Την ίδια ώρα που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κουνάει το δάχτυλο στην Ελλάδα για τις βίαιες επαναπροωθήσεις και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι εκφράζουν την θλίψη τους για το φονικό ναυάγιο, παραχωρούν υπερδιπλάσια χρήματα στις ελληνικές Αρχές για τη διαχείριση των συνόρων το 2021-2027, σε σχέση με το αμέσως προηγούμενο αντίστοιχο διάστημα.
Έρευνα: Αποστόλης Φωτιάδης
Τη βαθιά υποκρισία των ευρωπαϊκών αρχών και της κριτικής τους προς τις ελληνικές αρχές για την πολιτική που εφαρμόζουν στα ελληνικά και ευρωπαϊκά εξωτερικά σύνορα αναδεικνύει ο υπερδιπλασιασμός των κεφαλαίων που προγραμματίζει να διαθέσει στην Ελλάδα κατά την τρέχουσα επταετία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για ενίσχυση των εξοπλισμών, των συστημάτων επιτήρησης, και του ανθρώπινου δυναμικού που εμπλέκονται στην διαχείριση των συνόρων.
Η στόχευση του ταμείου στην αποτροπή και σκλήρυνση των ελέγχων είναι σαφέστατη στο λεκτικό του κειμένου. Μια ημέρα μετά το φονικό ναυάγιο στα ανοιχτά της Πύλου, η ανάλυση του Solomon αποτυπώνει πως από το πλήθος προγραμμάτων, και παρά τον πακτωλό εκατομμυρίων που διατίθενται, μόνο ένα πρόγραμμα ύψους 600.000 ευρώ αναφέρεται με σαφήνεια σε εξοπλισμό για βελτίωση της ικανότητας για έρευνα και διάσωση.
Σύμφωνα με την ανάλυση των προτεινόμενων προγραμμάτων που προβλέπει το Ευρωπαϊκό «Ταμείο Διαχείρισης Συνόρων», το ύψος των πόρων από τον τρέχων προϋπολογισμό της ΕΕ, για τα έτη 2021-2027, ξεπερνάει τα 819 εκατ. ευρώ. Την προηγούμενη αντίστοιχη περίοδο (2014-2020), τα προβλεπόμενα έργα/προγράμματα στο σχεδιασμό των ελληνικών Αρχών έφτασαν τα 270 εκατ. ευρώ.
Το κριτήριο με το οποίο γίνεται ο υπολογισμός για τις ανάγκες της παρούσας ανάλυσης αφορά στις δράσεις/προγράμματα, η υλοποίηση των οποίων θα έχει άμεση επίδραση στην επιχειρησιακή ικανότητα των εθνικών Αρχών (και της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής Frontex, μέσω συμπράξεων), και όχι το σύνολο όσων προβλέπονται από τα ταμεία.
Το Ταμείο Διαχείρισης Συνόρων (Integrated Border Management Fund) είναι μια νέα χρηματοδοτική δομή, από σκέλος της οποίας (Border Management and Visa Instrument) χρηματοδοτούνται τα προγράμματα για την ενίσχυση της φύλαξης των συνόρων και των πολιτικών αποτροπής μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών.
Το νέο ταμείο αντικαθιστά το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας (Internal Security Fund), το οποίο παραμένει ενεργό όσον αφορά την ενίσχυση δράσεων αστυνομικών δυνάμεων για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας, με επιπλέον πολλά εκατ. ευρώ.
Εκτός από την παροχή υποστήριξης προς τα κράτη-μέλη, τα ευρωπαϊκά Ταμεία στην ουσία λειτουργούν και ως εργαλεία ελέγχου και συνδιαμόρφωσης πολιτικής, αφού αποτελούν το βασικό εργαλείο επιρροής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις εθνικές πολιτικές.
