσωπικού, που κυμαίνεται από τις γλωσσικές και διαπολιτισμικές επικοινωνιακές ικανότητες έως τις πιο πρακτικές και σχετικές με την εργασία ικανότητες, θέτει πρόσθετα εμπόδια και μπορεί να οδηγήσει σε κακοποίηση και παραμέληση. Για να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα, οι άτυποι φροντιστές (όπου υπάρχουν) πρέπει να αναλάβουν δράση, συχνά εις βάρος της υγείας τους, της οικονομικής τους σταθερότητας και της κοινωνικής τους ένταξης.
Οι άτυποι (οικογενειακοί) φροντιστές
Η βοήθεια ενός αγαπημένου προσώπου και η μετάβαση από το ρόλο του γονέα, του συζύγου, του αδελφού, της αδελφής ή του παιδιού σε αυτόν του άτυπου φροντιστή πρέπει να αποτελεί επιλογή, αλλά αυτή η επιλογή συχνά δεν είναι δυνατή λόγω της αποτυχίας των συστημάτων φροντίδας. Η έλλειψη υπηρεσιών στο σπίτι και στην κοινότητα καθιστά τη βοήθεια που παρέχουν οι άτυποι φροντιστές, οι οποίοι στο 80% των περιπτώσεων είναι γυναίκες, όλο και πιο απαραίτητη, αλλά αυτό αυξάνει τα καθήκοντα και τις ευθύνες των άτυπων φροντιστών.
Λόγω της έλλειψης επαρκούς υποστήριξης, πάρα πολλοί φροντιστές υποφέρουν από μια δυσβάσταχτη ευθύνη και μια μόνιμη κατάσταση άγχους, κυρίως για το μέλλον, όταν δεν θα είναι πλέον σε θέση να παρέχουν την απαραίτητη υποστήριξη στους συγγενείς τους. Επαγγελματική εξουθένωση, κοινωνική απομόνωση, οι οικονομικές δυσκολίες, η έλλειψη ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής αποτελούν πραγματικότητα για αυτούς τους φροντιστές.
Αυτό δεν είναι βιώσιμο και πρέπει να ληφθούν ισχυρά μέτρα για την αναγνώριση των άτυπων φροντιστών και να τους παρασχεθούν τα απαραίτητα δικαιώματα και υποστήριξη, ώστε να μπορούν να συνεχίσουν να είναι εταίροι στη φροντίδα. Είναι σημαντικό να οριστούν οι άτυποι φροντιστές και να αναγνωριστεί ότι ο ρόλος τους είναι να υποστηρίζουν και να συνεργάζονται με καλά εκπαιδευμένο, ποιοτικό επαγγελματικό προσωπικό και όχι να το αντικαταστήσουν.
Η Κοινή Δήλωση των 17 Οργανώσεων
Με αφορμή την πρώτη Διεθνή Ημέρα Φροντίδας και Υποστήριξης του ΟΗΕ, οι υπογράφουσες οργανώσεις δηλώνουν ότι δεν μπορεί να υπάρξει υγιές σύστημα φροντίδας και υποστήριξης εάν τα δικαιώματα και η αξιοπρέπεια οποιασδήποτε από τις ομάδες που το απαρτίζουν αρνούνται ή παραβιάζονται.
Η φροντίδα και η υποστήριξη αποτελούν μέρος του ιστού της κοινωνίας μας και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως τέτοια, ως μια κοινωνική στροφή που αφορά όλους τους φορείς. Δικαίως, η ΕΕ έχει καταστήσει την πρόσβαση στη μακροχρόνια φροντίδα μία από τις αρχές της εμβληματικής πρωτοβουλίας της – τον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (αρχή 18).
Η μακροχρόνια φροντίδα θεωρείται κοινωνικό δικαίωμα και θεμελιώδης καθοριστικός παράγοντας της υγείας σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Η ευρωπαϊκή στρατηγική για τη φροντίδα και η Σύσταση του Συμβουλίου για τη μακροχρόνια φροντίδα του 2022, ανοίγουν το δρόμο για μέτρα, με επίκεντρο τον άνθρωπο, που αποσκοπούν στο να εγγυηθούν τη διαθεσιμότητα, την προσβασιμότητα, την οικονομική προσιτότητα και την επιλογή των υπηρεσιών φροντίδας, να βελτιώσουν τις εργασιακές συνθήκες και να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις προσωπικού και τις ανισορροπίες μεταξύ των δύο φύλων στον τομέα, καθώς και την παροχή υποστήριξης στους άτυπους φροντιστές.
Αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς επενδύσεις στην ανάπτυξη υπηρεσιών φροντίδας, που επιτρέπουν τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων, την επαγγελματοποίηση της φροντίδας, τη βελτίωση των δεξιοτήτων των εργαζομένων μέσω της συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης, που ενισχύει την ελκυστικότητα του τομέα, και τον κατά προτεραιότητα επανακαθορισμό της αξίας και της συμβολής της φροντίδας και των κοινοτήτων φροντίδας στις οικονομίες και τις κοινωνίες μας. Η φροντίδα, όπως και η υγεία, δεν είναι εμπόρευμα και πρέπει να διασφαλίσουμε την καθολική πρόσβαση στην υγειονομική και κοινωνική περίθαλψη.
