Χθες (2/11/2022) η Διεθνής Αμνηστία κατέθεσε συλλογική προσφυγή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, υποστηρίζοντας ότι η κυβέρνηση της Ελλάδας παραβίασε διατάξεις του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη σχετικά με το δικαίωμα στην υγεία και στην απαγόρευση των διακρίσεων, εξαιτίας των επιπτώσεων των μέτρων λιτότητας που θεσπίστηκαν μετά την οικονομική κρίση του 2009/2010.[i]
Το 2020, η Διεθνής Αμνηστία δημοσίευσε την έκθεσή της με τίτλο «Ανάνηψη τώρα: Το ελληνικό σύστημα υγείας μετά από μια δεκαετία λιτότητας».[ii] Η έκθεση βασίστηκε σε ολοκληρωμένη έρευνα τεκμηρίωσης και σε συνεντεύξεις με πάνω από 210 άτομα, μεταξύ των οποίων άτομα που χρησιμοποιούν το δημόσιο σύστημα υγείας, υγειονομικοί, εμπειρογνώμονες στον τομέα της δημόσιας υγείας και εκπρόσωποι της κυβέρνησης. Η έκθεση διαπίστωσε ότι τα μέτρα λιτότητας υπονόμευσαν την προσβασιμότητα και την οικονομική προσιτότητα της υγειονομικής περίθαλψης στην Ελλάδα, με πολλούς ανθρώπους να δυσκολεύονται να πληρώσουν την υγειονομική περίθαλψη και να έχουν πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας όταν το χρειάζονται. Τα μέτρα ενέτειναν επίσης την επιβάρυνση των υγειονομικών. Οι περικοπές στους μισθούς και τις παροχές τους συνοδεύτηκαν από αύξηση του φόρτου εργασίας τους, λόγω του συνδυασμού λιγότερων καλυμμένων θέσεων και μεγαλύτερης ζήτησης για δημόσια υγειονομική περίθαλψη.
Ο αντίκτυπος αυτών των μέτρων συνεχίστηκε για περισσότερο από μια δεκαετία μετά την εισαγωγή πολλών από αυτά τα μέτρα, επηρεάζοντας μεταξύ άλλων την ικανότητα του συστήματος υγείας να ανταποκρίνεται στον κόβιντ. Οι συνεντεύξεις της Διεθνούς Αμνηστίας τεκμηρίωσαν τον ιδιαίτερο και συγκεκριμένο αντίκτυπο αυτών των μέτρων σε ορισμένες ομάδες που τίθενται στο περιθώριο, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία, των ηλικιωμένων και των αστέγων.
Η έκθεση τεκμηρίωσε επίσης πώς διάφοροι διεθνείς και περιφερειακοί φορείς ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν επιστήσει την προσοχή στις δυσμενείς επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας της Ελλάδας. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού το 2012, η Επιτροπή της Σύμβασης για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών το 2013, η Επιτροπή Οικονομικών, Κοινωνικών και Πολιτιστικών Δικαιωμάτων το 2015, η Επιτροπή για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων το 2016 και ο Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης το 2018.
Εκτός από τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη (αναθεωρημένο), η Ελλάδα έχει επικυρώσει αρκετές συμβάσεις δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που απαιτούν να γίνεται σεβαστό το δικαίωμα στην υγεία, να προστατεύεται και να εκπληρώνεται. Σε αυτές περιλαμβάνονται το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (ICESCR) και το Προαιρετικό Πρωτόκολλο του ICESCR, η Σύμβαση για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των γυναικών, η Διεθνής Σύμβαση για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Φυλετικών Διακρίσεων, η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, καθώς και οι διατάξεις του Συντάγματός της. Η Ελλάδα έχει επίσης υποχρεώσεις βάσει περιφερειακών πράξεων που προστατεύουν το δικαίωμα στην υγεία. Η Ελλάδα έχει επιπλέον δεσμευτεί να υλοποιεί τα δικαιώματα και τις αρχές που περιέχονται στον Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων, ο οποίος περιλαμβάνει την Αρχή 16 για την υγειονομική περίθαλψη: «Κάθε άτομο έχει δικαίωμα στην έγκαιρη πρόσβαση σε προσιτή, προληπτική και θεραπευτική υγειονομική περίθαλψη καλής ποιότητας».
