Πριν μερικές ημέρες το Politico και το Γραφείο Δημοσιογραφικής Έρευνας έδωσαν στη δημοσιότητα ένα κείμενο προϊόν έρευνας, με τίτλο “Ποιος σκότωσε την Waiver για τα εμβόλια αντιμετώπισης της COVID-19”, αποκαλύπτοντας το παρασκήνιο πίσω από την αντίσταση των κρατών της ΕΕ, του ΗΒ και τελικά και των ΗΠΑ να υποστηρίξουν την προσωρινή άρση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας για όποια τεχνολογία αφορούσε την πανδημία. Η υποστήριξη της πρωτοβουλίας Waiver, όπως έχουμε γράψει κατά καιρούς, θα έδινε τη δυνατότητα για τη χάραξη μιας σαφούς και συνεκτικής παγκόσμιας στρατηγικής εμβολιασμού COVID-19, εστιάζοντας στην εξασφάλιση ισότιμης, προσιτής και έγκαιρης πρόσβασης στα εμβόλια και τις θεραπείες για άτομα στις αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως όσους/ες ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες υψηλού κινδύνου. Από την άλλη πλευρά μια ανοιχτή έρευνα και ανάπτυξη, ένα βήμα παρακάτω δηλαδή από την προσωρινή άρση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, “μας προστατεύει από την κακής ποιότητας επιστήμη”, όπως είχε πει σε συνέντευξή του στο πρακτορείο ο Γιώργος Παπανικολάου.
Σύμφωνα λοιπόν με την έρευνα του Politico και του Γραφείου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας, “oι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες χρησιμοποίησαν τις δυνατότητες άσκησης πίεσης και επιρροής τους μέσα από τα ισχυρά λόμπι για να προσπαθήσουν να εξουδετερώσουν μια πρόταση που απειλούσε τις ίδιες τις αρχές του κλάδου. Κορυφαία στελέχη της βιομηχανίας είχαν άμεση πρόσβαση σε ανώτερους αξιωματούχους της ΕΕ, η οποία ήταν εξαρχής αντίθετη με την πρόταση και ενθάρρυνε τις χώρες που είχαν πάρει διαφορετική θέση αρχικά – όπως η Ιταλία και η Γαλλία – να συμμορφωθούν. Και οι ΗΠΑ, μετά από μια εξαιρετικά καθυστερημένη παρέμβαση υπέρ της πρωτοβουλίας Waiver για τα εμβόλια, οκτώ μήνες μετά την κατάθεση της πρότασης, απέτυχαν να συνεχίσουν σε αυτή τη γραμμή, καθώς η κυβέρνηση Μπάιντεν δέχθηκε πιέσεις από τη βιομηχανία και το Κογκρέσο, όπως αναφέρει το Intercept. Όταν τελικά επιτεύχθηκε ένας συμβιβασμός, η αξία του αμφισβητήθηκε. Το αποτέλεσμα – μια μικρή μετατόπιση σε μια πτυχή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας – χαρακτηρίζεται μάλλον “άχρηστο” από έναν διπλωμάτη με έδρα τη Γενεύη και αποδείχθηκε κάθε άλλο παρά λαμπρό παράδειγμα παγκόσμιας αλληλεγγύης, όπως ισχυριζόταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου – ΠΟΕ.”
Το δημοσίευμα περιλαμβάνει ερευνητικά δεδομένα για πιέσεις που δέχθηκε η κυβέρνηση του Βελγίου, που ενώ από την αρχή είχε ταχθεί εναντίον της Waiver, πήραν γραμμή εργασίας τα λόμπι όταν εμφανίστηκε στην τηλεόραση η Βελγίδα Υπουργός Αναπτυξιακής Συνεργασίας, Μιριάμε Κιτίρ, υποστηρίζοντας την προσωρινή άρση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας σε ό,τι αφορούσε την πανδημία. Αντίστοιχα παρουσιάζονται κινήσεις εκβιασμού στις ΗΠΑ, στην Ινδονησία, την Κολομβία και το Μεξικό και την ΕΕ εν γένει. Το βασικό αίτημα από πλευράς μεγάλων πολυεθνικών του φαρμάκου ήταν η διατήρηση πάση θυσία του σημερινού πλαισίου διανοητικής ιδιοκτησίας, καθώς στην αντίθετη περίπτωση θα απέσυραν όλες τις επενδύσεις Έρευνας και Ανάπτυξης.
