Γράφει ο Γιώργος Παπανικολάου
Η Τεχνητή Νοημοσύνη (Τ.Ν.) είναι υπολογιστικά συστήματα, τα οποία μέσω αλγόριθμων, εκτελούν εργασίες, που μέχρι πριν λίγο μπορούσαν να εκτελέσουν μόνο άνθρωποι (οπτική αντίληψη, αναγνώριση ομιλίας, μετάφραση γλωσσών, λήψη αποφάσεων…).
Πολλές εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης κυκλοφορούν ευρέως όπως: Prime Voice παράγει την φωνή οποιουδήποτε, Sembly μεταγράφει, κρατάει σημειώσεις, δημιουργεί περιλήψεις για συνεδριάσεις, Beatoven δημιουργεί μουσική υπόκρουση για μια ιστορία, Papercup μεταγλωττίζει σε οποιαδήποτε γλώσσα, Podcastle μετατρέπει τον φορητό Η/Υ σε στούντιο ηχογράφησης, Durable δημιουργεί ένα επιχειρηματικό ιστότοπο σε λιγότερο από ένα λεπτό κλπ.
Η πρόοδος της Τ.Ν. επιτρέπει σε μηχανές να μπορούν να συμπεριφερθούν σαν νοήμονα όντα, σε σχετικά πολύπλοκες καταστάσεις.
Ένα διαλογικό ρομπότ (chatbot) είναι ένα πρόγραμμα υπολογιστή που προσομοιώνει και διεξάγει ανθρώπινες συζητήσεις (γραπτές ή προφορικές) χρησιμοποιώντας αλγόριθμους επεξεργασίας φυσικής γλώσσας και άλλες μεθόδους που έχει αναπτύξει ο κλάδος της τεχνητής νοημοσύνης, καθιστώντας ικανούς τους ανθρώπους να αλληλεπιδράσουν με ψηφιακές συσκευές, σαν να επικοινωνούσαν με ένα πραγματικό πρόσωπο.
Το πρόσφατο επίτευγμα της εταιρείας OpenAI, ChatGpt-4 (Διαλογικός παραγωγικός προ-εκπαιδευμένος μετασχηματιστής), μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις πληροφοριακού περιεχομένου, να συντάξει κείμενα κατά παραγγελία για ένα θέμα, όπως εκθέσεις, αναφορές, δοκίμια, παραμύθια, να συντάξει περιλήψεις κειμένων, να κάνει αυτόματη μετάφραση, σύνταξη ειδήσεων. Τα κείμενα που παράγει μπορεί να τα γράψει μάλιστα στο στιλ γραφής κάποιου γνωστού συγγραφέα ή δημόσιου προσώπου, ή στο στιλ μιας εποχής, εφόσον του ζητηθεί. Μπορεί να γράψει ακόμη και ακαδημαϊκές εργασίες για φοιτητές. Το ChatGpt έχει ήδη περάσει τις πτυχιακές εξετάσεις Νομικής και Ιατρικής των ΗΠΑ.
Το ChatGPT απέκτησε 1 εκατομμύριο χρήστες σε 5 ημέρες όταν το Facebook χρειάστηκε 10 μήνες για να φθάσει στο 1 εκ. χρήστες.
Για την εκπαίδευσή του, το ChatGPT διάβασε 300 δισ. λέξεις περίπου. Για να φτάσει αυτές τις επιδόσεις ένας άνθρωπος, θα χρειαζόταν να διαβάζει ένα βιβλίο 240 σελίδων τη μέρα για 14.000 χρόνια!
Πρόκειται για μια επαναστατική εξέλιξη και ως τέτοια δεν δημιουργεί απλώς νέα εργαλεία. «Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης είναι τόσο θεμελιώδης όσο και η δημιουργία του μικροεπεξεργαστή, του προσωπικού υπολογιστή, του διαδικτύου και του κινητού τηλεφώνου», έγραψε ο Γκέιτς στο blog του. Η επανάσταση είναι βιομηχανική, τεχνολογική και γνωσιακή. Αν μέχρι τώρα ο άνθρωπος αυτοματοποίησε τη μυϊκή του δύναμη, τώρα αυτοματοποιεί και τις γνωσιακές του δεξιότητες. Πολύπλοκα προβλήματα που είναι δαπανηρά και χρονοβόρα για να λυθούν με τη χρήση ανθρώπινης εργασίας, με την τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να ολοκληρωθούν σε λίγα λεπτά ή μερικές φορές ακόμη και σε δευτερόλεπτα.