Χωρίς αυτό, δεν μπορεί να υπάρξει καμία αλλαγή. Οι απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις θα συνεχίσουν να υφίστανται, τα σκάνδαλα στα πλαίσια της περίθαλψης και τα δικαιώματα και η αξιοπρέπεια όλων των ενδιαφερομένων θα συνεχίσουν να απεμπολούνται και να παραβιάζονται. Η τρέχουσα δημογραφική δυναμική θα οδηγήσει το σύστημα σε κατάρρευση.
Χωρίς την κάλυψη της κοινωνικής προστασίας για το κόστος της περίθαλψης, σοβαρές επενδύσεις σε υπηρεσίες κοινοτικής περίθαλψης, προσωπική βοήθεια, προσλήψεις προσωπικού, κατάρτιση και διατήρηση του προσωπικού, δεν μπορεί να δημιουργηθεί κανένα εναλλακτικό σύστημα και όλοι θα νιώσουν την οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες μιας μεγάλης κλίμακας κρίσης φροντίδας και υποστήριξης.
Δημιουργία ευρωπαϊκού κεφαλαίου φροντίδας σημαίνει βιώσιμες επενδύσεις, όχι επαχθές κόστος
Την ημέρα αυτή, οι υπογράφουσες οργανώσεις καλούμε όλους τους ενδιαφερόμενους να επενδύσουν στη μετάβαση σε συστήματα μακροχρόνιας φροντίδας με βάση την κοινότητα, με επίκεντρο τον άνθρωπο, υψηλής ποιότητας, οικονομικά προσιτά και προσβάσιμα.
Καλούμε συγκεκριμένα:
Τα κράτη μέλη
- να παρουσιάσουν έως τον Ιούνιο του 2024 κατάλληλα χρηματοδοτούμενα, φιλόδοξα, χρονικά προσδιορισμένα και στοχευμένα μέτρα για τη βελτίωση και την επέκταση των συστημάτων μακροχρόνιας φροντίδας τους, υποστηριζόμενα από ένα εθνικό μηχανισμό παρακολούθησης και αξιολόγησης,
- να συνεργαστούν επειγόντως με τους κοινωνικούς εταίρους και την κοινωνία των πολιτών σχετικά με δράσεις στο πλαίσιο των εθνικών μέτρων και σχεδίων δράσης για τη βιώσιμη αντιμετώπιση των αναγκών του εργατικού δυναμικού μακροχρόνιας φροντίδας, με γνώμονα την ενεργοποίηση των αρχών που βασίζονται στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δώσει ώθηση στην εφαρμογή της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη φροντίδα
- δημιουργώντας ένα πλαίσιο παρακολούθησης και αξιολόγησης, με ποιοτικούς και ποσοτικούς δείκτες που θα ευνοούν την ανάπτυξη ισχυρών εθνικών σχεδίων δράσης για τη μακροχρόνια φροντίδα προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της κάλυψης των υπηρεσιών, της πιο προσιτής ποιοτικής φροντίδας και τον συντονισμό των υπηρεσιών φροντίδας σε όλη τη διάρκεια της ζωής των ανθρώπων,
- δημιουργώντας μια ευρωπαϊκή πλατφόρμα μακροχρόνιας φροντίδας για το συντονισμό της εφαρμογής της Στρατηγικής με τη συμμετοχή των εθνικών συντονιστών, εκείνων που αξιοποιούν τις υπηρεσίες φροντίδας και υποστήριξης, τα άτομα που τις παρέχουν και τους εκπροσώπους των οργανώσειων.
- συνεχίζοντας την υποστήριξη των κρατών μελών με το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης TSI και τη συστηματική παρακολούθηση των επενδύσεών τους στη μακροχρόνια φροντίδα μέσω της Ευρωπαϊκής εξαμήνου διαδικασίας,
- συνεχίζοντας την μεταρρύθμιση της οικονομικής διακυβέρνησης προς μια κατεύθυνση που δίνει στα μέλη κράτη την απαραίτητη ευελιξία για την προώθηση κοινωνικών επενδύσεων σε υπηρεσίες φροντίδας.
- προτεινοντας το Ευρωπαϊκό Έτος Φροντίδας και Στήριξης.
Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
- να εγκρίνει ταχέως τα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με την μετάβαση των συστημάτων φροντίδας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής προς ένα ολιστικό, ανθρωποκεντρικό, κοινοτικό μοντέλο, που σέβεται τα δικαιώματα των φροντιστών και των ατόμων που έχουν ανάγκη φροντίδας και υποστήριξης, διασφαλίζοντας ότι θέτει τα ανθρώπινα δικαιώματα στο επίκεντρο.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
- να υποστηρίξει τις αναγκαίες δημοσιονομικές και φορολογικές πολιτικές διακυβέρνησης, που στηρίζουν τα μέλη κράτη μέλη να επενδύσουν περισσότερο στη μακροχρόνια φροντίδα,
- να παρακολουθεί στενά και να υποστηρίζει την εφαρμογή της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη φροντίδα.
Οι υπογράφουσες οργανώσεις
Με αλφαβητική σειρά:
AGE Platform Europe, Autism Europe, Caritas Europa, COFACE Families Europe, EAPN, EASPD, EFFE, EFSI, EPSU, Eurocarers, Eurodiaconia, Eurohealthnet, European Women’s Lobby, Make Mothers Matter, Mental Health Europe, PICUM, UNI Europa.
