Η ειρήνη είναι μονόδρομος για την ευημερία των λαών

Στις 30 Οκτωβρίου 1930, οκτώ μόλις χρόνια από την τραγική κατάληξη του πολέμου στη Μικρά Ασία, υπογράφεται από τους Ελευθέριο Βενιζέλο και Mustafa Kemal Atatürk το Σύμφωνο Φιλίας, Ουδετερότητας, Συνδιαλλαγής και Διαιτησίας, το οποίο επί 92 χρόνια ρύθμιζε κατά κανόνα ειρηνικά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις σε επίπεδο κράτους.

Γράφει η Μαρία Αρβανίτη-Σωτηροπούλου* στην Αυγή.

Σε αυτό το διάστημα οι σχέσεις μεταξύ των λαών υπήρξαν -όχι άδικα- επιφυλακτικές και συχνά οι Έλληνες αντιμετώπιζαν τους Τούρκους με εθνικιστικά αρνητικά στερεότυπα (τεμπέληδες, υποκριτές, βρομιάρηδες κ.λπ.), μέχρι τους μεγάλους σεισμούς του 1999, που ανέδειξαν αισθήματα αλληλεγγύης και ξεκίνησαν τα τουριστικά ταξίδια των Ελλήνων στη γείτονα, τα οποία απέδειξαν τις ιστορικές ομοιότητες στην ιδιοσυγκρασία του ελληνικού και του τουρκικού λαού, και τις εγκάρδιες σχέσεις των απλών ανθρώπων.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης υπήρξε πρωτοπόρος στην ελληνοτουρκική φιλία όταν τον Οκτώβριο του 1960 έλεγε: «… Όσο για τις στενές φιλικές σχέσεις που δημιουργούν οι (αθλητικοί) αγώνες, σας λέω το εξής. Ήμουν πολύ φίλος με τον Τούρκο Τεφίκ (άλμα τριπλούν), που σήμερα είναι ανώτερος αξιωματικός του ναυτικού. – Εμείς θάμαστε πάντα φίλοι μούλεγε. Κι ας σκοτώνονται οι πατεράδες μας». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ελληνική λογοτεχνία με τα κλασικά κείμενα των Στράτη Μυριβήλη, Ηλία Βενέζη, Διδώς Σωτηρίου και αργότερα με τη «Λωξάντρα» της Ιορδανίδου ανέδειξε όχι μόνο τη φρίκη του πολέμου, αλλά και την αλληλεγγύη των απλών ανθρώπων, που υπερβαίνει όλα τα σύνορα, πραγματικά ή ιδεολογικά.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου καταγράφονται περιπτώσεις αλληλεγγύης του τουρκικού λαού προς την κατεχόμενη λιμοκτονούσα Ελλάδα με έδρα τη Σμύρνη (πλοίο Κουρτουλούς κ.ά). Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, στις αντιχουντικές διαδηλώσεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες είναι πολλές οι περιπτώσεις που Τούρκοι εργαζόμενοι μετανάστες έμπαιναν στην πρώτη γραμμή για να αποφύγουν οι Έλληνες αντιστασιακοί τις συνέπειες σε βάρος των οικογενειών τους στην Ελλάδα. Αυτό είχε ως συνέπεια -αν και με νωπή την κυπριακή τραγωδία- να αναπτυχθούν μετά τη Μεταπολίτευση σχέσεις αλληλεγγύης και συνεργασίας, ακολουθώντας τα βήματα κορυφαίων πνευματικών ανθρώπων των δύο χωρών, όπως ο Ναζίμ Χικμέτ και ο Γιάννης Ρίτσος, η Διδώ Σωτηρίου και ο Αζίζ Νεσίν.

Μετά τη δολοφονία του δημοσιογράφου Αμπτί Ιπεκτσί από τους Γκρίζους Λύκους το 1979 με πρωτοβουλία του Ανδρέα Πολιτάκη δημιουργήθηκε από τις εφημερίδες Ελευθεροτυπία και Μιλιέτ το ομώνυμο βραβείο που τελεί υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και απονεμόταν «στο καλύτερο, πιο αμερόληπτο και πιο αντικειμενικό δημοσίευμα, άρθρο ή μελέτη που θα προσεγγίζει τα προβλήματα των δύο χωρών με προσοχή και κατανόηση, συμβάλλοντας εποικοδομητικά στη σύσφιξη των σχέσεών τους». Είχα την τιμή να βραβευτώ με το Βραβείο Ιπεκτσί το 1995 για ένα επιστημονικό άρθρο μου σε ιατρικό περιοδικό σχετικά με την εμφάνιση μεμονωμένων κρουσμάτων χολέρας στα μικρασιατικά παράλια και τις επικλήσεις κάποιων κύκλων να κλείσουν επειγόντως τα σύνορα με την Τουρκία (κάτι αδιανόητο αν συνέβαινε με κρούσματα, π.χ., στην Ιταλία).