Η έρευνα αναφέρεται στην αύξηση των καταγεγραμμένων συναντήσεων λόμπινγκ και ειδικά των όσων είναι διαθέσιμων στο κοινό, γιατί δεν καταγράφονται για παράδειγμα τα τηλεφωνήματα. Αναδεικνύει τον ρόλο άσκησης πίεσης της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Φαρμακευτικών Βιομηχανιών και Ενώσεων (EFPIA), έναν οργανισμό εμπορίου και λόμπι προς τους αξιωματούχους της ΕΕ. Σύμφωνα με το δημοσίευμα: “δεν υπάρχουν πρακτικά αυτών των συναντήσεων, αλλά στελέχη της φαρμακοβιομηχανίας δήλωσαν δημοσίως ότι η Waiver θα ήταν καταστροφική για την έρευνα και την ανάπτυξη. Η διανοητική ιδιοκτησία είναι το “αίμα του ιδιωτικού τομέα”, είχε επίσης δηλώσει ο διευθύνων σύμβουλος της Pfizer, Άλμπερτ Μπουρλά, αμέσως μετά την πρόταση Waiver, σύμφωνα με το Reuters. Η διανοητική ιδιοκτησία, είχε πει, είναι “αυτή που έφερε λύση σε αυτή την πανδημία και δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο αυτή τη στιγμή”.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν εξαρχής ένας από τους φυσικούς συμμάχους της μεγάλης φαρμακοβιομηχανίας. Η Ευρώπη αντιπροσώπευε το 24% των παγκόσμιων φαρμακευτικών πωλήσεων το 2020. Μόλις προτάθηκε για πρώτη φορά η Waiver, η ΕΕ καθόρισε τη θέση της. Τον Οκτώβριο του 2020 δήλωσε ότι ένα ισχυρό σύστημα διανοητικής ιδιοκτησίας ήταν ζωτικής σημασίας για να διασφαλιστεί πως ο κλάδος “θα έχει επαρκή κίνητρα και ανταμοιβή” για την ανάπτυξη εμβολίων και θεραπειών COVID-19, και ότι δεν υπήρχε “καμία ένδειξη” ότι η διανοητική ιδιοκτησία αποτελούσε εμπόδιο σε αυτή τη διαδικασία. Οι συζητήσεις που έγιναν στο Ευρωκοινοβούλιο για το θέμα αν και θετικές τελικά προς την Waiver δεν κατάφεραν να κάμψουν τις αντιστάσεις.
Οι ομάδες της κοινωνίας των πολιτών που υποστήριζαν την Waiver άσκησαν επίσης πιέσεις, αλλά είχαν μόνο ένα κλάσμα της δύναμης πυρός των αντίστοιχων βιομηχανιών. Σύμφωνα με την έρευνα, μια ανάλυση των πιέσεων που σχετίζονται με την υγεία από τις 105 οργανώσεις που υποστηρίζουν τη Συμμαχία για τα Εμβόλια του Λαού, μαζί με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, δείχνει περίπου 60 συναντήσεις με ανώτερους αξιωματούχους της Επιτροπής, περίπου τα δύο τρίτα όσων και η φαρμακοβιομηχανία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπήρξαν 20 συναντήσεις. Εκπρόσωπος της οργάνωσης STOPAIDS δήλωσε ότι χρειάστηκαν “εβδομάδες και μήνες” για να απαντήσει η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου σε emails για να κανονίσει μια “περιστασιακή σύντομη συνάντηση”.
