Μέσα σε μόλις πέντε χρόνια, η ποσότητα των ηλεκτρονικών αποβλήτων αυξήθηκε κατά 21 τοις εκατό. Μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό ανακυκλώνεται. Η Ευρώπη βρίσκεται στην κορυφή αυτού του θλιβερού στατιστικού, σύμφωνα με το Global E-Waste Monitor 2020 . Ένας από τους πιο συνηθισμένους λόγους για τους οποίους οι συσκευές καταλήγουν στα σκουπίδια είναι οι σπασμένες μπαταρίες. Όλο και πιο συχνά, αυτές κρύβονται σε κλειστά περιβλήματα ή με κολλήσεις .

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται για να το αλλάξει αυτό από το 2019 και θέλει να κάνει τα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ πιο βιώσιμα. Με τη λεγόμενη «Πρωτοβουλία για βιώσιμα προϊόντα», επιδιώκει να αναθεωρήσει την οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό και, εάν χρειαστεί, να προτείνει πρόσθετα μέτρα. Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή υπέβαλε τώρα ένα αρχικό σχέδιο κανονισμού, το οποίο ήταν ανοιχτό για σχολιασμό του κοινού .

Η πρωτοβουλία έχει στόχο να επηρεάσει όλα τα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ καθώς και τα επιμέρους συστατικά τους. Στόχος είναι να γίνουν πιο ανθεκτικά, πιο εύκολα στην επαναχρησιμοποίηση, πιο επισκευάσιμα, πιο ανακυκλώσιμα και πιο ενεργειακά αποδοτικά. Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή επιθυμεί να τυποποιήσει τις απαιτήσεις απόδοσης και πληροφόρησης και να αναπτύξει ένα διαβατήριο προϊόντος σε επίπεδο ΕΕ.

Αυτό θα αποσκοπούσε στην προώθηση βιώσιμων προϊόντων και κυκλικών διαδικασιών σε όλα τα κράτη μέλη, «δημιουργώντας μια μεγαλύτερη και πιο αποτελεσματική αγορά και επομένως ισχυρότερα κίνητρα για τη βιομηχανία να αναπτύξει αυτά τα προϊόντα».

Κίνητρα αντί για σαφείς σχεδιαστικές προδιαγραφές

Αυτό σημαίνει ότι στο μέλλον, όποιος θέλει να αγοράσει μια ηλεκτρική οδοντόβουρτσα, για παράδειγμα, θα πρέπει να μπορεί να δει με μια ματιά εάν η μπαταρία μπορεί να αντικατασταθεί ή πώς η συσκευή συγκρίνεται με ιδιαίτερα ανθεκτικές οδοντόβουρτσες. Η υποκείμενη υπόθεση είναι ότι εάν οι καταναλωτές αγοράζουν πιο συχνά βιώσιμα προϊόντα, η συνολική μακροζωία των προϊόντων θα βελτιωθεί.

Το προσχέδιο περιορίζεται σε γενικές προδιαγραφές απόδοσης, όπως ελάχιστες ή μέγιστες τιμές για παραμέτρους προϊόντος και απαιτήσεις πληροφοριών για τέτοιες παραμέτρους. Αυτές είναι γενικές δηλώσεις που προορίζονται να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την απόδοση του προϊόντος, όπως δείκτες «ευκολίας επισκευής και συντήρησης». Αυτά θα είναι «χαρακτηριστικά, διαθεσιμότητα και χρόνος παράδοσης ανταλλακτικών, συμβατότητα με κοινά διαθέσιμα ανταλλακτικά» και άλλα. Δεν υπάρχουν σχέδια να καταστεί υποχρεωτικό τα προϊόντα να είναι αρθρωτά και συμβατά. Αυτό θα πρέπει να ρυθμίζεται από την αγορά, όπως φαίνεται να πιστεύει η Επιτροπή.

