Συνέντευξη της Antoinette Rouvroy. Τη μετάφραση της συνέντευξης έκανε ο Στέλιος Κουφογιαννάκης (υποψήφιος διδάκτορας του τμήματος Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ), δημοσιεύτηκε στο Green European Journal. Η Rouvroy έχει γράψει αρκετά άρθρα πάνω στο ζητήμα της διακυβέρνησης κοινωνίας και υποκειμένων στην εποχή της ψηφιακότητας και των big data. Αντλεί θεωρητικά από ένα ευρύ φάσμα πεδίων και στοχαστών, ωστόσο, δύο βασικές της επιρροές είναι η σκέψη των Foucault και Deleuze.
Πέρα από την τεχνική και υλική πλευρά της σημερινής τεχνολογικής επανάστασης, ένας πιο θεμελιώδης και κομβικός μετασχηματισμός μεταμορφώνει τις κοινωνίες. Μεταξύ άλλων, δουλεύετε πάνω στο ζήτημα της αλγοριθμικής κυβερνολογικής [1]. Τι είναι η αλγοριθμική κυβερνολογική;
Antoinette Rouvroy: Η αλγοριθμική κυβερνολογική αποτυπώνει την ιδέα της διακυβέρνησης του κοινωνικού κόσμου, η οποία βασίζεται στην αλγοριθμική επεξεργασία μεγάλων συνόλων δεδομένων αντί για την πολιτική, το δίκαιο και τους κοινωνικούς κανόνες. Η ψηφιοποίηση καθίσταται ένα είδος ποσοτικοποίησης των πολιτικών ζητημάτων το οποίο επιτυγχάνεται μέσω αλγορίθμων. Στην «παραδοσιακή» στατιστική πρακτική, υπάρχουν πάντοτε υποθέσεις για τον κόσμο, συμβάσεις ποσοτικοποίησης και πρότερες κατηγοριοποιήσεις. Με τα μεγάλα δεδομένα, οι υποθέσεις και τα κριτήρια ταξινόμησης γεννώνται μέσα από τα δεδομένα.
Δεν πρόκειται πλέον για τη διακυβέρνηση αυτού που υπάρχει, για την αξιολόγηση, την τιμωρία και τη ρύθμιση συμπεριφορών που έχουν συμβεί, αλλά για τη διαχείριση της αβεβαιότητας. Η μαζική επεξεργασία δεδομένων αφορά τον έλεγχο της αβεβαιότητας. Η αλγοριθμική κυβερνολογική στρέφει το οπτικό της πεδίο προς έναν πολύ μεγαλύτερο στόχο: στον πλεονασμό των δυνατοτήτων έναντι των πιθανοτήτων. Στοχεύει στον περιορισμό του εφικτού εντός του πιθανού, επιδρώντας επί των συμπεριφορών μέσω ειδοποιήσεων παρά μέσω απαγορεύσεων ή υποχρεωτικοτήτων. Είναι μια σχετικά ασυνείδητη μορφή διακυβέρνησης η οποία συνίσταται στην καθοδήγηση της προσοχής των ανθρώπων προς συγκεκριμένα πράγματα, στην τροποποίηση του πληροφοριακού ή φυσικού περιβάλλοντος έτσι ώστε οι συμπεριφορές να μην είναι πλέον υποχρεωτικές αλλά αναγκαίες.
