Επίπεδα συνείδησης: από τον ύπνο στην αφύπνιση

Από το Δίκτυο Ανθρωπιστικών Ειδήσεων Υγείας REHUNO Health εγκαινιάζουμε έναν τόπο ανταλλαγής απόψεων όπου υπάρχει μια νέα ματιά στην καθημερινή ζωή βασισμένη σε μια βιωματική και υπαρξιακή ψυχολογία (την Ψυχολογία του Νέου Ανθρωπισμού), η οποία μας παρέχει μια προοπτική και προτάσεις για προσωπική εργασία, ώστε να μπορέσουμε να βρούμε ένα πλήρες νόημα στην ύπαρξή μας και μια ζωή απαλλαγμένη από περιττά βάρη και πόνο. Επομένως, δεν είναι μια θεραπευτική ψυχολογία ή μια ψυχολογία που ασχολείται με οποιαδήποτε παθολογία, αλλά απευθύνεται σε οποιονδήποτε θέλει να κατανοήσει τον εαυτό του και να έχει τα εργαλεία, αν το επιθυμεί, για να ξεκινήσει μια θετική αλλαγή στη ζωή του. Η ψυχολογική ευημερία είναι αναμφίβολα μια από τις βάσεις της ολοκληρωμένης υγείας, γι’ αυτό και είναι μια πτυχή που πρέπει να αντιμετωπιστεί.

Σας καλούμε να εφαρμόσετε αυτές τις προτάσεις στην πράξη, αλλά και να επικοινωνήσετε μαζί μας και να μας πείτε την εμπειρία σας. Γράψτε μας!

Γράφει ο Jordi Jiménez

Όλοι μας έχουμε την εμπειρία του ύπνου, της αφύπνισης από τον ύπνο και του ύπνου σε καθημερινή βάση. Η συνείδηση λειτουργεί με αυτόν τον καθημερινό κύκλο ύπνου-αφύπνισης μέσω του οποίου μπορεί να ανοίγεται στον εξωτερικό κόσμο και να εκτελεί δραστηριότητες σε αυτόν για έναν μεγάλο αριθμό ωρών και να κλείνεται στον εαυτό της για να αναδιοργανώσει και να επεξεργαστεί τις εμπειρίες της ημέρας.

Συχνά λέγεται ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου η συνείδηση και ολόκληρο το σώμα ξεκουράζονται και ανακάμπτουν για μια νέα ημέρα δραστηριότητας, αλλά η αλήθεια είναι ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου η συνείδηση εκτελεί έναν άπειρο αριθμό λειτουργιών με τις οποίες «βάζει τάξη» σε όλες τις πολύπλοκες εμπειρίες που έχει ζήσει κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης. Αλλά θα είναι σε άλλο άρθρο που θα μιλήσουμε για τον κόσμο των ονείρων και μάλιστα για τις πιθανές ερμηνείες τους, όταν αφορούν εικόνες.

Σήμερα θα αρκεστούμε στο να περιγράψουμε, από τη σκοπιά της εμπειρίας, τα διάφορα επίπεδα συνείδησης από τα οποία περνάμε καθημερινά και θα περιγράψουμε επίσης κάποια ασυνήθιστα επίπεδα, αν και προσιτά στον καθένα μας.

Τα επίπεδα συνείδησης αποτελούν ένα συνεχές, δηλαδή δεν υπάρχει απότομο άλμα μεταξύ του επιπέδου της εγρήγορσης και του βαθύ ύπνου, αλλά περνά κανείς από ενδιάμεσα επίπεδα για να εισέλθει σταδιακά στον ύπνο ή να εξέλθει από αυτόν. Ωστόσο, αν και στην εμπειρία υπάρχει αυτή η διαβάθμιση χωρίς άλματα μεταξύ των επιπέδων, θα τα διαφοροποιήσουμε προκειμένου να εξηγήσουμε καλύτερα τα χαρακτηριστικά τους και τις συνέπειες που έχει το καθένα από αυτά στη λειτουργία μας.

Στη συνέχεια θα κάνουμε αυτή την παιδαγωγική διαφοροποίηση μεταξύ των επιπέδων συνείδησης

– Εγρήγορση με προσοχή

– Εγρήγορση με ονειροπολήματα

– Ενεργό μισοξύπνιο

– Παθητικό μισοξύπνιο

– Όνειρα με εικόνες

– Βαθύς ή φυτικός ύπνος

Ο ύπνος

Ας ξεκινήσουμε με το «χαμηλότερο» επίπεδο, που είναι ο βαθύς ή φυτικός ύπνος. Παρεμπιπτόντως, «χαμηλό» ή «υψηλό» λέγεται συνήθως επειδή, όπως είπαμε στα πρώτα άρθρα αυτής της σειράς, κάθε νοητική αναπαράσταση έχει μια χωρική θέση σε έναν τρισδιάστατο χώρο. Και τα επίπεδα συνείδησης έχουν επίσης μια καταγραφή κάποιας χωρικής θέσης. Για παράδειγμα, αισθανόμαστε ότι όταν κοιμόμαστε η θέση μας πηγαίνει προς τα κάτω και όταν είμαστε πολύ ξύπνιοι και με πολλή ενέργεια λέμε ότι «πηγαίνουμε προς τα πάνω».