Η συγκρισιμότητα των προϊόντων από άποψη βιωσιμότητας έχει καθυστερήσει, αλλά δεν αρκεί. Το εάν τα προϊόντα έχουν σχεδιαστεί για να επισκευάζονται, εάν υπάρχουν διαθέσιμες σχετικές πληροφορίες για την επισκευή τους και ο τρόπος με τον οποίο παρέχονται πραγματικά ανταλλακτικά δεν θα πρέπει να εξαρτάται από το πόσο υψηλή είναι η ζήτηση για αυτά και πώς αντιδρούν οι κατασκευαστές σε αυτήν.

Για παράδειγμα, το αν τα προϊόντα συνοδεύονται από οδηγίες επισκευής δεν λέει τίποτα για την ποιότητα και την επισκευή τους. Εκτός από τις γενικές πληροφορίες για τα προϊόντα, υπάρχει ανάγκη για κριτήρια σχεδιασμού και προδιαγραφές σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι κατασκευαστές πρέπει να παρέχουν πληροφορίες σχετικές με την επισκευή. Αυτά όμως λείπουν από το προσχέδιο.

Ο ανοιχτός σχεδιασμός και το ανοιχτό υλικό υποστηρίζουν τη βιωσιμότητα

Το σχέδιο κανονισμού αναφέρει ότι τα αειφόρα προϊόντα θα πρέπει να είναι επαναχρησιμοποιήσιμα, αναβαθμίσιμα, επισκευάσιμα και ανακυκλώσιμα. Όλα αυτά γίνονται πολύ πιο εύκολα – και επομένως πιο πιθανά – όταν ένα σχέδιο είναι ανοιχτό. Αυτό φαίνεται, για παράδειγμα, από τον Jérémy Bonvoisin στη δημοσίευσή του «Limits of Ecodesign: The Case for Open Source Development Product».

Εδώ, ο προγραμματιστής προϊόντων αναλύει 18 παραδείγματα που κυμαίνονται από μουσικά όργανα μέχρι ρούχα μέχρι τρακτέρ και επεξεργάζεται πώς συνδέονται μεταξύ τους η ανάπτυξη ανοιχτού κώδικα και η βιώσιμη ανάπτυξη προϊόντων. Το γερμανικό Υπουργείο Έρευνας, στην έκθεσή του «Resource-Efficient Circular Economy» , τονίζει επίσης ότι ο ανοιχτός σχεδιασμός καθώς και ο ανοιχτός κώδικας είναι σημαντικές προϋποθέσεις για την κυκλική οικονομία.

Η ανάπτυξη ανοιχτών προϊόντων είναι επομένως σημαντική για τη βιώσιμη παραγωγή. Τα προϊόντα που κατασκευάζονται από διαθέσιμα σε όλους εξαρτήματα και υλικά με εύχρηστο, αρθρωτό σχεδιασμό είναι συνήθως πιο εύκολο να επαναχρησιμοποιηθούν δημιουργικά, να προσαρμοστούν, να επισκευαστούν και να ανακυκλωθούν.

Η ιδέα πίσω από τον ανοιχτό σχεδιασμό και το ανοιχτό υλικό είναι να γίνουν τα προϊόντα και η παραγωγή τους πιο προσιτά. Αυτό επιτυγχάνεται, για παράδειγμα, μέσω του απλού και εύκολα κατανοητού σχεδιασμού, της χρήσης γενικά γνωστών και προσβάσιμων υλικών και εξαρτημάτων και της χρήσης τεχνικών και διαδικασιών παραγωγής που είναι ανοιχτές σε πολλούς. Είναι επίσης σημαντικό να υπάρχει διαθέσιμη τεκμηρίωση που διευκολύνει τους κατασκευαστές και τους καταναλωτές να εργαστούν με ένα προϊόν.

Το υλικό ανοιχτού κώδικα αποδίδει επίσης σημασία στο γεγονός ότι τα ανοιχτά σχεδιασμένα προϊόντα και η τεκμηρίωσή τους δεν προστατεύονται από δικαιώματα ιδιοκτησίας, όπως διπλώματα ευρεσιτεχνίας ή δικαιώματα σχεδίασης. Ο καθένας μπορεί και πρέπει να μπορεί να δουλέψει με αυτλα – ακόμη και εμπορικά.

