Μια συζήτηση με αφορμή το βιβλίο Ζωές σε αναστολή: Γράμματα στον κόσμο από τη Ριτσώνα της Parwana Amiri

Parwana Amiri και Ράια Λιγνού πρώτη δημοσίευση για το περιοδικό φεμινιστιqά.

Η Parwana Amiri και η Ράια Λιγνού, έχοντας ως σημείο αναφοράς τον τίτλο του βιβλίου Ζωές σε αναστολή: Γράμματα στον κόσμο από τη Ριτσώνα (Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2021), συζητούν για τον καταυλισμό προσφύγων της Ριτσώνας στην κεντρική Ελλάδα. Μέσα από έναν πολυμεσικό διάλογο εστιάζουν στις συνθήκες απομόνωσης (ο καταυλισμός απέχει 18 χιλιόμετρα από την πλησιέστερη πόλη), στα τείχη που περιβάλλουν τον καταυλισμό και στον αποκλεισμό των μαθητών/τριών που ζουν στον καταυλισμό από το ελληνικό δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα. Συζητούν επίσης για το τι σημαίνει να είσαι μια νεαρή προσφύγισσα που ζει στον καταυλισμό, η οποία ταυτόχρονα προσπαθεί να μιλήσει για όλες αυτές τις καταπιέσεις και προσπαθεί να κάνει τη φωνή της να ακουστεί.

Parwana, πώς μπορώ να μιλήσω για τον τόπο όπου έμενες μέχρι πρόσφατα και ονομάζεται Κέντρο Φιλοξενίας Προσφύγων Ριτσώνας, έναν τόπο που ακόμα δυσκολεύομαι να ορίσω; Με ποιες λέξεις να περιγράψω τα τείχη της ντροπής, που υψώνονται γύρω του και μας διαχωρίζουν; Πώς να γράψω για την καθημερινότητα των παιδιών πίσω από τα τείχη, για τα απορριπτικά αιτήματα ασύλου, τα οποία έχουν αυξηθεί έπειτα από την κοινή υπουργική απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης που χαρακτηρίζει την Τουρκία ως ασφαλή χώρα για τους/τις αιτούντες/σες άσυλο από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές και τη Σομαλία, και για τις επιπτώσεις τις οποίες έχουν αυτές οι αποφάσεις στη ζωή των διαμενόντων;1

Έχοντας το βίωμα εκείνης που έχει ζήσει στα καμπ της Μόριας και της Ριτσώνας, μπορούμε να μιλήσουμε μαζί;

In the camps…

We are limited and repressed
We are enclosed and depressed
In makeshift summer tents
We are fading in Greek camps

In the summer, it is like hell
In the winter, we live on mud
We are exposed to cold, to wind
Without even warm clothes

Our children, while playing

Their shoes sink into
Mud and sewage water
This condition is suffocating

Girls are trapped in the tents
Their voices, their faces
Among wolves leering, in fear
For their integrity and honor

But how long will we be here?
How long should we suffer?
With these little children
How long will we live in the war?
In the camps, with no peace
Dignity, honor, or respect
Far from our loved ones
If only we could be evacuated!

(Το ποίημα «In the camps» γράφηκε στο καμπ της Ριτσώνας, αλλά αναφέρεται σε όλα τα καμπ προσφύγων και ιδιαίτερα στο καμπ της Μόριας.)

Ζώντας σε συνθήκες απομόνωσης, καθώς η πόλη της Χαλκίδας απέχει δεκαοκτώ χιλιόμετρα από τη Ριτσώνα, χωρίς δημόσια συγκοινωνία να τις συνδέει, σε ένα καμπ που περιτριγυρίζεται από χωράφια, διάσπαρτα εργοστάσια και το οποίο απέχει μερικά μέτρα από το αποτεφρωτήριο της Ριτσώνας, εσύ μαζί με άλλες και άλλους, που διαμένετε στη Δομή, ανάμεσα σε εντάσεις και συγκρούσεις, που περιγράφεις ότι βιώνετε ως αποτέλεσμα του περιορισμού, αντιστέκεστε στην γκετοποίηση και στον «χαμένο χρόνο» της αναμονής από θέσεις ευάλωτες. Υπό το πρίσμα διαρκών επαναδιαπραγματεύσεων και αντιστάσεων της καθημερινότητας, στέλνεις γράμματα στον κόσμο από τη Ριτσώνα, με τρόπο που επιχειρεί να μειώσει την κατασκευασμένη απόσταση μεταξύ του «εντός των τειχών» και του «εκτός», επικοινωνώντας το ότι οι ζωές των διαμενόντων στη Δομή είναι «ζωές σε αναστολή». Μένοντας εκεί, ποιες σκέψεις σού περνούν από το μυαλό;

