Ανήκω στην ομάδα που έμαθε μουσική ακούγοντας στην εφηβεία καθημερινά και ΗΧΩ FM, φτάνοντας μάλιστα σε σημείο, ως μεγάλο τότε γκρούπι, να γνωρίσω τους ραδιοφωνικούς παραγωγούς του, μέσα σε αυτούς και τον Άλκη Στεφάνου. Ο Άλκης ήταν ο άνθρωπος που με έφερε σε επαφή με το κίνημα των Mods, τους The Who και τη μαύρη μουσική της Motown. Μερικές δεκαετίες αργότερα, διαβάζοντας την “άγρια ιστορία” του Κωστή Παπαϊωάννου, έπεσα πάνω στη συμπλοκή των Mods με τους Rockers, όπως αυτή μελετήθηκε από τον εγκληματολόγο και κοινωνιολόγο Στάνλεϊ Κοέν. Ο Κοέν εισήγαγε για πρώτη φορά τον όρο “ηθικός πανικός”. Ας δούμε λίγα πράγματα για αυτή την κοινωνική κατάσταση, πώς κανονικοποιείται και πώς την εκμεταλλεύεται η Ακροδεξιά.
Σε κείμενό της η Χριστίνα Ζαραφωνίτου, Καθηγήτρια Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, και με σαφή αναφορά στον Κοέν, αναφέρει πως ηθικός πανικός είναι «η δυσανάλογη και εχθρική κοινωνική αντίδραση απέναντι σε μια κατάσταση, πρόσωπο ή ομάδα που ορίζεται ως μια απειλή στις κοινωνικές αξίες, εμπλέκει στερεοτυπικές αναπαραστάσεις των ΜΜΕ και οδηγεί σε απαιτήσεις για περισσότερο κοινωνικό έλεγχο, ενώ δημιουργεί ένα σπιράλ αντιδράσεων». Οι αναφορές έκφρασης του ηθικού πανικού είναι πολυάριθμες στη διεθνή βιβλιογραφία και αφορούν κυρίως τον τρόπο κάλυψης από τα ΜΜΕ θεμάτων σχετικών με τη νεανική παραβατικότητα, άτομα που κάνουν χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, που ζουν με HIV/AIDS, αλλοδαπά άτομα, ρομά, ΛΟΑΤΚΙ+ κλπ.
Τι κοινό υπάρχει στον τρόπο κάλυψης από τα ΜΜΕ αυτών των θεμάτων; Ότι κυριαρχούν οι στερεοτυπικές προσεγγίσεις, η υπερβολή, η ύπαρξη “απειλών” και σημαντικών μελλοντικών επιπτώσεων για τις κοινωνίες μας. Τι ζητούν όσοι/ες κυριεύονται από τον ηθικό πανικό; Προστασία και ασφάλεια για τα γνωστά και τα κεκτημένα. Και τι πολιτικές θα ήθελαν να δουν να εφαρμόζονται προς αυτή την κατεύθυνση; Περισσότερη αστυνόμευση, κοινωνικό έλεγχο και περιορισμό των ελευθεριών. Αυτά που ζητά η Ακροδεξιά, γι’ αυτό και εκμεταλλεύεται τον ηθικό πανικό. Πώς; Το εξηγεί στο παρακάτω απόσπασμα ο Παπαϊωάννου, αναφερόμενος στις εκστρατείες που πυροδοτούνται από τον ηθικό πανικό στην Ελλάδα. Εκστρατείες ενάντια στο νόμο για την ισότητα των φύλων, τον πολιτικό γάμο, την αποποινικοποίηση της μοιχείας, την κατάργηση της σχολικής ποδιάς, τη μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες, τον αριστούχο αλλοδαπό μαθητή που σήκωσε την ελληνική σημαία σε παρέλαση, την αλλαγή των σχολικών βιβλίων και τους αλλοδαπούς συλλήβδην. Ακολουθεί το απόσπασμα.