Υπό αυτή την οπτική γωνία, από την αύξηση του προϋπολογισμού που διατίθεται στην Ελλάδα κατά 203% προκύπτει μείζον θέμα για τις πολιτικές προτεραιότητες της Επιτροπής και της ΕΕ.
Επιβράβευση της αποτροπής στα ελληνικά σύνορα
Το νέο εθνικό πρόγραμμα, που διαπραγματεύεται η Επιτροπή με την ελληνική κυβέρνηση, έρχεται να επιβραβεύσει την πολιτική αποτροπής μετά από μια σειρά ετών, κατά τις οποίες συσσωρεύονται οι τεκμηριωμένες καταγγελίες για σωρεία παραβιάσεων δικαιωμάτων προσφύγων και μεταναστών στα εξωτερικά ευρωπαϊκά σύνορα.
Πέρα από τις εκθέσεις ανθρωπιστικών οργανώσεων και δημοσιογραφικές έρευνες (σε αυτόν τον σύνδεσμο όλες οι σχετικές έρευνες του Solomon), τα τεκμήρια προέρχονται από αυτοψίες διεθνών οργανισμών και εξειδικευμένα ερευνητικά σώματα. Όπως η Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Αποτροπή των Βασανιστηρίων και την Απάνθρωπη Μεταχείριση (CPT), που στις 30 Μαρτίου 2023 δημοσίευσε την ετήσια έκθεσή της για το 2022 ζητώντας από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να σταματήσουν τις παράνομες επαναπροωθήσεις.
Η ελληνική κυβέρνηση αρνείται καθολικά τα τεκμήρια που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, απαντώντας πάντα ότι φυλάει τα ευρωπαϊκά εξωτερικά σύνορα σεβόμενη το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο.
Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων ετών, η Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων Ύλβα Γιόχανσον και η ελληνική κυβέρνηση ήρθαν σε αντιπαράθεση αρκετές φορές με αφορμή το ζήτημα των επαναπροωθήσεων, με αποτέλεσμα ακόμα και το πάγωμα συγκεκριμένης χρηματοδότησης προς το Λιμενικό για επιχειρησιακή δράση στα σύνορα.
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του 2022 η διελκυστίνδα αυτή υποχώρησε, δίνοντας χώρο σε μια «ρεαλιστική» προσέγγιση που συμπλέει με τις προτεραιότητες των «σκληρών» του ευρωπαϊκού μπλοκ.
Η απάντηση της Κομισιόν στο Solomon
Το Solomon απευθύνθηκε στη Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ζητώντας την ερμηνεία της για το πώς η έκρηξη των χρηματοδοτήσεων δεν θα συμβάλει περαιτέρω στις παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων στα σύνορα.
Η Επιτροπή ανταποκρίθηκε στα ερωτήματα εξηγώντας πως «συνεργάζεται με τις ελληνικές αρχές για να εξασφαλίσει ένα ισχυρό σύστημα που θα επιτρέπει τη διερεύνηση καταγγελιών, καθώς και την απαραίτητη παρακολούθηση μέσω της εμπλοκής εσωτερικών πειθαρχικών οργάνων, ανεξάρτητων αρχών και του δικαστικού σώματος».
Σε αυτό το πλαίσιο, έκανε ειδική μνεία στη δημιουργία γραφείου Υπεύθυνου Θεμελιωδών Δικαιωμάτων εντός του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, αλλά και την συγκρότηση Ειδικής Επιτροπής Παρακολούθησης (Monitoring Committee) των Ταμείων που χρηματοδοτούν έργα και προγράμματα.
Μέσω αυτή της Επιτροπής θα παρακολουθείται, καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου προγραμματισμού, η συνεχή εκπλήρωση των προϋποθέσεων.