Επιπλέον, συμβαίνει στα χαμηλότερα επίπεδα να εσωτερικεύεται η εγγραφή του εαυτού μας, δηλαδή να ενισχύονται τα σήματα των εσωτερικών αισθήσεων (ενδοσωματική συναισθησία) και να αμβλύνονται τα σήματα των εξωτερικών αισθήσεων (όραση, ακοή, αφή…). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι καλύτερο να κοιμόμαστε σε σκοτεινά και ήσυχα μέρη, για να βοηθήσουμε στην εξασθένηση των εξωτερικών αισθήσεων και να μας επιτρέψουμε να «πέσουμε» πιο εύκολα στον ύπνο. Καθώς ανεβαίνουμε σε επίπεδο συνείδησης, η εγγραφή του εαυτού (δηλαδή η εγγραφή του «εγώ») εξωτερικεύεται περισσότερο, καθώς τα σήματα από τις εξωτερικές αισθήσεις αυξάνονται και εκείνα από τις εσωτερικές αισθήσεις μειώνονται, επιτρέποντάς μας να ανοιχτούμε στον εξωτερικό κόσμο και να πραγματοποιήσουμε τις δραστηριότητές μας.

Από εκεί, ας επιστρέψουμε στο χαμηλότερο επίπεδο συνείδησης που είναι ο βαθύς ύπνος. Υπάρχει μια φάση που είναι ο φυτικός ύπνος, πολύ βαθύς, στον οποίο δεν υπάρχουν εικόνες ή αισθήσεις οποιουδήποτε είδους και στον οποίο η εγγραφή του «εγώ» έχει εξαφανιστεί. Είναι σαν να παύει κανείς να υπάρχει κατά τη διάρκεια αυτών των ωρών. Σε άλλες ώρες της νύχτας αυτός ο ύπνος γίνεται λίγο πιο επιφανειακός (ανεβαίνει λίγο) και τότε εμφανίζονται τα όνειρα με εικόνες, με τα οποία θα ασχοληθούμε σε άλλο άρθρο.

Το μισοξύπνιο και η εγρήγορση

Όταν βγαίνουμε από τον ύπνο, βρισκόμαστε σε ένα επίπεδο συνείδησης που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε μισοξύπνιο. Αυτό το ενδιάμεσο επίπεδο καταγράφεται τόσο όταν βγαίνουμε από τον ύπνο όσο και όταν μπαίνουμε στον ύπνο. Υπάρχει κάποια αρκετά βασική δραστηριότητα αφύπνισης και επίσης μια ισχυρή επιρροή του επιπέδου του ύπνου, καθώς οι εσωτερικές αισθήσεις εξακολουθούν να στέλνουν ισχυρά σήματα και οι εξωτερικές αισθήσεις δεν έχουν ακόμη ενεργοποιηθεί πλήρως, όταν ξυπνάμε. Η εγγραφή του εαυτού μας είναι σαν να βρισκόμαστε επίσης κάπου ενδιάμεσα, ούτε κοιμισμένοι ούτε ξύπνιοι. Η δραστηριότητα στον κόσμο είναι, ας πούμε, τεμπέλικη, αργή και πάνω απ’ όλα πολύ μηχανική. Μπορούμε να κάνουμε πράγματα που έχουμε ήδη μηχανοποιήσει και τα κάνουμε χωρίς να τα σκεφτόμαστε πολύ (ντους, καφέ, ντύσιμο…). Καθώς το κάνουμε αυτό, παρατηρούμε ότι ξυπνάμε και ότι έχουμε περισσότερο έλεγχο σε αυτό που κάνουμε και σε αυτό που θέλουμε. Υπάρχουν άνθρωποι για τους οποίους το μισοξύπνιο διαρκεί λίγα λεπτά και μετά είναι σαν μηχανάκι, ενώ άλλοι χρειάζονται ώρες για να ξυπνήσουν σωστά. Εν ολίγοις, η ανθρώπινη ποικιλομορφία είναι μεγάλη.