Στην ουσία αναπτύσσεται ένα νέο είδος νοημοσύνης, που, όσον αφορά τα αποτελέσματα, ξεπερνά των ανθρώπων σε ορισμένους τομείς (πχ. ανακάλυψη εξαιρετικά πολύπλοκων στατιστικών προτύπων, που δεν μπορεί ν ανιχνεύσει η ανθρώπινη νοημοσύνη). Διαμορφώνει και ένα νέο τρόπο αντίληψης, που θέτει επί τάπητος κομβικά ερωτήματα για το παρόν και το μέλλον του είδους μας και του πολιτισμού του. Μπορεί να προξενήσει κοσμογονικές αλλαγές στον τρόπο που βλέπουμε την πραγματικότητα, καθώς τώρα συνεργαζόμαστε με μια νέα και ισχυρή μη-ανθρώπινη νοημοσύνη για πρώτη φορά στην ιστορία.
«Η προηγμένη τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να αποτελέσει μια βαθιά αλλαγή στην ιστορία της ζωής στη Γη και θα πρέπει να σχεδιαστεί και να τεθεί υπό διαχείριση με ανάλογη προσοχή και πόρους. Τα προηγμένα νέα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρότατους κινδύνους για την κοινωνία και την ανθρωπότητα, αν αυτά εξελιχθούν χωρίς επαρκείς διασφαλίσεις», αναφέρεται στην επιστολή χιλιάδων επιστημόνων, ειδημόνων της τεχνολογίας, επιχειρηματιών και ειδικών από όλο τον κόσμο.
Ο επικεφαλής της Google ζήτησε ένα παγκόσμιο ρυθμιστικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη, παρόμοιο με αυτό για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων.
Οι αλγόριθμοι που υπάρχουν σήμερα αδυνατούν να λάβουν αποφάσεις όπως οι άνθρωποι, ενώ έχουν πλήρη απουσία κριτικής σκέψης. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι καλή στην επεξεργασία δεδομένων, κακή στην αφηρημένη σκέψη. Η ανθρώπινη νοημοσύνη έχει την ικανότητα να χειρίζεται αφηρημένες έννοιες και ιδέες, να δημιουργεί γενικές κατηγορίες και να διατυπώνει νόμους. H τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη σκέψη.
Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση είναι πλέον εδώ, αν και σε «δοκιμαστική (beta) έκδοση» και σε «λάθος χέρια». Οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες θα μονοπωλήσουν την πρόοδο, καθώς πρόκειται για μια πολύ ακριβή τεχνολογία. Η λειτουργία συστημάτων όπως το ChatGpt είναι δαπανηρή και απαιτεί ισχυρούς υπολογιστές για να διαχειρίζονται terabyte δεδομένων για ημέρες ή εβδομάδες κάθε φορά. Τα μεγαλύτερα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης χρειάζονται περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια το καθένα μόνο για εκπαίδευση.
Σήμερα, η ραγδαία εξέλιξη στον τομέα της ΤΝ πραγματοποιείται από πολυεθνικές. Η «DeepMind» και η «Google» δεν ρώτησαν κανέναν για την κατεύθυνση της έρευνάς τους. Ποιός αποφασίζει για το μέλλον της ανθρωπότητας; Το κεφάλαιο ήδη επιχειρεί να αξιοποιήσει τις εξελίξεις για κατάργηση θέσεων εργασίας και εκτίναξη της κερδοφορίας του.
Περίπου τα δύο τρίτα των υφιστάμενων θέσεων εργασίας είναι πιθανό να επηρεαστούν από κάποιο βαθμό αυτοματοποίησης με βάση την τεχνητή νοημοσύνη, και αυτή θα μπορούσε να αντικαταστήσει το ισοδύναμο 300 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης, σύμφωνα με έκθεση της Goldman Sachs.
Μια μελέτη από την OpenAI, το OpenResearch και το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια διαπίστωσε ότι έως και το 80% όλων των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ θα μπορούσαν να επηρεαστούν τουλάχιστον στο 10% των καθημερινών εργασιών τους, από μοντέλα Τ.Ν.