One nation

Can we become one of you?
Integrated with you?
Can we live together?
In the same society forever?
Can we get insurance?
Can we be hospitalized?
Can we influence anything?
Can I become your neighbor?
Or a friend speaking with you?
Can we stop being seen as objects?
Can we live as subjects for some weeks?
Can we leave behind the rotten thoughts?
Exchange them with humane norms?
Can my child hold your child’s hand?
Have fun in playgrounds?
Can we come around one table?
Discuss, speak, and laugh?
Can we share each other’s stories?
Back our voices and demands with justice?
Why can’t we join hands?
Why can’t we move further?
Instead of getting repressed
Why can’t we speak louder?
Why are our eyes averted?
Why aren’t we called one nation?
Why can’t we be in one homeland?
Under the colors of one flag?

Φωτογραφία: Ράια Λιγνού

Στο βιβλίο σου αναφέρεσαι στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και στην ελευθερία της μετακίνησης. Γράφεις πάντα σε πρώτο ενικό πρόσωπο περιγράφοντας τις δικές σου ιστορίες αλλά και των υπολοίπων που διαμένουν στο καμπ, και ταυτόχρονα αποτυπώνεις το πώς κατανέμεται άνισα η επισφάλεια σε συνθήκες πανδημίας και υπογραμμίζεις ότι η έννοια της καραντίνας και του προσωπικού χώρου δεν υφίσταται σε ένα μέρος όπως είναι το στρατόπεδο προσφύγων που αποτελεί «κοινοτικό σπίτι» (Amiri, σελ. 19). Ταυτόχρονα, δεν διστάζεις να αναφερθείς στον συστηματικό αποκλεισμό του μαθητικού πληθυσμού που διαμένει στη Δομή από τη δημόσια εκπαίδευση, αποκλεισμό που αποτυπώνεται ενδελεχώς στο πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη με θέμα την «Εκπαιδευτική ένταξη παιδιών που διαβιούν σε Δομές και ΚΥΤ του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου».2 Με βάση το παραπάνω πόρισμα, προκύπτει ότι καταπατάται και αναστέλλεται πολλαπλώς το θεμελιώδες δικαίωμα της πρόσβασης στην εκπαίδευση για τα παιδιά που διαμένουν στη δομή της Ριτσώνας αλλά και για τους μαθητές και τις μαθήτριες, που διαμένουν σε άλλες δομές τέτοιου τύπου. Σε αυτό το σημείο δεν μπορώ να μη σκεφτώ τη φιλόσοφο Χάνα Άρεντ (Hannah Arendt) που, έχοντας και εκείνη το βίωμα της ανιθαγενούς προσφύγισσας, διατύπωσε την έννοια «το δικαίωμα να έχουμε δικαιώματα» στο έργο της Οι απαρχές του ολοκληρωτισμού (Arendt, 2017 [1951]), συνδέοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα με την έννοια της πολιτειότητας. Δεν μπορώ να μη σκεφτώ πόσο επίκαιρη και χρήσιμη είναι η συμβολή της, καθώς κατέδειξε ‒με τρόπο που στέκεται κριτικά στην έννοια των ανθρώπινων δικαιωμάτων‒ ότι δεν αρκεί να είσαι άνθρωπος, αλλά πολίτης ενός έθνους-κράτους, για να έχεις πρόσβαση σε νομικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα, όπως η εκπαίδευση, η εργασία, η ψήφος κ.ο.κ.

Parwana, αυτή η παραδοξότητα των ανθρώπινων δικαιωμάτων δεν αποτυπώνεται και στη δική σας περίπτωση αποκλεισμού από το ελληνικό δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα;

Φωτογραφία Parwana Amiri

Όλα τα παιδιά στο σχολείο

A small dream, a tiny light
Has been sparkling in my night
So bright, not big, not wide
Yet there is a voice that always reminds
Of the stop signs I will find
When that bell rings, crowds enter
The spaces that are called classrooms
But we are still stuck in camps
Surrounded by fences and bar wires
We have pens in our hands
But not spaces with chairs, to sit down
Public schools are such places
We dream to enter, even if only once
We have notebooks, we write notes
But not books nor any sources
To learn more and understand
Why we can’t become students
We have a voice, but not a choice
To denounce the lying words
We are still here,
Not all children are at school.