Στο μισοξύπνιο υπάρχει επίσης ένα πλήθος εικόνων που περνούν από το μυαλό μας με εξίσου μηχανικό τρόπο: για κάτι που πρόκειται να κάνω σήμερα ή για κάτι που έμεινε από χθες, για κάτι που πρέπει να θυμηθώ να κάνω και μετά το ξεχνώ, κ.λπ. Αλλά πάνω απ’ όλα πρόκειται για «τρένα» εικόνων που τρέχουν χωρίς ιδιαίτερο έλεγχο από την πλευρά μου και που συνδέονται μεταξύ τους σχεδόν με τη δική τους ελεύθερη βούληση. Η συνείδηση στο σύνολό της παρουσιάζει μια πολύ μηχανική και πολύ λίγο κατευθυνόμενη δραστηριότητα, και γι’ αυτό συχνά ξεχνάω πράγματα σε εκείνες τις μοιραίες στιγμές του πρωινού μισοξύπνιου, παρόλο που προσπαθώ να μην τα ξεχάσω, όπως για παράδειγμα τα περίφημα κλειδιά του σπιτιού.

Αν συμβαίνει το αντίστροφο και βρίσκομαι στο μισοξύπνιο, αλλά πάω για ύπνο, συμβαίνει κάτι περίεργο σε ορισμένες περιπτώσεις. Αντί να αφεθώ και να ξεχάσω τα πράγματα της ημέρας για να κοιμηθώ (προς τα κάτω), αντιθέτως, παρατηρώ μια μεγάλη νοητική δραστηριότητα και μια μεγάλη ενέργεια που μου προκαλεί μια «βιασύνη» (άλλη μια πολύ ακριβής έκφραση) που με εμποδίζει να κοιμηθώ όπως θα ήθελα. Και από την άλλη πλευρά, όταν ξυπνάω τα πρωινά φαίνεται ότι η συνείδησή μου θα ήθελε να συνεχίσει να κοιμάται. Αλλά γιατί συμβαίνει το αντίθετο; Λοιπόν, είναι σαφές ότι τα επίπεδα της συνείδησης έχουν την αδράνειά τους και χρειάζεται χρόνος για να μετακινηθεί κανείς από το ένα στο άλλο, υπάρχει μια τάση να διατηρεί κανείς το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται, εκτός από τις περιπτώσεις όπου υπάρχει μεγάλη κούραση και πέφτουμε εύκολα. Αυτή η αδράνεια ή η τάση διατήρησης του επιπέδου θα μας απασχολήσει αργότερα.

Και μετά τον καφέ περνάμε στο επίπεδο της εγρήγορσης. Σε αυτό το επίπεδο η συνείδηση κατευθύνει τις δραστηριότητες με κάποια ανεξαρτησία, τα σήματα από τις εξωτερικές αισθήσεις φτάνουν στη μέγιστη έντασή τους και η ικανότητα για κριτική και αυτοκριτική είναι επίσης στο υψηλότερο επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε τη δυνατότητα να προβληματιζόμαστε σχετικά με αυτό που κάνουμε, να σχεδιάζουμε και να επιλέγουμε, επειδή μπορούμε πρώτα να φανταστούμε τη δράση μας και στη συνέχεια να αποφασίσουμε με βάση τις αισθήσεις που μας προκαλεί η κατάσταση που φανταζόμαστε (για περισσότερες λεπτομέρειες δείτε τα πρώτα άρθρα της σειράς).

Τα ονειροπολήματα

Όμως ένα περίεργο φαινόμενο εμφανίζεται στην κατάσταση της εγρήγορσης: τα ονειροπολήματα. Τι είναι τα ονειροπολήματα; Ένα είδος μηχανικής φαντασίωσης, εικόνες που κυκλοφορούν στη συνείδησή μας, ακόμη και όταν τα μάτια μας είναι ανοιχτά και κάνουμε οποιαδήποτε δραστηριότητα. Συχνά αποκαλείται επίσης «ονειροπόληση». Για παράδειγμα, μαγειρεύουμε και σκεφτόμαστε άλλα πράγματα, ή περπατάμε στο δρόμο και σκεφτόμαστε άλλα πράγματα. Αυτές οι «σκέψεις» είναι τα ονειροπολήματα. Εμφανίζονται και κινούνται αυτόματα, χωρίς να τους το ζητήσουμε, καλύπτοντας την αντίληψή μας με ένα λεπτό πέπλο.

Αυτή είναι η πιο συχνή και συνήθης κατάσταση όλων μας σε καθημερινή βάση. Αυτά τα ονειροπολήματα που κατακλύζουν τις ώρες της εγρήγορσής μας σιωπούν μόνο όταν ασχολούμαστε με μια δραστηριότητα που απαιτεί την πλήρη προσοχή μας, όταν είμαστε ιδιαίτερα συγκεντρωμένοι σε κάτι που απαιτεί και τις πέντε αισθήσεις. Στη συνέχεια, αν αυτή η δραστηριότητα γίνει πιο μηχανική, πιο αυτόματη, η προσοχή μας πέφτει και πάλι και τα περίφημα ονειροπολήματα επιστρέφουν. Επομένως, η προσοχή είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να ξεπεράσει αυτά τα ονειροπολήματα. Το πρόβλημα είναι ότι, δυστυχώς, η πράξη της προσοχής συνδέεται συνήθως με σωματική και νοητική ένταση, η οποία εγγράφεται ως ανεπιθύμητη, οπότε μόλις δώσουμε προσοχή σε κάτι για λίγο, σταματάμε.