Η ιερή αγελάδα: πνευματική ιδιοκτησία

Αυτές είναι οι πτυχές που πρέπει να λάβει υπόψη μια μακροπρόθεσμη πρωτοβουλία της ΕΕ. Θα πρέπει να καθορίζει συγκεκριμένα κριτήρια για τον ανοιχτό, αρθρωτό σχεδιασμό προϊόντων, καθώς και για το άνοιγμα της τεχνολογίας, για παράδειγμα απαιτώντας σχέδια CAD εξαρτημάτων φθοράς ή διαγράμματα κυκλωμάτων να διατίθενται για αντιμετώπιση προβλημάτων.

Αλλά αυτές οι προδιαγραφές λείπουν και αυτό μπορεί να μην είναι τυχαίο. Τόσο οι ευρέως διαδεδομένες αντιλήψεις για το πώς θα πρέπει να είναι τα επιχειρηματικά μοντέλα όσο και οι ανακοινώσεις της Επιτροπής, όπως η έκθεση για τη «Νέα Βιομηχανική Στρατηγική για την Ευρώπη» που δημοσιεύθηκε το 2020, εμποδίζουν μια πιο ανοιχτή προσέγγιση. Αυτό το «Σχέδιο Δράσης για την Διανοητική Ιδιοκτησία» προβλέπει τη «βελτίωση της καταπολέμησης της κλοπής πνευματικής ιδιοκτησίας». Έτσι, αντί να κάνει τα προϊόντα πιο ανοιχτά, η ΕΕ αναπτύσσει μηχανισμούς για να κάνει το αντίθετο.

Το αποτέλεσμα είναι μια εικόνα μιας πολιτικής που δρα προς το συμφέρον μιας εδραιωμένης οικονομίας αντί να εισάγει καινοτόμα μέτρα για βιώσιμα προϊόντα και παραγωγή.

«Έχετε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας;» Αυτή είναι συχνά μια από τις πρώτες ερωτήσεις που τίθενται σε μια startup μετά από ένα pitch. Αντί για το μάντρα “No property rights, no business”, χρειαζόμαστε μια έξυπνη, ανοιχτή συζήτηση και σχεδιασμό των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Και η ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών μοντέλων με βάση αυτά. Υπάρχουν συγκεκριμένα παραδείγματα αυτού, όπως ο φορητός υπολογιστής MNT Reform που αναπτύχθηκε στο Βερολίνο. Αυτός ο φορητός υπολογιστής έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε οι χρήστες να μπορούν να τον επισκευάσουν μόνοι τους. Κάθε εξάρτημα της συσκευής μπορεί να αντικατασταθεί. Για το σκοπό αυτό, η εταιρεία δημοσιεύει όλες τις οδηγίες κατασκευής και τα πλήρη αρχεία σχεδιασμού, ώστε, για παράδειγμα, μεμονωμένα ανταλλακτικά να μπορούν να εκτυπωθούν και σε τρισδιάστατο εκτυπωτή. «Τελικά, δεν είναι μόνο το υλικό που πουλάω. Σε τελική ανάλυση, περιλαμβάνει ένα εμπορικό σήμα, ένα οικοσύστημα και υπηρεσίες», λέει ο ιδρυτής του επιχειρηματικού μοντέλου.

Ωστόσο, η Επιτροπή απέτυχε να χαράξει τέτοια μονοπάτια. Τα μονοπωλιακά δικαιώματα εμποδίζουν τον μετασχηματισμό του κόσμου των προϊόντων μας προς τη βιωσιμότητα. Ένα διαβατήριο προϊόντος, όπως προβλέπεται στο σχέδιο κανονισμού, δεν αρκεί για να ξεκινήσει αυτή η αλλαγή.

Πρώτη δημοσίευση στα ελληνικά: openstandards.ellak.gr

Πηγή άρθρου: https://communia-association.org/