Γράφεις για τον ασπρόμαυρο κόσμο των διαμενόντων στο στρατόπεδο προσφύγων της Ριτσώνας, που ζουν σαν «κινούμενα αγάλματα» (Amiri, σελ. 93), και για την ανησυχία σου μη σε απορροφήσει αυτός ο κόσμος, για τη μοναξιά και την απελπισία, που νιώθουν πολλά κορίτσια στην ηλικία σου. Τον Δεκέμβριο του 2021, με αφορμή τη δέκατη έκτη γυναικοκτονία που καταγράφηκε επίσημα σε ένα χρόνο στην Ελλάδα, διοργανώθηκε ακόμα μια πορεία διαμαρτυρίας με θέμα την έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες, με κεντρικό σύνθημα «Φτάνει πια, όχι άλλη γυναικοκτονία»3 και ταυτόχρονα εσύ αναρωτιέσαι στο βιβλίο σου για το «ποια θα είναι η επόμενη;» (Amiri, σελ.155) αναφέροντας ότι το σπίτι στο καμπ δεν αποτελεί πάντα ένα ασφαλές μέρος για πολλές από εσάς. Γράφεις για τα σύνορα, για την ανελευθερία μετακίνησης, για τις δυσκολίες στη Δομή, και ταυτόχρονα αναφέρεσαι σε περιστατικά βιασμού. Αν η Κίμπερλε Κρέσνο (Crenshaw, 1991) εισήγαγε την έννοια «intersectionality» (διαθεματικότητα) για να δείξει ότι η συνάρθρωση ταυτοτήτων με όρους φύλου, φυλής και τάξης σε ένα πατριαρχικό και μετααποικιακό συμφραζόμενο παράγει περιθωριοποίηση και δομική βία εναντίων των μαύρων γυναικών, καταδεικνύοντας έτσι την πολλαπλή διαστρωμάτωση της καταπίεσης, τότε τι αλληλεπικαλυπτόμενες καταπιέσεις4 προκύπτουν για τις θηλυκότητες που είναι σε νεαρή ηλικία, όπως εσύ, κατά την αναγκαστική σας διαμονή σε καμπ, όταν μάλιστα βρίσκεστε και υπό το πρίσμα διαδικασιών αίτησης άσυλου;

My body is covered, what about your eyes

I am not naked
If you cover your eyes, I am not weak
If you train your brain
Don’t marry me for sex
If you have ex in your life
.
Don’t punish me when!
You can’t achieve respect
Don’t expect, respect!
When you punish my sound
.
Don’t cover me with pains. I know
You want to beat me, hurt me, shout at me
But you can’t touch me or violate me
As there are strong united hands behind me
.
If the world wants to destroy me us
Then my words will construct me us
The world does not know the sense
Of being a mother, a sister
A girl, a wife among demons,
And still raise the sails for freedom

Πώς είναι, όμως, Parwana, να προσπαθείς/είτε καθημερινά να κάνεις/κάνετε τη φωνή σου/τις φωνές σας να ακουστει/τούν στον κόσμο, ζώντας σε ένα μέρος όπως το καμπ της Ριτσώνας, που είναι απομονωμένο;

Don’t look me like that

Don’t look at me like that!
I am not sad! I am not mad!
I am not bad! I am just tired!!
I need some more days to rest
Some more nights to sleep
Some more freedom to dream

I don’t want to sleep late
Be the owl of midnight
I don’t want to collapse on the table
Upon my books, without a blanket
One hand open under my cheek
The other closed tight around my pen
Writing even without seeing
Writing, in vain, our truth

I am very young
But my soul is very old
Don’t look at me like that
I am not sad! I am not mad!
I am not bad! I am just tired

Τι μας διδάσκει και γιατί μας αφορά όλες και όλους η περίπτωση των καμπ προσφύγων, όπως εκείνο της Ριτσώνας;

