Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του SIPRI, το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης, ο αριθμός των επιχειρησιακών πυρηνικών όπλων έχει αρχίσει να αυξάνεται καθώς προχωρούν τα μακροπρόθεσμα σχέδια εκσυγχρονισμού και επέκτασης των δυνάμεων των χωρών.
Τα πυρηνικά οπλοστάσια ενισχύονται σε όλο τον κόσμο
Τα εννέα κράτη με πυρηνικά όπλα – οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας (Βόρεια Κορέα) και το Ισραήλ – συνεχίζουν να εκσυγχρονίζουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια και αρκετά από αυτά ανέπτυξαν νέα πυρηνικά οπλικά συστήματα το 2022.
Από το συνολικό παγκόσμιο απόθεμα των περίπου 12.512 πυρηνικών κεφαλών που εκτιμάται ότι υπήρχαν τον Ιανουάριο του 2023, περίπου 9.576 βρίσκονταν σε στρατιωτική ετοιμότητα για πιθανή χρήση –86 περισσότερες από ό,τι τον Ιανουάριο του 2022 (βλ. τον παρακάτω πίνακα). Από αυτές, εκτιμάται ότι 3.844 κεφαλές ήταν ανεπτυγμένες σε πυραύλους και αεροσκάφη και περίπου 2.000 -σχεδόν όλες ανήκαν στη Ρωσία ή στις ΗΠΑ- διατηρούνταν σε κατάσταση υψηλού επιχειρησιακού συναγερμού, πράγμα που σημαίνει ότι ήταν τοποθετημένες σε πυραύλους ή κρατούνταν σε αεροπορικές βάσεις που φιλοξενούσαν πυρηνικά βομβαρδιστικά.
Η Ρωσία και οι ΗΠΑ κατέχουν μαζί σχεδόν το 90% του συνόλου των πυρηνικών όπλων. Τα μεγέθη των αντίστοιχων πυρηνικών τους οπλοστασίων (δηλαδή των χρησιμοποιήσιμων πυρηνικών κεφαλών) φαίνεται να παρέμειναν σχετικά σταθερά το 2022, αν και η διαφάνεια όσον αφορά τις πυρηνικές δυνάμεις μειώθηκε και στις δύο χώρες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.
Εκτός από τα χρησιμοποιήσιμα πυρηνικά όπλα τους, η Ρωσία και οι ΗΠΑ διαθέτουν η καθεμία περισσότερες από 1.000 πυρηνικές κεφαλές που είχαν αποσυρθεί προηγουμένως από τη στρατιωτική υπηρεσία, τις οποίες σταδιακά αποσυναρμολογούν.
Η εκτίμηση του SIPRI για το μέγεθος του πυρηνικού οπλοστασίου της Κίνας αυξήθηκε από 350 πυρηνικές κεφαλές τον Ιανουάριο του 2022 σε 410 τον Ιανουάριο του 2023 και αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται.
Παρόλο που το Ηνωμένο Βασίλειο θεωρείται ότι δεν αύξησε το οπλοστάσιο πυρηνικών όπλων του το 2022, το απόθεμα πυρηνικών κεφαλών αναμένεται να αυξηθεί στο μέλλον ως αποτέλεσμα της ανακοίνωσης της βρετανικής κυβέρνησης το 2021 ότι αυξάνει το όριο από 225 σε 260 πυρηνικές κεφαλές. Η κυβέρνηση δήλωσε επίσης ότι δεν θα αποκαλύπτει πλέον δημοσίως τις ποσότητες των πυρηνικών όπλων της και των αναπτυγμένων πυρηνικών κεφαλών και πυραύλων.
Το 2022 η Γαλλία συνέχισε τα προγράμματά της για την ανάπτυξη ενός πυρηνοκίνητου βαλλιστικού υποβρυχίου τρίτης γενιάς (SSBN) και ενός νέου πυραύλου κρουζ που εκτοξεύεται από αέρος, καθώς και για την αναβάθμιση των υφιστάμενων συστημάτων.
Οι παγκόσμιες πυρηνικές δυνάμεις, Ιανουάριος 2023, SIPRI
Η Ινδία και το Πακιστάν φαίνεται να επεκτείνουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια και οι δύο χώρες εισήγαγαν και συνέχισαν να αναπτύσσουν νέους τύπους συστημάτων πυρηνικής εκτόξευσης το 2022. Ενώ το Πακιστάν παραμένει το κύριο επίκεντρο της πυρηνικής αποτροπής της Ινδίας, η Ινδία φαίνεται να δίνει όλο και μεγαλύτερη έμφαση σε όπλα μεγαλύτερης εμβέλειας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που μπορούν να φτάσουν σε στόχους σε όλη την Κίνα.
Η Βόρεια Κορέα συνεχίζει να δίνει προτεραιότητα στο στρατιωτικό πυρηνικό της πρόγραμμα ως κεντρικό στοιχείο της στρατηγικής εθνικής της ασφάλειας. Ενώ η Βόρεια Κορέα δεν πραγματοποίησε καμία πυρηνική δοκιμαστική έκρηξη το 2022, πραγματοποίησε περισσότερες από 90 δοκιμές πυραύλων. Το SIPRI εκτιμά ότι η χώρα έχει πλέον συναρμολογήσει περίπου 30 πυρηνικές κεφαλές και διαθέτει αρκετό σχάσιμο υλικό για συνολικά 50-70 πυρηνικές κεφαλές, και οι δύο περιπτώσεις αποτελούν σημαντικές αυξήσεις σε σχέση με τις εκτιμήσεις για τον Ιανουάριο του 2022.