Σε αυτές περιλαμβάνεται η προϋπόθεση για την «Αποτελεσματική εφαρμογή και εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων». Εάν ένα κράτος-μέλος δεν πληροί την προϋπόθεση, «τότε η Επιτροπή δεν θα είναι σε θέση να επιστρέψει τις δαπάνες που υποβάλλονται από τα κράτη μέλη – εκτός εάν οι δαπάνες προέρχονται από πράξεις που συμβάλλουν στην εκπλήρωση της αντίστοιχης εξουσιοδότησης από το κράτος-μέλος».
Ωστόσο εσωτερικά έγγραφα, που έχει δει το Solomon, με τα οποία η Επιτροπή αξιολογεί το σύστημα ελέγχου συνόρων Ελλάδα (Schengen Evaluation) δείχνουν πως μεγάλο μέρος από τις προτεραιότητες που χρηματοδοτεί το Ταμείο προκύπτουν από απαιτήσεις για άμεσες βελτιώσεις στα αυτοματοποιημένα συστήματα και τις δυνατότητες αποτροπής που ζητάει η Επιτροπή να εφαρμόσουν οι ελληνικές Αρχές.
Όπως:
- η αποτελεσματική εφαρμογή ανάπτυξης του Εθνικού Συστήματος Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Επιτήρησης (ΕΣΟΘΕ),
- η αύξηση των μέσων τεχνικής επιτήρησης με κινητά και φορητά στοιχεία (οχήματα και κάμερες θερμικής όρασης, ελικόπτερα, drones κ.λπ.), καθώς και του αριθμού των σκύλων υπηρεσίας «για την βελτίωση της ανίχνευσης και της ικανότητας αντίδρασης σε όλα τα χερσαία σύνορα»,
- η εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου αυτοματοποιημένου συστήματος επιτήρησης στα σύνορα με τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία, πλαισιωμένο από διαρκείς περιπολίες, για την αποτροπή εξόδου παράτυπων μεταναστών από τη χώρα. Έργο για το οποίο έχουν προβλεφθεί 47 εκατ. ευρώ στο καινούριο ταμείο.
Σύνδεση πολιτικής και βιομηχανίας ασφαλείας
Οι δράσεις και τα προγράμματα του νέου Ταμείου αναδεικνύουν τον πρωταρχικό ρόλο της σχέσης μεταξύ ευρωπαϊκής πολιτικής για τα σύνορα και βιομηχανικού συμπλέγματος ασφαλείας (κυρίως ως προέκταση του στρατιωτικού-βιομηχανικού συμπλέγματος).
Πρόκειται για μια διεργασία διαπλοκής συμφερόντων, που για περισσότερο από 20 χρόνια υπαγορεύει την ημερήσια διάταξη στις πολιτικές για τις πληθυσμιακές μετακινήσεις και την στρατιωτικοποίηση των συνοριακών ελέγχων.
Ένα αφήγημα που θεωρητικά υπόσχεται την εξασφάλιση στεγανών συνόρων και αποστειρωμένες αστυνομικές δράσεις, υποστηριζόμενες από την τελευταία λέξη της τεχνολογίας. Κάτι το οποίο έχει αποδειχθεί καινοφανές, εφόσον η επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα της τεχνολογίας αιχμής στηρίζεται διαχρονικά στην παρουσία ανθρώπινου δυναμικού που αναλαμβάνει να φέρει σε πέρας την «βρώμικη δουλειά».
Το μείγμα δράσεων και προγραμμάτων της περιόδου 2021-2027 αναδεικνύει αυτό το διπολισμό με χαρακτηριστικό τρόπο, αφού δίπλα στα εκατοντάδες εκατ. ευρώ που έχουν δεσμευτεί για την προμήθεια νέων σκαφών και οχημάτων, εναέριων μέσων και drones, ηλεκτρονικών μέσων και λειτουργικών συστημάτων επιτήρησης, εξίσου σημαντικά ποσά διατίθενται για την κάλυψη ανθρώπινου δυναμικού που επιχειρεί στα σύνορα και την εκπαίδευσή του.
Δείτε ολόκληρη την έρευνα στο wearesolomon.com