Στο Η εποχή του κατασκοπευτικού καπιταλισμού [2], η Shoshana Zuboff συζητά για τις «αγορές συμπεριφορικής έκβασης». Οι ανθρώπινες εμπειρίες, οι οποίες θεωρούνται «ανεπαλήθευτες», μετoυσιώνονται σε συμπεριφορές και σήματα έτσι ώστε να μπορούν να πωληθούν στην αγορά ως δεδομένα. Στόχος είναι η πρόβλεψη, αλλά δεν είναι, επιπλέον, και η πλήρης χαλιναγώγηση του ρίσκου;
Παρότι ένας αλγόριθμος δεν «αντιλαμβάνεται» τίποτα, μάλλον αποσυνθέτει τις αντιλήψεις μας. Μας επιτρέπει να απο-αυτοματοποιήσουμε, να ανασκευάσουμε τις προκαταλήψεις μας. Αυτό μοιάζει απελευθερωτικό, αλλά παράγει δυνητικούς χώρους απαλλαγμένους από κάθε έννοια ρίσκου. Στόχος είναι να μειωθεί το πλεόνασμα ρίσκου. Είναι μια μορφή «μη-στοχασμού» του μέλλοντος, προληπτικής ενεργοποίησης αυτού που υπάρχει μόνο ως δυνητική πραγματικότητα. Σκεφτείτε τον κίνδυνο του πρόωρου θανάτου. Η αλγοριθμική κυβερνολογική δεν ενδιαφέρεται για φυσιολογικές αιτίες και ενδείξεις –ή μάλλον, απλώς τις χειρίζεται αντίστοιχα με άλλους τύπους ενδείξεων, όπως για παράδειγμα, τον τύπο των ανθρώπων με τους οποίους σχετίζεται κανείς, τι τρώει ή το γεγονός ότι μένει ξύπνιος όλη νύχτα παρακολουθώντας ταινίες στο Netflix.
Οτιδήποτε μπορεί να συνιστά παράγοντα, ανεξαρτήτως οποιασδήποτε προφανούς αιτιώδους σύνδεσης με αυτό το οποίο αναζητείται. Από τη στιγμή που οι ενδείξεις έχουν εντοπιστεί, το εν λόγω άτομο θα αντιμετωπιστεί σαν να έχει ήδη «προσβληθεί» από το ρίσκο ή να έχει ήδη «ενεργοποιήσει» τον κίνδυνο και έπειτα ίσως ακυρωθεί, για παράδειγμα, η ασφάλεια ζωής του. Δεν πρόκειται για δράση επί των αιτιών αλλά για προληπτική δράση επί των αποτελεσμάτων, με έναν τρόπο που είναι επωφελής για όσους αγοράζουν ή σχεδιάζουν τον αλγόριθμο, είτε μιλάμε για αύξηση των κερδών είτε του ελέγχου. Για να παραμείνουμε στο ίδιο παράδειγμα, ο κόσμος της ασφάλισης, με τη συγκέντρωση κινδύνων, πεθαίνει. Ο κόσμος της μετα-ασφάλισης δεν χρειάζεται πλέον να συγκεντρώνει κινδύνους, διότι έχουμε τη δυνατότητα να αναμένουμε ήδη την πραγμάτωσή τους. Η ιδέα του ρίσκου εξαφανίζεται εντελώς.
Οπότε, πλέον, δεν προσπαθούμε να επιβάλουμε νέους κανόνες ή να διαμορφώσουμε τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων αλλά μετατοπιζόμαστε απευθείας προς την εξουδετέρωση. Αυτό δεν σκοτώνει την φαντασία και τη ζώσα πραγματικότητα [the living];
Εξακολουθούμε να φανταζόμαστε αλλά η φαντασία δεν λαμβάνεται πλέον υπόψη. Πρόκειται για τον θάνατο της πολιτικής. Η βελτιστοποίηση, σε αντίθεση με τη φαντασία ή την προσδοκία, είναι το ακριβώς αντίθετο της πολιτικής. Η πολιτική αφορά την υπέρβαση της υφιστάμενης κατάστασης πραγμάτων. Η αλγοριθμική κυβερνολογική, από την άλλη, αφορά τη βελτιστοποίηση της υφιστάμενης κατάστασης, έτσι ώστε αυτή να παραμένει όσο το δυνατόν πιο ευνοϊκή για ορισμένα ενδιαφερόμενα μέρη. Η βελτιστοποίηση μιας πληθώρας αντικειμενικών συναρτήσεων συνιστά μια νέα μορφή ορθολογικότητας, η οποία σήμερα καθορίζεται από τα βιομηχανικά συμφέροντα.