Το Ισραήλ -το οποίο δεν αναγνωρίζει δημοσίως ότι κατέχει πυρηνικά όπλα- πιστεύεται επίσης ότι εκσυγχρονίζει το πυρηνικό του οπλοστάσιο.
«Τα περισσότερα από τα κράτη με πυρηνικά όπλα σκληραίνουν τη ρητορική τους σχετικά με τη σημασία των πυρηνικών όπλων και ορισμένα εκδίδουν ακόμη και ρητές ή σιωπηρές απειλές σχετικά με τη δυνητική χρήση τους», δήλωσε ο Matt Korda, ερευνητής του SIPRI και συνεργάτης του FAS Nuclear Information Project. «Αυτός ο αυξημένος πυρηνικός ανταγωνισμός έχει αυξήσει δραματικά τον κίνδυνο να χρησιμοποιηθούν πυρηνικά όπλα πάνω στον θυμό για πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».
«Με προγράμματα δισεκατομμυρίων δολαρίων για τον εκσυγχρονισμό, και σε ορισμένες περιπτώσεις την επέκταση, των πυρηνικών οπλοστασίων, τα πέντε κράτη με πυρηνικά όπλα που αναγνωρίζονται από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων φαίνεται να απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τη δέσμευσή τους για αφοπλισμό βάσει της Συνθήκης», δήλωσε ο Wilfred Wan, διευθυντής του Προγράμματος Όπλων Μαζικής Καταστροφής του SIPRI.
Νέο πλήγμα στην πυρηνική διπλωματία από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία
Η διπλωματία για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων και τον αφοπλισμό υπέστη σημαντικά πλήγματα μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Στον απόηχο της εισβολής, οι ΗΠΑ ανέστειλαν τον διμερή διάλογο στρατηγικής σταθερότητας με τη Ρωσία. Τον Φεβρουάριο του 2023 η Ρωσία ανακοίνωσε ότι αναστέλλει τη συμμετοχή της στη Συνθήκη του 2010 για τα μέτρα περαιτέρω μείωσης και περιορισμού των στρατηγικών επιθετικών όπλων (New START) -την τελευταία εναπομείνασα συνθήκη ελέγχου των πυρηνικών όπλων που περιορίζει τις στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις της Ρωσίας και των ΗΠΑ. Οι συνομιλίες σχετικά με μια συνθήκη που θα ακολουθήσει τη New START, η οποία λήγει το 2026, ανεστάλησαν επίσης. Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με την εκτίμηση του SIPRI, οι αναπτυγμένες στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις των δύο χωρών παρέμεναν εντός των ορίων της New START από τον Ιανουάριο του 2023.
Η στρατιωτική υποστήριξη του Ιράν προς τις ρωσικές δυνάμεις στην Ουκρανία και η πολιτική κατάσταση στο Ιράν επισκίασαν επίσης τις συνομιλίες για την αναβίωση του Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (JCPOA), της συμφωνίας του 2015 που είχε ως στόχο να αποτρέψει το Ιράν από την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων. Η αναβίωση του JCPOA φαίνεται πλέον όλο και πιο απίθανη.
Τόσο οι ΗΠΑ όσο και το Ηνωμένο Βασίλειο αρνήθηκαν να δώσουν στη δημοσιότητα πληροφορίες σχετικά με τις πυρηνικές τους δυνάμεις το 2022, κάτι που είχαν κάνει τα προηγούμενα χρόνια.
«Σε αυτή την περίοδο υψηλής γεωπολιτικής έντασης και δυσπιστίας, με τους διαύλους επικοινωνίας μεταξύ των αντιπάλων που διαθέτουν πυρηνικά κλειστούς ή ελάχιστα λειτουργικούς, οι κίνδυνοι λανθασμένου υπολογισμού, παρεξήγησης ή ατυχήματος είναι απαράδεκτα υψηλοί», λέει ο Dan Smith, διευθυντής του SIPRI. «Υπάρχει επείγουσα ανάγκη να αποκατασταθεί η πυρηνική διπλωματία και να ενισχυθούν οι διεθνείς έλεγχοι των πυρηνικών όπλων».
Η παγκόσμια ασφάλεια και σταθερότητα σε κίνδυνο
Η 54η έκδοση της Επετηρίδας του SIPRI αποκαλύπτει τη συνεχιζόμενη επιδείνωση της παγκόσμιας ασφάλειας κατά το προηγούμενο έτος. Οι επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία είναι ορατές σχεδόν σε κάθε πτυχή των θεμάτων που συνδέονται με τους εξοπλισμούς, τον αφοπλισμό και τη διεθνή ασφάλεια. Παρ’ όλα αυτά, απέχει πολύ από το να είναι η μόνη μεγάλη σύγκρουση που διεξάγεται το 2022, και οι οξείες γεωπολιτικές εντάσεις, η δυσπιστία και ο διχασμός είχαν αυξηθεί πολύ πριν από την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στη γείτονα χώρα της.
«Οδεύουμε προς μία από τις πιο επικίνδυνες περιόδους στην ιστορία της ανθρωπότητας», λέει ο Dan Smith, διευθυντής του SIPRI. «Είναι επιτακτική ανάγκη οι κυβερνήσεις του κόσμου να βρουν τρόπους συνεργασίας προκειμένου να κατευνάσουν τις γεωπολιτικές εντάσεις, να επιβραδύνουν την κούρσα των εξοπλισμών και να αντιμετωπίσουν τις επιδεινούμενες συνέπειες της περιβαλλοντικής καταστροφής και της αυξανόμενης παγκόσμιας πείνας».
