Προς μια ψηφοφορία χωρίς συνείδηση

“Η δημοκρατία είναι η δύναμη ενός ενημερωμένου λαού” (Alexis de Tocqueville). Ενόψει των εκλογών της 25ης Σεπτεμβρίου, τίθεται το ερώτημα: είναι ενημερωμένος ο ιταλικός λαός; Σύμφωνα με μια έρευνα που διεξήγαγε η IPSOS πριν από μερικά χρόνια, μεταξύ των 14 μεγάλων χωρών του ΟΟΣΑ, η Ιταλία βρισκόταν στην πρώτη θέση όσον αφορά τον “δείκτη άγνοιας” (ακολουθούμενη από τις ΗΠΑ).

Για να αποφασίσει κανείς ποιον θα ψηφίσει, θα μπορούσε να διαβάσει προσεκτικά τα προεκλογικά προγράμματα των κομμάτων του καταλόγου: σχεδόν 700 σελίδες συνολικά, αλλά αυτό απαιτεί πολύ χρόνο και δεν είναι εύκολη άσκηση. Τα προγράμματα είναι γεμάτα από υποσχέσεις που δεν έχουν καμία ουσία. Σχεδόν πάντα μειώνουν τους φόρους και αυξάνουν τις δαπάνες, χωρίς να εξηγούν πού θα βρεθούν οι απαραίτητοι πόροι. Επιπλέον, ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι αυτά που γράφονται στο προεκλογικό πρόγραμμα θα πραγματοποιηθούν και δεν θα γίνουν οι συνήθεις αθετημένες υποσχέσεις;

Ας προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε την ψηφοφορία με μια άλλη μέθοδο: αναλύοντας τις κύριες παραμέτρους της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κατάστασης, η οποία αποτελεί τη θεμελιώδη βάση για κάθε πρόταση οικονομικής πολιτικής που δεν είναι φτιαγμένη από το πουθενά.

Ακολουθεί κωδικοποιημένη η κατάσταση της Ιταλίας:

1) Μεγάλη οικονομική ανισότητα: μεταξύ των πρώτων θέσεων στην Ευρώπη στον δείκτη Gini, ο οποίος μετρά τη διαφορά στην κατανομή του πλούτου.
2) Άδικο φορολογικό σύστημα για διάφορους λόγους: για παράδειγμα, με τον σημερινό ενιαίο φόρο ένας αυτοαπασχολούμενος πληρώνει λιγότερους από τους μισούς φόρους ενός μισθωτού.
3) Τεράστιο δημόσιο χρέος: 2.770 δισεκατομμύρια ευρώ (σε σχέση με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, η Ιταλία κατατάσσεται δεύτερη στην Ευρώπη), με περίπου 60 δισεκατομμύρια ευρώ (και αυξάνεται) να δαπανώνται κάθε χρόνο για πληρωμές τόκων.
4) Σκανδαλώδης φοροδιαφυγή: πάνω από 100 δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο, με παραοικονομία άνω των 200 δισεκατομμυρίων ευρώ.
5) Αξιοσημείωτος ιδιωτικός πλούτος: πάνω από 6 τρισεκατομμύρια ευρώ σε ακίνητη περιουσία και 5.256 δισεκατομμύρια ευρώ σε ρευστά διαθέσιμα (αύξηση κατά 1.700 δισεκατομμύρια την τελευταία δεκαετία): αυτό σημαίνει σχεδόν 200.000 ευρώ ανά άτομο κατά μέσο όρο.

Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς πώς τα πέντε σημεία που παρατίθενται συνδέονται στενά μεταξύ τους. Η φοροδιαφυγή αυξάνει τον ιδιωτικό πλούτο και το δημόσιο χρέος. Το σημερινό φορολογικό σύστημα ευνοεί ορισμένα εισοδήματα εις βάρος άλλων και, κατά συνέπεια, αυξάνει την ανισότητα. Το υψηλό δημόσιο χρέος που επιβαρύνεται με τόκους δυσχεραίνει τις πολιτικές αναδιανομής για τη μείωση της φτώχειας.

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, τι θα μπορούσε να περιμένει κανείς από ένα σοβαρό και ρεαλιστικό πρόγραμμα οικονομικής πολιτικής; Ακολουθούν ορισμένες προτάσεις που θα μπορούσαν να αλλάξουν ριζικά το ιταλικό σενάριο:

α) Να επαληθεύεται η συμφωνία μεταξύ εισοδημάτων και περιουσιακών στοιχείων, κάνοντας μαζική χρήση της βάσης δεδομένων των οικονομικών εκθέσεων: όλα τα αδήλωτα κινητά και ακίνητα περιουσιακά στοιχεία θα πρέπει να υπόκεινται σε δήμευση.
β) Επέκταση της σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ προμηθευτή και πελάτη με την επέκταση των εκπτώσεων φόρου επί των υπηρεσιών που λαμβάνουν οι κατηγορίες φορολογουμένων που είναι πιο επιρρεπείς στη φοροδιαφυγή.
γ) Ελαχιστοποίηση της χρήσης μετρητών με την ενθάρρυνση χρήσης πιο ανιχνεύσιμων μορφών πληρωμής.
δ) Ενίσχυση της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των κρατών για τη μείωση της παράνομης μεταφοράς εισοδήματος στο εξωτερικό, ιδίως σε φορολογικούς παραδείσους.
ε) Χρήση της καταμέτρησης όλων των εισοδημάτων που εισπράττει κάθε φορολογούμενος ως φορολογική βάση για την καταβολή των φόρων.
στ) Να επανασχεδιαστούν τα φορολογικά κλιμάκια και οι συντελεστές του φόρου εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων κατά τρόπο ώστε να αποκατασταθεί μια πιο έντονη προοδευτικότητα, υιοθετώντας ως μέθοδο υπολογισμού μια συνεχή μαθηματική συνάρτηση (όπως γίνεται π.χ. στη Γερμανία).
ζ) Να προσδιοριστεί η ισοδύναμη οικονομική κατάσταση (ISEE) ως εργαλείο για τον προσδιορισμό της πραγματικής ικανότητας πληρωμής κάθε ατόμου, καθιστώντας τη δήλωση αυτής της ένδειξης υποχρεωτική για όλον τον πληθυσμό.

Η εξεύρεση παρόμοιων προτάσεων στα προεκλογικά προγράμματα των κομμάτων, βασισμένων στη δικαιοσύνη και προσανατολισμένων στην κοινωνική δικαιοσύνη, είναι πολύ δύσκολο εγχείρημα. Είναι πολύ πιο εύκολο να βρούμε υποσχέσεις που πηγαίνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα: επέκταση του ενιαίου φόρου από 65.000 σε 100.000 ευρώ (Λέγκα και κεντροδεξιά) – αύξηση του ορίου χρήσης μετρητών σε 10.000 ευρώ (Forza Italia) – αύξηση των δημόσιων δαπανών με αύξηση του δημόσιου χρέους (Italexit) – κ.λπ.

Ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι είχε πει για την Ιταλία ότι “τα ελαττώματά της είναι κυκλικά, επαναλαμβάνονται από διαφορετικούς ανθρώπους με τον ίδιο κυνισμό, την ίδια αδιαφορία για την ηθική, με την ίδια αλλεργία στη συνοχή”. Όπως τραγουδούσε και ο Φράνκο Μπατιάτο: “Φτωχή μου χώρα!”