Την ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο, έχουν περάσει μόλις λίγες μέρες από την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, και ένα νέο κύμα προσφύγων κατακλύζει την Ευρώπη. Εικόνες από πρόσφυγες, που αυτή τη φορά δεν έρχονται από τη Μέση Ανατολή ή την Αφρική, που φορούν ρούχα σαν τα «δικά μας», αποχαιρετιούνται και στοιβάζονται σε τρένα που μοιάζουν με τα «δικά μας», έρχονται να μας υπενθυμίσουν ότι η προσφυγιά δεν αφορά μόνο τις αναπτυσσόμενες χώρες του Τρίτου Κόσμου και πως μπορεί να συμβεί στον καθένα και στην καθεμιά μας, αφού όπως γράφεις και εσύ «είμαστε κρίκοι της ίδιας αλυσίδας» (Amiri, σελ. 19). Στο βιβλίο σου, που εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 2021 πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αναφέρεις:

… Η Ριτσώνα δεν ήταν ποτέ ένα απλό στρατόπεδο για μένα, ήταν πολύ περισσότερα. Οι εμπειρίες μου στο στρατόπεδο με έκαναν να σκέφτομαι τη ζωή και ολόκληρο τον κόσμο σαν ένα στρατόπεδο προσφύγων. Αν εμάς, τις προσφύγισσες, μας ελέγχουν και μας περιορίζουν στα στρατόπεδα προσφύγων, οι λαοί της Ευρώπης χειραγωγούνται και ελέγχονται ακόμα χειρότερα από δυνάμεις, συμφέροντα και θεσμούς, που προσφέρουν ψέματα για αλήθειες… (Amiri, σελ. 171).

Φεύγοντας πλέον από την Ελλάδα, αποχαιρετάς τη Ριτσώνα με την υπόσχεση ότι ο αγώνας και το ταξίδι συνεχίζεται… Σε αποχαιρετώ και εγώ, Parwana, εσένα και τις υπόλοιπες, με την ευχή να πραγματοποιηθούν τα όνειρά σου/σας για σπουδές και τα κείμενά σου να ταξιδέψουν, να ακουστούν, να διαβαστούν και να μεταφραστούν διαπερνώντας τα τείχη και τα σύνορα.

*Τα ποιήματα της Parwana Amiri «My body is covered, what about your eyes» και «Don’t look me like that» είναι υπό έκδοση από τις Ακυβέρνητες Πολιτείες.

Σημειώσεις
1 Κοινή Υπουργική Απόφαση 42799/2021-ΦΕΚ 2425/Β/7-6-2021.

2 Πόρισμα Συνηγόρου του Πολίτη με θέμα: «Εκπαιδευτική ένταξη παιδιών που διαβιούν σε Δομές και ΚΥΤ του Υπουργείου Μετανάστευσης & Ασύλου», διαθέσιμο στο: https://www.synigoros.gr/?i=childrens-rights.el.epanapatrismos.787548.

3 Ενδεικτικά, βλ. https://tvxs.gr/news/ellada/ftanei-pia-sygkentrosi-kai-poreia-diamartyrias-stin-athina-gia-tis-gynaikoktonies.

4 Η αναφορά στις αλληλεπικαλυπτόμενες καταπιέσεις δεν γίνεται με τρόπο αθροιστικό, αλλά με τρόπο που βοηθάει να σκεφτούμε τη δομική βία η οποία παράγεται κάτω από αυτές τις συνθήκες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Arendt, H. (2017). Οι απαρχές του oλοκληρωτισμού (μτφρ. Β. Τομανάς). Αθήνα: Νησίδες. [Πρωτότυπη δημοσίευση: Hannah Arendt, The origins of totalitarianism, Νέα Υόρκη: Harcourt Brace, 1951].

Crenshaw, Κ. (1991). “Mapping the margins: intersectionality, identity politics, and violence against women of colour,” Stanford Law Review, 43 (6), σσ. 1241-1299.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
H Parwana Amiri είναι ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα των προσφύγων, ποιήτρια και συγγραφέας των βιβλίων The olive tree and the old woman: A conversation in the olive grove of Moria hotspot (w2eu, 2019), Η πένα μου δεν σπάει, τα σύνορα είναι που θα σπάσουν: Γράμματα στον κόσμο από τη Μόρια (Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2020) και Ζωές σε αναστολή: Γράμματα στον κόσμο από τη Ριτσώνα (Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2021).

Η Ράια Λιγνού προέρχεται από τον χώρο των επιστημών υγείας, είναι απόφοιτη του τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Π.Μ.Σ. «Εκπαίδευση και Ανθρώπινα Δικαιώματα» στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα σχετίζονται με ζητήματα αναπηρίας, φύλου, εκπαίδευσης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.