Αρχικά, θα ήθελα να αποτίνω φόρο τιμής στον δάσκαλό μου Nioussire Kalala Omoutunde, ο οποίος πέθανε στις 15 Νοεμβρίου 2022: χωρίς εσένα δεν θα είχα ανακαλύψει ξανά την Κάμα (Αφρική). Μας αφήνεις μια τεράστια κληρονομιά.
Η προέλευση του Τιμπουκτού
Οι ιστορίες προέλευσης του Τιμπουκτού μας μιλάνε για τον μύθο του Ουαγκάντου και για μια μονάδα που χρονολογείται από την Αίγυπτο των Φαραώ. Οι Σονίνκε, οι Σονγκάι και οι Μαλίνκε συναναστρέφονταν ως αδελφότητες ή ως οικογένειες που συνδέονταν μέσω του εμπορίου χρυσού, ελεφαντόδοντου και μετάλλων. Το όνομα Τιμπουκτού έχει δύο ορισμούς: για τους Τουαρέγκ σημαίνει πηγάδι και επίσης γυναίκα, αλλά σύμφωνα με μια άλλη πηγή ήταν η πόλη των μυημένων, πολύ πριν από την άφιξη άλλων λαών. Σύμφωνα με τον Μαλιανό μυημένο Amadou Hambateba, η προέλευση του Τιμπουκτού βρίσκεται στην αρχιτεκτονική του Σουδάν.
Μετά την παρακμή της αυτοκρατορίας του Ουαγκαντού, γνωστής στην Ευρώπη και την Αραβία ως αυτοκρατορία της Γκάνας, ένα άλλο μεγάλο γεγονός θα παίξει σημαντικό ρόλο: η νίκη του αυτοκράτορα Sundiata Keita επί του Sumanguru Kante, με τη δημιουργία της αυτοκρατορίας του Μάλι σε μια έκταση μεγαλύτερη από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη σύνταξη της Χάρτας του Manden, βασισμένη σε ιδέες που ήταν προηγμένες για την εποχή και επαναστατικές ακόμη και σήμερα.
Αργότερα η πόλη θα προσελκύσει και άλλους λαούς, κυρίως μέσω του εμπορίου, συμπεριλαμβανομένων των Τουαρέγκ και του μουσουλμανικού κόσμου. Οι τοπικές πηγές χρονολογούν την προέλευσή της στον 7ο αιώνα, πολύ πριν από το 1100, ημερομηνία που γενικά αποδίδεται στην ίδρυσή της από τους Τουαρέγκ.
Εκτός από το Τιμπουκτού, υπήρχαν και άλλες πόλεις, όπως η Τζενέ, η Σανκόρε, η Γκάο και η Τζιγκαρέιμπερ – η τελευταία χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Kankan Moussa. Τον 14ο αιώνα, αγόρια και κορίτσια σπούδαζαν γεωμετρία, αριθμητική, άλγεβρα, ιστορία και επιστήμη. Με τον προσηλυτισμό στο Ισλάμ των αυτοκρατόρων που ακολούθησαν τον Sundiata Keita, εισήχθη επίσης η μελέτη του Κορανίου.
Τζενέ (Φωτογραφία: Francesco Bandarin)
Πανεπιστήμια ανοικτά στις γυναίκες
Υπήρχαν επίσης εκατοντάδες σχολεία και πανεπιστήμια: τα γειτονικά βασίλεια έστελναν τα παιδιά τους να σπουδάσουν εκεί, όπως και οι ισπανικές και γαλλικές αυλές και η Αραβία. Πολλοί λόγιοι, όπως ο Mohamed El Amin και ο Abderaman Sadi, σπούδασαν στο Τιμπουκτού και η Ευρώπη μπόρεσε να ανακαλύψει εκ νέου τα κείμενα του Αριστοτέλη. Και όλα αυτά σε μια ειρηνική ατμόσφαιρα. Τα χειρόγραφα του Τιμπουκτού αποκαλύπτουν ότι τα πανεπιστήμια ήταν ανοιχτά στις γυναίκες και ότι τα αντικείμενα σπουδών περιελάμβαναν αστρονομία, ιατρική, δίκαιο, μαθηματικά και άλλα. Υπήρχαν επίσης μαυσωλεία Σούφι, εκπρόσωποι ενός ανοιχτού Ισλάμ έτοιμου να δεχτεί και να αντιμετωπίσει διαφορετικούς πολιτισμούς και θρησκείες. Τα αραβικά γραπτά επέτρεψαν επίσης να διαβάσουμε ένα μέρος της ιστορίας που γράφτηκε από τους ίδιους τους Αφρικανούς.