Και γιατί θα έπρεπε να πάμε πέρα από τα ονειροπολήματα; Επειδή μας ενδιαφέρει να «ξυπνήσουμε», μας ενδιαφέρει μια ξύπνια, διαυγής και φρέσκια συνείδηση. Μας ενδιαφέρει το ψυχικό μας σύστημα να προχωρήσει προς ένα νέο επίπεδο συνείδησης που ονομάζουμε «αυτοσυνείδηση». Πρόκειται για ένα επίπεδο που βρίσκεται πάνω από τη συνηθισμένη εγρήγορση και χαρακτηρίζεται από τη μείωση της ονειροπόλησης, από μια σχεδόν μόνιμη κατάσταση προσοχής, αλλά συνδέεται με μια εμφανή εσωτερική ηρεμία. Ήρεμη προσοχή σε ό,τι συμβαίνει γύρω μας, αλλά και σε ό,τι συμβαίνει μέσα μας. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια κατάσταση όπου τα εσωτερικά και τα εξωτερικά φαινόμενα παρατηρούνται και γίνονται αντιληπτά αλληλένδετα ταυτόχρονα. Έτσι, μπορεί να υπάρχουν ονειροπολήματα και εικόνες που εμφανίζονται και κινούνται, όπως και στην εγρήγορση, αλλά η διαφορά είναι ότι όταν βρίσκεται κανείς σε αυτό το επίπεδο συνείδησης, παρατηρεί αυτές τις εικόνες, αυτά τα ονειροπολήματα, τα βλέπει σαν να είναι από έξω, ενώ αντιλαμβάνεται τον εαυτό του να ενεργεί στον εξωτερικό κόσμο επίσης σαν να είναι λίγο πίσω, σε μικρή απόσταση από αυτό που κάνει.

Η αυτοσυνείδηση

Έχουμε ήδη πει ότι η χωρική θέση των εικόνων είναι πολύ σημαντική για την κατανόηση της λειτουργίας της συνείδησης. Σε αυτή την περίπτωση της αυτοσυνείδησης, η εγγραφή του εαυτού μας φαίνεται να είναι λίγο προς τα πίσω και σε κάποια απόσταση. Το σημαντικό σε αυτό το επίπεδο είναι ότι αυξάνει κατά πολύ την αντιστρεψιμότητα, δηλαδή την ικανότητα να συνειδητοποιεί κανείς τι κάνει και να αποφασίζει ποια απάντηση θα δώσει με πολύ μεγαλύτερη συνειδητοποίηση.

Δεν είναι εύκολο να εκπαιδεύσει κανείς την προσοχή του να λειτουργεί με ένταση και ταυτόχρονα με χαλαρή ηρεμία, αλλά μπορεί να γίνει. Κατά τον ίδιο τρόπο, χρειάζεται επίσης χρόνος για να σφυρηλατηθεί αυτή η στάση, αυτή η προδιάθεση για αυτεπίγνωση, καθώς ο μηχανισμός των ονειροπολημάτων είναι πολύ ισχυρός και παγιώνεται πολύ στη συνείδηση από πολύ μικρή ηλικία. Όπως είπαμε προηγουμένως, η συνείδηση τείνει να διατηρεί το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται, οπότε από την εγρήγορση χρειάζεται λίγη προσπάθεια (αν και συνεχής) για να μεταπηδήσει κανείς σε ένα υψηλότερο επίπεδο. Είναι σαν να σηκωνόμαστε από το κρεβάτι όταν είμαστε τόσο ζεστοί και άνετοι. Χρειάζεται μια σαφής πρόθεση με αυτή την έννοια, αν και δεν είναι απαραίτητο ούτε να πιέζουμε τα πράγματα, αλλά να προχωράμε απαλά και χωρίς βιασύνη. Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες έχουν μια ανταμοιβή στην οποία πολύ λίγοι άνθρωποι έχουν πρόσβαση, παρόλο που είναι κάτι που όλοι έχουμε στα χέρια μας: να προσεγγίσουμε ένα νέο επίπεδο συνείδησης και μια νέα, πιο διαυγή, πιο καθαρή και τελικά πολύ πιο ελεύθερη ζωή.

Μετάφραση από τα ισπανικά: Pressenza Athens