Σε έρευνα του Διεθνούς Οργανισμού για την Εργασία υπολογίζεται ότι 137 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στη Καμπότζη, στην Ινδονησία, στις Φιλιππίνες, στην Ταϋλάνδη και στο Βιετνάμ – περίπου το 56% του εργατικού δυναμικού αυτών των χωρών – αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της αντικατάστασης από ρομπότ.
Οι προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις, παρέχουν μαρτυρίες άσχημων εμπειριών για την ανθρωπότητα, σε παρόμοια ζητήματα:
[Ο γενικός διοικητής των ανατολικών Ινδιών για τον καπιταλιστικό εκσυγχρονισμό και την ανεργία, το 1835: «Ζήτημα είναι αν η ιστορία του εμπορίου έχει να παρουσιάσει παρόμοια αθλιότητα. Τα κόκκαλα των μπαμπακοϋφαντουργών λευκαίνουν τις πεδιάδες των Ινδιών».
Στην Αγγλία, «η παγκόσμια ιστορία δεν έχει να παρουσιάσει πιο φρικτό θέαμα από το σιγανό αφανισμό των άγγλων χειροτεχνών μπαμπακοϋφαντουργών, που κράτησε δεκαετίες ολόκληρες. Πολλοί απ αυτούς πέθαναν απ την πείνα, πολλοί φυτοζωούσαν χρόνια συνέχεια, μαζί με τις οικογένειές τους» (Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο, τ. 1, σελ. 447)].
Κάποιοι χουβαρντάδες διατυπώνουν τα αιτήματα της νέας εποχής: μείωση του ωραρίου εργασίας κατά 1 ώρα. Αυτό… Την εποχή του παραλογισμού της κατοχής από 42 άτομα, περιουσίας (που τη δημιούργησαν εννοείται με τα «ανδραγαθήματά» τους) ίσης με την περιουσία της μισής ανθρωπότητας (3,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων), κάποιοι μας προτείνουν να αρκεστούμε στη μείωση της 1 ώρας εργασίας…
Όταν η ανθρωπότητα πληρώνει την «αβλεψία» της να πατεντάρει και να κατοχυρώσει τη γνώση, τα εργαλεία και την κληρονομιά της. Όταν το «εργοστάσιό» της δεν αναγνωρίζεται και οι «σοφοί» και «πρωτοπόροι» βουτάνε ό,τι τους γυαλίσει και το κατοχυρώνουν και με «πατέντες».
[«Οι κουκίδες στο χάρτη που δείχνουν τον τόπο όπου παρουσιάζονται κάθε φορά οι καινοτομίες, μετακινούνται από ήπειρο σε ήπειρο, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της ανθρωπότητας»/Ιστορία της ανθρωπότητας της Unesco.
«Η τεχνολογία συνεργάζεται με την επιστήμη και η επιστήμη με την τεχνολογία για να προχωρήσουν, άρα είναι αλληλένδετες. Για μια τεχνολογική ανακάλυψη είναι απαραίτητες οι θεωρητικές γνώσεις από διάφορες επιστήμες. Για την επιστημονική ανακάλυψη είναι απαραίτητος ο τεχνολογικός εξοπλισμός»/Σχολικό εγχειρίδιο Τεχνολογίας.
Κάθε δηλ εφευρέτης και καινοτόμος, για να δημιουργήσει την καινοτομία του, έχει στηριχθεί πάνω στον τεράστιο όγκο γνώσης και προόδου που συσσώρευσε η ανθρωπότητα. Ο Ισαάκ Νεύτων το έθεσε σωστά και αναλογικά: “Αν μπόρεσα να δω πιο μακριά απ όλους, είναι γιατί στεκόμουν πάνω σε ώμους γιγάντων”.
«Η έννοια αριθμός είναι μια “επινόηση” κάποιου σοφού, μόνο αν τη δούμε ξεκομμένη απ την κοινωνία και την εξέλιξή της. Αλλά για να μπορέσει ο σοφός να μετρήσει χρειάστηκε μια ικανότητα αφαίρεσης απ όλες τις άλλες ιδιότητες των πραγμάτων, και συγκράτησης μόνο του ποσοτικού στοιχείου τους. Αυτή την ικανότητα την απέκτησε η ανθρωπότητα μέσα σε μια μακριά σειρά χιλιετιών δράσης και αντίδρασης με τη φύση, εμπειρίας. Αν το δούμε έτσι, τότε η έννοια αριθμός προβάλλει σαν αφομοίωση και άντληση της λογικής της φύσης, με την πράξη του ανθρώπου»/Φρ. Ένγκελς.