Η παγκόσμια διάσκεψη που θα καθόριζε την τύχη της πρωτοβουλίας Waiver προγραμματισμένη για το Νοέμβριο 2021, αναβλήθηκε και η συζήτηση για την πρωτοβουλία συνεχίστηκε μέχρι τον Ιούνιο του 2022, το ίδιο και οι πιέσεις των φαρμακευτικών λόμπι. Η Συμμαχία για τα εμβόλια των λαών, ένας συνασπισμός περισσότερων από 100 οργανώσεων που διεξάγουν εκστρατεία για δωρεάν καθολική πρόσβαση στα εμβόλια και τις θεραπείες COVID-19, δήλωνε με αφορμή τα τελικά αποτελέσμτα: “Οι απόψεις των εμπειρογνωμόνων στον τομέα της υγείας και του εμπορίου, των οργανώσεων, των συνδικάτων, των επιστημόνων, των εργαζομένων στον τομέα της υγείας, των οργανισμών του ΟΗΕ, ακόμη και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θυσιάστηκαν στο βωμό του πλούσιου φαρμακευτικού λόμπι. Με απλά λόγια, το χρήμα μιλάει”.
Ποιο ήταν το αποτέλεσμα των πολύμηνων συναντήσεων και συζητήσεων; Καμία σχέση με αυτό που πρότειναν αρχικά η Νότια Αφρική και η Ινδία, αλλά πολύ πιο κοντά στην αντιπρόταση της ΕΕ του 2021. Αποσαφηνίζει ορισμένες από τις υφιστάμενες ευελιξίες του διεθνούς πλαισίου για την διανοητική ιδιοκτησία και επιτρέπει στις χώρες μεγαλύτερη ελευθερία να εξάγουν τα εμβόλια COVID-19 που παρασκευάζονται κατόπιν ενεργοποίησης της υποχρεωτικής αδειοδότησης.
Ο φίλος και ενεργός πολίτης του κινήματος πρόσβασης σε προσιτά φάρμακα, Τζέιμς Λαβ, σύμβουλος του ΟΗΕ, περιέγραψε το αποτέλεσμα από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού όπου και διαμένει ως “μια στενή και προσωρινή εξαίρεση σε ένα καθεστώς περιορισμού εξαγωγών, όχι ως προσωρινή παραίτηση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας”.
Από πλευράς μου να τονίσω ότι τίποτα δεν πάει χαμένο. Η μεγάλη συζήτηση που άνοιξε δεν έφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα, προϊόν κοινής λογικής για αρκετές και αρκετούς από εμάς που κάνουμε ακτιβισμό, το να αντιμετωπίσουμε δηλαδή όλες οι χώρες μαζί την πανδημία. Ήταν όμως η πρώτη φορά που η παγκόσμια κοινότητα έδειξε με το δάχτυλο το πρόβλημα της ιερής αγελάδας της διανοητικής ιδιοκτησίας και έδωσε τη δυνατότητα να αναμετρηθούν από τη μία οι θάνατοι σε διεθνές επίπεδο και από την άλλη τα κέρδη των φαρμακοβιομηχανιών και όσοι πολιτικοί τα εξυπηρετούν. Η COVID-19 δεν ήταν μια αφρικανική επιδημία, όπως μερικές δεκαετίες παλαιότερα το HIV/AIDS. Χτύπησε την πόρτα όλων μας. Οι λαοί γνωρίζουν πλέον με τι έχουν να κάνουν, καθώς κανείς δεν μπορεί να πει ότι τα ισχυρά λόμπι είναι απλώς ένα σενάριο ταινίας του Τζον Λε Καρρέ και όχι η πραγματικότητα. Πρέπει να βρεθεί ο κατάλληλος τρόπος σε ακόμα πιο κατάλληλες κοινωνικές συγκυρίες, των οποίων η στιγμή, εκτιμώ πως, πλησιάζει.