Ο νεοφιλελευθερισμός έχει οδηγήσει σ’ ένα σημείο όπου τα πάντα είναι υπολογίσιμα. Ποια ήταν τα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα που ώθησαν προς μια τέτοια πραγματικότητα;
Τα σημερινά συστήματα αντλούν από τα οράματα ενδυνάμωσης που αναδύθηκαν τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, από ένα είδος απόρριψης οποιασδήποτε ετερονομίας, από την επιθυμία να κυβερνάται κανείς μόνο από τον εαυτό του, από ένα είδος μίσους για τον μέσο όρο. Είναι το τέλος των τάξεων και των ομάδων. Τα άτομα δεν επιθυμούν να γίνονται αντιληπτά από τις γραφειοκρατίες –είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές– ως μέλη της μιας ή της άλλης κοινωνικής τάξης ή ομάδας, αλλά ως σαφώς ξεχωριστά, μοναδικά και δημιουργικά όντα. Τα μεγάλα δεδομένα απευθύνονται σε εμάς ως ατομικότητες, όσο το δυνατόν πιο απομακρυσμένα από οποιαδήποτε έννοια μέσου όρου. Η ίδια η ιδέα του μέσου όρου εξαφανίζεται.
Η βιομηχανικής κλίμακας εξατομίκευση δε είναι πλέον κάτι το οξύμωρο. Ο καθένας επιθυμεί εξατομικευμένο εξοπλισμό και περιβάλλον. Ο συγγραφέας Alain Damasio μιλάει για ένα «τεχνο-κουκούλι», για κάτι το οποίο ενέχει φροντίδα. Όλοι τρέμουν στην προοπτική της μαζικής επιτήρησης, ωστόσο αυτά τα δύο πάνε χέρι-χέρι. Αυτός ο υπερ-ατομικισμός είναι απότοκο του νεοφιλελευθερισμού: πρόκειται για την αξιολόγηση των πάντων, για την αποτίμηση της αξίας και των αναγκών τού καθένα με υψηλή ακρίβεια. Ο καθένας πληρώνει για αυτό που εκείνος κάνει, ο καθένας για τον εαυτό του. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην οδήγηση, αυτός ο υπερ-ατομικισμός και η επιτήρηση μπορεί να έχουν θετικές όψεις: την προσαρμογή των ασφαλίστρων βάσει της συμπεριφοράς του οδηγού. Ωστόσο, η προσαρμογή των ασφαλίστρων βάσει της κατανάλωσής σου στο σούπερ μάρκετ ή άλλων προσωπικών επιλογών είναι εξαιρετικά προβληματική.
Αλλά αιτία όλων αυτών δεν είναι οι τεχνολογικοί κολοσσοί· υπάρχει μια ιδεολογία. Σήμερα, ζούμε σε μια κοινωνία βελτιστοποίησης, όπου ο καθένας οφείλει να βελτιστοποιεί τον εαυτό του, να είναι και να έχει τα πάντα, ανά πάσα στιγμή. Πλέον, δεν κρινόμαστε στη βάση αξιών ή της ηθικής. Τα πάντα, για να το θέσω έτσι, διαθέτουν ισότιμη αξία. Και ο καλύτερος τρόπος να ικανοποιήσεις τους καταναλωτές, σε πραγματικό χρόνο και χωρίς αυτοί να προβούν σε κρίση, έγκειται στο να εκμεταλλευθείς απευθείας τις παρορμήσεις τους, παρά την αναστοχαστικότητά τους. O συνήθης χρόνος αναστοχασμού, προϋποθέτει νευρικά ερεθίσματα τα οποία είναι πολύ πιο αργά από τα ψηφιακά σήματα. Η ταχύτητα της ανθρώπινης σκέψης, της αναστοχαστικότητας, βραχυκυκλώνεται από την ταχύτητα της ψηφιακής τεχνολογίας. Αυτή η ταχύτητα εκμεταλλεύεται άμεσα τις παρορμήσεις παρά την αναστοχαστικότητα. Πρόκειται για εκκένωση του υποκειμένου.