Η οποιαδήποτε γλώσσα, ποτέ δεν προκύπτει σαν αποτέλεσμα της έμπνευσης κάποιων ιδιωτών, αλλά είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας, της επικοινωνίας, της εργασίας και των αγώνων κάθε κοινωνίας. Και είναι η γλώσσα και οι εγγράμματοι και εκπαιδευμένοι άνθρωποι/φορείς της (το σύνολο δηλ των μελών της κοινωνίας) που αποτελούν το θεμελιώδες εργαλείο (ή καλύτερα εργοστάσιο), που πάνω του πατάει και χτίζει ο κάθε ιδιώτης την έμπνευσή του, την παραγωγή και την περιουσία του. Κι αν είναι έτσι, ποια είναι τα δικαιώματα, το μερίδιο ή και η ιδιοκτησία της κοινωνίας, απ τα κάθε είδους επιτεύγματα των ιδιωτών; Τα διεκδίκησε κανείς, ή μήπως τα απέδωσε κάποια κυβέρνηση;
Η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί ένα έργο δεκαετιών από χιλιάδες ακαδημαϊκούς και άλλους επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, που έχουν επενδύσει αμέτρητες εργατοώρες αξιοποιώντας τη γνώση που έχει συσσωρεύσει η ανθρωπότητα ανά τους αιώνες].
Η λύση που προβάλλει σαν αυτονόητη μπρος σ αυτές τις εξελίξεις και πρέπει να διεκδικηθεί, είναι το Καθολικό Άνευ όρων Βασικό Εισόδημα (ΚΑΒΕ). Είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, που δίνεται σε όλους, εφ όρου ζωής, για το απλό γεγονός ότι έχουν γεννηθεί και συμμετέχουν σε ανθρώπινη κοινωνία. Το ΚΑΒΕ θα είναι η υλοποίηση και συγκεκριμενοποίηση του δικαιώματος που αναφέρεται στο άρθρο 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, δηλ. το δικαίωμα που έχει ο καθένας σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στον ίδιο και στην οικογένειά του υγεία και ευημερία και ειδικότερα τροφή, ρουχισμό, κατοικία, ιατρική περίθαλψη, όπως και τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες.
Η εργατικότητα και η δημιουργικότητα είναι στη φύση του ανθρώπου. Η εργασία ήταν αυτή που ξεχώρισε τους προγόνους μας απ τα ζώα και δημιούργησε στην κυριολεξία τον άνθρωπο. Με το ΚΑΒΕ θα αποσυνδεθεί η εργασία και η επιβίωση απ την μισθωτή εργασία. Υπάρχουν διάφορα είδη εργασιών: μόρφωση κι εκπαίδευση, τα οικιακά, η φροντίδα ανθρώπων στο σπίτι, η εθελοντική εργασία… Λαμβάνοντας ένα ΚΑΒΕ, θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο σε δημιουργικές, εθελοντικές ή συνεργατικές εργασίες, απαραίτητες για μας τους ίδιους και για την κοινωνία, χωρίς να χρειάζεται να αμειβόμαστε γι’ αυτές. Το ΚΑΒΕ θα οδηγήσει σε μια αύξηση της παραγωγικότητας, της ελευθερίας και του πολιτισμού, χωρίς προηγούμενο.
Δεν θα είναι η πρώτη φορά που ο καπιταλισμός θα δεχθεί ένα χαλινάρι στην ακόρεστη δίψα του για εκμετάλλευση των ανθρώπων. Οι αγορές είναι η ιστορία των περιορισμών που τέθηκαν και τίθενται στη λειτουργία τους (ώρες εργασίας και 8ωρο, παιδική εργασία, συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, κοινωνική ασφάλιση…).
Άμεσα οι κοινωνίες πρέπει να κινητοποιηθούν, για να υπάρξουν ισχυρές μορφές δημοκρατικής εποπτείας για τον σχεδιασμό, ανάπτυξη και λειτουργία τεχνολογιών Τ.Ν.
Οι επιχειρήσεις κολοσσοί (Facebook, Google, Amazon …) που αναπτύσσουν συστήματα Τ.Ν., πρέπει να θεωρηθούν εταιρείες κοινού ενδιαφέροντος και χρήσης και να τεθούν υπό επίβλεψη και κρατική ρύθμιση.