Ahmed Baba, ο μεγάλος σοφός
Γεννημένος γύρω στο 1556, ο Ahmed Baba ήταν ο σπουδεότερος πρύτανης του Πανεπιστημίου του Τιμπουκτού, που ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα, ένας άνθρωπος με μεγάλη ευφυΐα και γνώσεις, άριστος γνώστης της νομικής, της γεωμετρίας, της αστρονομίας και της ιατρικής. Συνέλεξε πάνω από 1.600 χειρόγραφα και έγραψε περισσότερα από 500. Πεπεισμένος ότι οι εθνοτικές διαφορές ήταν λιγότερο σημαντικές από τη γνώση, προσπάθησε να κρατήσει ενωμένες τις διαφορετικές εθνοτικές ομάδες που συνυπήρχαν στο Τιμπουκτού εκείνη την εποχή.
Μια παγκόσμια κληρονομιά
Τα πανεπιστήμια της Σανκόρε – που δημιουργήθηκε το 1325 και αργότερα έγινε τζαμί – της Τζενέ – ακόμη νωρίτερα – της Γκάο και του Τιμπουκτού ιδρύθηκαν πριν από πολλά δυτικά πανεπιστήμια και αποτελούν παγκόσμια κληρονομιά που πρέπει να διατηρηθεί και να τιμηθεί. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Κάμα, ή «γη των μαύρων», το πραγματικό όνομα της αφρικανικής ηπείρου, φιλοξενούσε πολλά κέντρα ανθρώπινης γνώσης.
Μετάφραση από τα ιταλικά: Pressenza Athens
Περισσότερα άρθρα της σειράς:
Αφρικανικές ιστορίες προς ανακάλυψη
Αφρικανικές ιστορίες προς ανακάλυψη. 1- Οι μεγάλοι πολιτισμοί της νότιας Αφρικής
Αφρικανικές ιστορίες προς ανακάλυψη. 2- Μαύροι Φαραώ και οι Βασίλισσες της Μερόης
Αφρικανικές ιστορίες προς ανακάλυψη, μέρος 3 – Οι Δογανοί του Μαλί: Ένας ιδιαίτερος λαός
Αφρικανικές ιστορίες προς ανακάλυψη. 4- Η Χάρτα του Manden, τα ανθρώπινα δικαιώματα τον 13ο αιώνα
Αφρικανικές ιστορίες προς ανακάλυψη. 5 – Η αυτοκρατορία της Γκάνα
Αφρικανικές ιστορίες προς ανακάλυψη 6. Το βασίλειο του Κονγκό, η βασίλισσα Nzingha και ο αγώνας κατά της αποικιοκρατίας και της δουλείας
Αφρικανικές ιστορίες προς ανακάλυψη 7.Kimpa Vita, η Αφρικανή Ιωάννα της Λωραίνης
Αφρικανικές ιστορίες προς ανακάλυψη. 8 – Η Yaa Asantewa και ο πόλεμος του χρυσού σκαμνιού
Αφρικανικές ιστορίες προς ανακάλυψη. 9 – Από το Βασίλειο του Αξούμ στην Αυτοκρατορία της Αιθιοπίας
Αφρικανικές ιστορίες προς ανακάλυψη. 10 – Η φιλοσοφία του Ubuntu