Είναι η εκκένωση του υποκειμένου ένας άλλος τρόπος θεώρησης της κρίσης εκπροσώπησης των σύγχρονων πολιτικών και οικονομικών συστημάτων;
Αυτό που είναι πολιτικά ενδιαφέρον είναι ότι, τώρα, τα πάντα έχουν αποτυπωθεί. Tο σύστημα δίνει φωνή και βαρύτητα σε οτιδήποτε προηγουμένως στερούταν εκπροσώπησης: σε οτιδήποτε δεν αναπαρίστατο στον λόγο. Τούτο μπορεί να μοιάζει πολύ απελευθερωτικό, αλλά αυτό που λείπει είναι ένα συλλογικό πλαίσιο αναφοράς, εκείνο που οι Guattari και Deleuze ονόμασαν συλλογικές συναρμογές της εκφοράς. [3] Σε αυτές τις συναρμογές εξάγουμε νόημα συλλογικά, δεν υπολογίζουμε· υπάρχει κάτι το οποίο υπερβαίνει το άτομο που βελτιστοποιείται προς χάριν του εαυτού του, κάτι το οποίο είναι κοινό.
Το κοινό είναι, κατά κάποιον τρόπο, το τέταρτο ενικό πρόσωπο. Παρότι, σήμερα, εντελώς λησμονημένο, είναι το μη αναπαραστήσιμο, το μη αναπαραστήσιμο μέσω δεδομένων, το μη υπολογίσιμο, αυτό που βρίσκουμε εντός του οργανικού, η κανονιστικότητα της ίδιας της ζωής· η ίδια η προοπτική της αλλαγής. Ο όρος Ανθρωπόκαινος Εποχή [4] μας μπερδεύει διότι υπονοεί ότι τα πάντα εξαρτώνται από εμάς (παρότι είναι αλήθεια ότι πολλά συνιστούν «δικό μας λάθος») και ότι δεν υφίσταται καθόλου φύση ανεξάρτητα από εμάς. Ωστόσο, υπάρχει φύση έξω από εμάς, η οποία δεν αναπαρίσταται ούτε δύναται να αναπαρασταθεί υπό τη μορφή δεδομένων και αυτό ακριβώς είναι που συνιστά τη «ζώσα πραγματικότητα» [the living].
O λόγος [reason] τον οποίο κατέχουμε ως ανθρώπινα όντα, περιορίζεται από το γεγονός ότι διαθέτουμε ένα σώμα, μια αισθητήρια οπτική γωνία, χωρίς την οποία αδυνατούμε να γνωρίσουμε, να κατανοήσουμε ή να υπάρξουμε εντός του κόσμου. Το γεγονός αυτό μας επιτρέπει να σχεδιάσουμε το μέλλον, αυτό που, με άλλα λόγια, δεν σχετίζεται εκ των προτέρων με, ούτε είναι ακόμα προκαθορισμένο από, λογικές συσσώρευσης και βελτιστοποίησης. Η αλγοριθμική κυβερνολογική συνιστά απόλυτο ανθρωποκεντρισμό· είναι σαν να ισχυρίζεται κανείς ότι η ανθρώπινη ορθολογικότητα μπορεί να συλλάβει οτιδήποτε μη ανθρώπινο υπάρχει στον κόσμο.
Αυτό είναι ζοφερό. Βλέπετε καθόλου φως στην άκρη του τούνελ;
Οι αχτίδες της ελπίδας βρίσκονται παντού. Ο καπιταλισμός, που έχοντας εξαντλήσει όλους τους υλικούς πόρους εκμεταλλεύεται τώρα το δυνητικό, συνιστά ένα απίστευτο φαντασιοκόπημα, ολοκληρωτικά αποκομμένο από την πραγματικότητα. Η καλύτερη δυνατή αντίσταση ή ανυπακοή έγκειται πιθανότατα στο να μην γοητευόμαστε τόσο από την τεχνητή νοημοσύνη. Οι ειδικοί της τεχνητής νοημοσύνης την απομυθοποιούν καλύτερα. Αποτελούν τους καλύτερους υπερασπιστές της πολιτικής: Ο Yann LeCun, επικεφαλής του τμήματος τεχνητής νοημοσύνης του facebook, ισχυρίζεται ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα καταστεί ποτέ πιο έξυπνη από μια γάτα. Οι ειδικοί εξηγούν ότι η τεχνητή νοημοσύνη αδυνατεί να αντιληφθεί το γενικό πλαίσιο. Πρέπει να ακούσουμε αυτούς τους ειδικούς αντί για τη ρητορική του κλάδου, η οποία έχει υιοθετηθεί και χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς ώστε να αποποιηθούν των ευθυνών τους. Η ζωή είναι παντού· πρέπει να επικεντρωθούμε σε αυτή.