Ενώ οι ελληνικές αρχές θέσπισαν ορισμένα μέτρα για την ανακούφιση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στη ζωή των ανθρώπων, δεν έκαναν αρκετά για να τους προστατεύσουν από τις αρνητικές επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας, συμπεριλαμβανομένης της διενέργειας αξιολογήσεων των επιπτώσεων στα ανθρώπινα δικαιώματα τόσο πριν όσο και μετά τη θέσπιση των μέτρων.
Με βάση την έρευνα που περιλαμβάνεται στην έκθεση, καθώς και τη συμπληρωματική έρευνα που διεξήχθη μετά την πανδημία του κόβιντ, και σε συμφωνία με τα ευρήματα των φορέων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ομάδων της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα, η συλλογική προσφυγή της Διεθνούς Αμνηστίας υποστηρίζει ότι η Ελλάδα παραβιάζει το άρθρο 11, παράγραφος 1, σε συνδυασμό με το άρθρο Ε του Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη του 1996. Υποστηρίζει ότι τα μέτρα λιτότητας έχουν διαβρώσει την προσβασιμότητα και την οικονομική προσιτότητα της υγειονομικής περίθαλψης στην Ελλάδα, με αντίκτυπο δυσανάλογο σε ορισμένα άτομα και ομάδες που έχουν τεθεί στο περιθώριο.
Είναι σημαντικό να λογοδοτήσει η Ελλάδα για τις αποφάσεις της κατά τα χρόνια της οικονομικής κρίσης και μετά από αυτήν, για να τονιστεί ότι οι οικονομικές και δημοσιονομικές αποφάσεις των κρατών έχουν συνέπειες στα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν πρέπει να απολαμβάνουν ασυλία ως προς τον έλεγχο και τη λογοδοσία.
Αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό σήμερα, όπου ποικίλες κρίσεις, όπως η πανδημία και η σύρραξη στην Ουκρανία, απειλούν την οικονομική σταθερότητα πολλών χωρών, συμπεριλαμβανομένων των χωρών της Ευρώπης. Είναι επείγον να υπενθυμίσουμε στις κυβερνήσεις ότι τις αποφάσεις τους σχετικά με τη δημοσιονομική πολιτική θα πρέπει να τις δικαιολογούν οι υποχρεώσεις τους ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα, και ότι οι ενέργειές τους ως απάντηση στις οικονομικές κρίσεις θα πρέπει να προστατεύουν και όχι να υπονομεύουν τα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα των ανθρώπων.
Ιστορικό
Η Διεθνής Αμνηστία είναι εγγεγραμμένη για να υποβάλλει προσφυγές στο πλαίσιο του συστήματος συλλογικών προσφυγών του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη με σκοπό την καταγγελία αποτυχίας εφαρμογής ορισμένων διατάξεων του χάρτη. Οι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωμάτων πρέπει να γίνονται σεβαστές από τα συμβαλλόμενα κράτη, ενώ οι εθνικές αρχές υποχρεούνται να λαμβάνουν μέτρα για να τις θέτουν σε ισχύ σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο.[iii]
Η παρούσα προσφυγή είναι η δεύτερη προσφυγή που έχει υποβάλει μέχρι σήμερα η Διεθνής Αμνηστία στο πλαίσιο της διαδικασίας συλλογικών προσφυγών της επιτροπής. Η πρώτη προσφυγή υποβλήθηκε τον Μάρτιο του 2019 με αφορμή το συνεχιζόμενο σκάνδαλο σχετικά με τις συνθήκες στέγασης των Ρομά στην Ιταλία.[iv]
[iii] Βλ. https://www.coe.int/en/web/european-social-charter/collective-complaints-procedure1
[iv] “Italy: The ongoing scandal of Roma housing in Italy: Amnesty International files complaint before the European Committee of Social Rights”, Public Statement, 18 March 2019 (Index: EUR 30/0064/2019).