“Οι φορείς της αντιδραστικής σκέψης οργανώνουν τέτοιου είδους εκστρατείες: παραφουσκώνουν στερεότυπα, ενισχύουν προϋπάρχουσες διαχωριστικές γραμμές. Ανακαλύπτουν ή κατασκευάζουν μια φαντασιακή συλλογική απειλή. Ποντάρουν στην κλιμάκωση των φοβικών αντιδράσεων: ανακάλυψη μιας απειλής, ραγδαία όξυνση του φόβου, κορύφωση και ύστερα μείωση ή εξαφάνιση του φόβου. Τι απομένει; Στην ουσία, τίποτα. Τι απέγινε ο πανικός για το θρήσκευμα στις ταυτότητες; Αέρας κοπανιστός. Απέφερε ωστόσο μεγάλα οφέλη στους εμπνευστές του. Καλλιέργησε ένα αίσθημα ήττας, υποχώρησης, κινδύνου. Αυτό το αίσθημα – λίπασμα για την ακροδεξιά κινδυνολογία – είναι διαρκώς παρόν, έτοιμο για την επόμενη έκρηξη του φαντασιακού.
Ας θυμηθούμε και τι συνέβη με την απόδοση ιθαγένειας στα παιδιά των μεταναστών. “Ελληνας γεννιέσαι, δεν γίνεσαι”, έλεγαν οι ακροδεξιοί. Διέδιδαν fake news: ότι θα γίνουν τάχα εκατομμύρια ελληνοποιήσεις ή ότι η ιθαγένεια θα φέρει μεταναστευτικά ρεύματα. Διοργάνωναν συγκεντρώσεις, έσπερναν το φόβο και το μίσος. Έπειτα ήρθε το σύμφωνο συμβίωσης και η ταυτότητα φύλου. Για μια ακόμα φορά, καλλιεργήθηκε φόβος και μίσος απέναντι στο διαφορετικό. Κυκλοφόρησαν και πάλι fake news, ότι θα αλλάζει δήθεν η ταυτότητα φύλου χωρίς συναίνεση και με το παραμικρό. Η ηγέτης της δεξιάς αντιπολίτευσης [σ.τ.σ.: σημερινός πρωθυπουργός] μιλούσε τότε στη Βουλή για ανθρώπους που ακούνε φωνές εξωγήινων και προχωρούν στην αλλαγή φύλου. “Θα μας κάνουν όλους γκέι, θα αλλάζουν τα αγόρια φύλο για να γλιτώνουν το στρατό”, έλεγαν. Αδιανόητα πράγματα. Τεράστια η ευθύνη της συντηρητικής παράταξης, που σε όλα αυτά τα θέματα έπαιζε με τα φοβικά αντανακλαστικά, διέγειρε το ένστικτο του φόβου και μιλούσε ακριβώς όπως η Ακροδεξιά. Δεν ξεχώριζε η Δεξιά από την Ακροδεξιά. Και κέρδιζε πόντους η τελευταία”. — Άγρια ιστορία για μεγάλα παιδιά, Κωστής Παπαϊωάννου, εκδόσεις Πόλις – 2021.
Τα τελευταία χρόνια γίνονται αναρίθμητα εργαστήρια με δημοσιογράφους από την ενεργή κοινωνία πολιτών και τον ακαδημαϊκό χώρο για την εκφορά του λόγου, των περιεχομένων και την οπτικοποίησή τους από τα ΜΜΕ, σχεδόν για όλα τα θέματα που παραπάνω ανέφερα. Το Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΑ βρίσκεται αρωγός σε πολλές από αυτές τις πρωτοβουλίες. Η σύνδεση αυτών των εργαστηρίων με την τροφοδοσία του ηθικού πανικού και κατά συνέπεια την άνοδο της Ακροδεξιάς είναι νομίζω κομβικής σημασίας. Δυνητικά θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα από τα εργαλεία που έχουμε για την αντιμετώπισή της, χτίζοντας παράλληλα γέφυρες με μια ομάδα που και ευθύνες έχει διαχρονικά αλλά παράλληλα έχει και πολλές δυνατότητες, αν γνωρίζει με σαφήνεια τι υπηρετεί και εφόσον αποφασίσει να αλλάξει κατεύθυνση.