Τι ακριβώς είναι η ζώσα πραγματικότητα [the living]; Πρέπει να κατεβούμε στη γη [5], όπως λέει ο Bruno Latour;
Η εδαφικοποίηση, η επανοικιοποίηση, μετουσιώνεται πολιτικά σε μια σχετική επιστροφή στο τοπικό. Δεν υπάρχει τίποτα συντηρητικό σε αυτό. Πρόκειται για την επικέντρωση στο εδώ και τώρα, στη γη κάτω από τα πόδια μας, η οποία είναι περισσότερο ριζωμένη από ό,τι εμείς. O καπιταλισμός και το σχέδιο της παγκοσμιοποίησης είναι ασύμβατα με την επιβίωση. Η βελτιστοποίηση είναι το αντίθετο της επικέντρωσης σε αυτό που έχει σημασία για την υλικότητα του εδώ και τώρα· μας υπνωτίζει και μας αποσπά απ’ τη θέαση και την ύπαρξη εντός της πραγματικότητας. Η τεχνητή νοημοσύνη συνιστά μονάχα μια πηγή πληροφοριών που δεν πρόκειται να καταστεί πιο χρήσιμη από ένα σφυρί ή ένα φτυάρι. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μας προσφέρει ενδιαφέροντες χάρτες, να μας βοηθήσει να προσδιορίσουμε γεγονότα, αλλά τα γεγονότα και οι πράξεις δεν παίζουν ρόλο από μόνα τους· χρειάζονται να καταστούν σημαντικά, έμπλεα νοήματος, και αυτό είναι έργο μονάχα του ανθρώπου.
Πολιτικά, πώς μπορούμε να υπονομεύσουμε την αλγοριθμική κυβερνολογική;
Σήμερα επικρατεί μια εντυπωσιακή ψηφιακή παθητικότητα. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι οι ψηφιακές ψηφοφορίες, τα αιτήματα και η κατακραυγή θα αλλάξουν τα πράγματα, πως με τη βοήθεια της τεχνολογίας θα οδηγηθούμε ακόμη και σε συνελεύσεις πολιτών. Δεν έχω σκοπό να ασκήσω κριτική σ’ όλα αυτά, ωστόσο, η διαδικτυακή οργή είναι κάτι που τροφοδοτεί τον αλγοριθμικό καπιταλισμό. Το να περνάς χρόνο όντας οργισμένος στο Facebook, τροφοδοτεί το κτήνος. Εκεί που η αντίσταση λειτουργεί είναι όταν οι άνθρωποι συγκεντρώνονται για να φτιάξουν κάτι πραγματικό και απτό –όπως η κατασκευή ενός σπιτιού, η δημιουργία ενός λαχανόκηπου ή πολλά άλλα πράγματα.