Ορόσημο αποτέλεσε η ίδρυση, τη δεκαετία του 1980, της Επιτροπής Ελληνοτουρκικής Φιλίας, με πρώτο πρόεδρο τον Μίκη Θεοδωράκη και στελέχη τους Στέφανο Ληναίο, Μάκη Τρικούκη, Πάνο Τριγάζη και Γιώργο Παπαπέτρο, και ακολούθως με πρόεδρο τον τέως πτέραρχο Γιώργο Πάττα και μέλη τον Σωτήρη Σωτηρόπουλο και τη Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου. Ακολούθησε η «διπλωματία των πόλεων», με το κοινό Φεστιβάλ Ειρήνης των Δήμων Δικελί και Μυτιλήνης το 1990, το Φεστιβάλ Ειρήνης στο Μπαντιρμά το 1992 με παρουσία του δημάρχου Καισαριανής Δημήτρη Σαράφογλου κ.ά.

Από το 1990, στο πλαίσιο της International Physicians for the Prevention of Nuclear War (Νόμπελ Ειρήνης 1985), οι γιατροί αντιπρόσωποι του ελληνικού και τουρκικού κλάδου ανέπτυξαν φιλικές σχέσεις με στόχους την ειρήνη στην περιοχή (εκδόθηκε κοινό ψήφισμα την εποχή της κρίσης των Ιμίων), την αποπυρηνικοποίηση της Μεσογείου και την αποτροπή δημιουργίας πυρηνικού εργοστασίου στο Ακούγιου, κάτι που τότε είχαμε πετύχει χάρη σε επίμονες προσπάθειες από ενεργούς πολίτες όλης της περιοχής, όπως το 1994 σε ταξίδι μου στην Άγκυρα μετά από πρόσκληση του τουρκικού κλάδου (NUSED), όπου είχαμε γίνει δεκτοί από τον Πρόεδρο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, και τα αντιπυρηνικά διεθνή και μεσογειακά συνέδρια 1997-2012 στη Ρόδο, με εμπνευστή τον Θανάση Αναπολιτάνο και τη συμμετοχή του Δήμου Ρόδου. Αυτές οι συντονισμένες προσπάθειες των πολιτών της Μεσογείου συνέβαλαν τόσο στο σταμάτημα της κατασκευής του πυρηνικού εργοστασίου στο σεισμογενές Ακούγιου, όσο και στο κλείσιμο του επικίνδυνου αντιδραστήρα στο Κοζλοντούι της Βουλγαρίας και στη ματαίωση της κατασκευής πυρηνικού εργοστασίου στο Μπέλενε. Από το 1990 ξεκίνησε και η ενεργή συμμετοχή στις δραστηριότητες, με αφορμή τις συνήθως δύο κάθε χρόνο επισκέψεις του «Πλοίου της Ειρήνης» στη Μεσόγειο, που γεφύρωνε το Αιγαίο και, στο πλαίσιο του ΟΗΕ, προωθούσε την αποπυρηνικοποιημένη Μεσόγειο.

Τα Περιβαλλοντολογικά Σεμινάρια 1994-1998 που διοργάνωνε το Οικουμενικό Πατριαρχείο στη Χάλκη και στα οποία συμμετείχα ως ομιλήτρια συνέβαλαν στη στενότερη προσέγγιση των λαών, γεφυρώνοντας τις θρησκευτικές διαφορές για ένα ειρηνικότερο μέλλον.

Ο Πάνος Τριγάζης, από τα ιδρυτικά μέλη της Επιτροπής Ελληνοτουρκικής Φιλίας και πρόεδρος του ΠΑΔΟΠ, είχε προτείνει τη βράβευση του Bulent Tanik, γιατρού, τέως δημάρχου Τσανκάγια (Άγκυρα) και προέδρου της Επιτροπής Τουρκοελληνικής Φιλίας (Aegean Peace and Communication Association), με το Βραβείο Νίκος Νικηφορίδης 2020. Κατά την τελετή βράβευσής του το 2021 στο δημαρχείο Αθηναίων συμφωνήθηκε η στενότερη συνεργασία των δήμων, ειδικά με τον Δήμο Σμύρνης, στον οποίο ανήκουν τα Βουρλά, γενέτειρα του ποιητή Γιώργου Σεφέρη, και επικροτήθηκε η ανάληψη αυτοδιοικητικής ελληνοτουρκικής πρωτοβουλίας για την αποκατάσταση του σπιτιού του συγγραφέα Ηλία Βενέζη στο Αϊβαλί.

Στις πολύ επικίνδυνες για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις στιγμές που ζούμε σήμερα η διπλωματία των λαών πρέπει να επιδείξει σε ανεύθυνους ηγέτες ότι η ειρήνη είναι μονόδρομος για την ευημερία των λαών.

Σε συνέχεια της περσινής εκδήλωσης στην Αθήνα ο Δήμος Σμύρνης και η Aegean Peace and Communication Association διοργανώνουν στις 11 Νοεμβρίου 2022 συμπόσιο με τίτλο το μότο του Ατατούρκ «Ειρήνη στο σπίτι μας – Ειρήνη στον κόσμο», με στόχο να αναδειχθούν οι καρποί της συμφωνίας Βενιζέλου-Ατατούρκ στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ομιλητές θα είναι οι Bülent Tanık, πρόεδρος Aegean Peace and Communication Association, Βίλλυ Τεντόμα Ζερβού, πρόεδρος της Συνύπαρξης, Tunç Soyer, δήμαρχος του ευρύτερου Δήμου Σμύρνης.

Στην ενότητα «Ιστορία και κοινωνική αλληλεγγύη» ομιλητές θα είναι οι καθηγητές Ιστορίας Dr. Elçin Macar, Esra Danacıoğlu. Στην ενότητα «Υπερασπιζόμενοι τις πόλεις από τα πυρηνικά» ομιλητές θα είναι η Dr. Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου, πρόεδρος του ελληνικού κλάδου της IPPNW και αντιπρόσωπος της ICAN στην Ελλάδα, και ο Dr. Bayazıt İlhan, πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Άγκυρας και μέλος του Δ.Σ. του τουρκικού κλάδου της IPPNW (NUSED). Στην ενότητα «Επικοινωνία για την ειρήνη και δημοσιογραφία» ομιλητές θα είναι οι Dr. Sevda Alankuş, Dilek Gappi και Αναστασία Σπυριδάκη.

Η εκδήλωση θα κλείσει με την υπογραφή συμφωνίας συνεργασίας ανάμεσα στους Δήμους ευρύτερης Σμύρνης, Βύρωνα και Καισαριανής.

Η ειρήνη είναι η κατάσταση υγείας στην ανθρώπινη κοινωνία. Η πρόληψη του πολέμου είναι το καλύτερο φάρμακο και η διπλωματία των τοπικών κοινοτήτων ευχόμεθα να λειτουργήσει σαν εμβόλιο κατά της τελικής πανδημίας, που είναι η επαπειλούμενη χρήση πυρηνικών όπλων.

Παρότι η περίπτωση των Τσέρνομπιλ και Ζαπορίζιε κατά τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία ανέδειξε τον κίνδυνο για ευρύτερες περιοχές από την ύπαρξη πυρηνικών εργοστασίων σε εμπόλεμες ζώνες, το πυρηνικό λόμπι πέρασε στην Ε.Ε. την κατάταξη των πυρηνικών στις πράσινες πηγές ενέργειας, ενώ στην Τουρκία με ρωσικά κεφάλαια κατασκευάζονται δύο νέα πυρηνικά εργοστάσια σε Ακούγιου και Σινώπη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η συνεργασία των ενεργών πολιτών είναι αναγκαία. Ευχόμεθα να προλάβουμε για να μην υπάρξει κάποιο Τσέρνομπιλ ή Φουκουσίμα στην περιοχή.

* Η Μαρία Αρβανίτη-Σωτηροπούλου είναι γιατρός, συγγραφέας, πρόεδρος του ελληνικού κλάδου της IPPNW και αντιπρόσωπος της ICAN στην Ελλάδα