Ας προχωρήσουμε σε ένα διαφορετικό αλλά συναφές θέμα, συγκεκριμένα στο δίκαιο που αφορά τους τεχνολογικούς κολοσσούς. Λέτε ότι ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Δεδομένων [GDPR], o νόμος της ΕΕ για τα δεδομένα ο οποίος εισήχθη το 2018, είναι χρήσιμος αλλά ήρθε πολύ αργά και με λάθος στόχευση. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε γιατί;
Αυτό που έχω στο μυαλό μου είναι το δίκαιο περί ανταγωνισμού, διότι όταν μιλάμε περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αμέσως ανακύπτουν ψηφιακά ζητήματα προστασίας του απορρήτου και της ιδιωτικής ζωής. Ωστόσο, αυτό αφορά το «οχυρό» γύρω από το άτομο. Στην πραγματικότητα, η αλγοριθμική κυβερνολογική δεν ενδιαφέρεται για το άτομο και τις επιλογές ή τις προτιμήσεις του, αλλά για τον βαθμό στατιστικών συσχετίσεων που υπάρχουν μεταξύ των θραυσμάτων της καθημερινής ατομικής ύπαρξης. Με άλλα λόγια, ενδιαφέρεται για τη μοντελοποίηση μεγάλου όγκου δεδομένων για μεγάλα πλήθη ανθρώπων. Το GDPR εστιάζεται υπερβολικά στο άτομο, παρόλο που η συναίνεση προσφέρει πολύ μικρή προστασία. Ανεξάρτητα από τον βαθμό ατομικής προστασίας, είναι πολύ εύκολο να αναγνωριστεί κανείς μέσα από ανώνυμα δεδομένα, εάν αυτά συνδυαστούν με μεγάλα σύνολα δεδομένων. Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως, σήμερα, το ζήτημα είναι ότι η εξουσία δεν εδράζεται τόσο στην αναγνώριση ανθρώπων όσο στη μοντελοποίηση της πιθανής τους συμπεριφοράς, σε συλλογικό, πάντως, επίπεδο.
Η όλη κατάσταση γύρω από τα δεδομένα είναι προβληματική. Σήμερα, όλα τα δεδομένα συλλέγονται, χωρίς απαραίτητα και να παράγονται, από τεχνολογικούς κολοσσούς όπως οι Google, Amazon, Facebook, Apple και Microsoft. Τα κράτη εξαρτώνται από αυτούς τους δρώντες, είτε πρόκειται για την ασφάλεια είτε για άλλους σκοπούς. Τόσο τα κράτη όσο και άλλοι φορείς της κοινωνίας των πολιτών αναγκάζονται να υπογράψουν μαζί τους συμβάσεις: σκεφτείτε, για παράδειγμα, την Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας ή τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό για την επανένωση οικογενειών έπειτα από σεισμό. Τα δεδομένα συγκεντρώνονται, χωρίς δημοκρατικό έλεγχο, από εταιρείες που βρίσκονται σε πορεία απόκτησης πολύ μεγαλύτερης εξουσίας απ’ ό,τι τα κράτη. Είναι μείζον γεωπολιτικό ζήτημα.
Τι μοχλούς έχει η ΕΕ;
Αντί για μια ρητορική που εστιάζει στην ηθική και για ομάδες εργασίας στην τεχνητή νοημοσύνη, η ΕΕ χρειάζεται ένα ισχυρό δίκαιο για τον ανταγωνισμό και κατάλληλες οικονομικές κυρώσεις. Επιπλέον, η ΕΕ πρέπει να επενδύσει σε ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων, στην τεχνογνωσία και την τεχνητή νοημοσύνη. Δυστυχώς, η ΕΕ υστερεί: δεν έχει τον ίδιο όγκο δεδομένων με τους ανταγωνιστές της (εκτός από ορισμένους κεντρικούς τομείς, όπως η υγειονομική περίθαλψη στη Γαλλία ή το Βέλγιο). Ωστόσο, έχω την πεποίθηση πως το μελλοντικό διακύβευμα του διεθνούς ανταγωνισμού δεν θα είναι η τεχνητή νοημοσύνη αλλά το κλίμα και το περιβάλλον, η διακυβέρνηση του πραγματικού. Μια ενδιαφέρουσα διέξοδος θα ήταν να δώσουμε στα δεδομένα έναν εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα. Σήμερα, θεωρούνται ως αγαθό, ως θετική αξία για την κοινωνία και την οικονομία. Αλλά υπό μια πολύ υλική και πραγματιστική σκοπιά, τα δεδομένα είναι τοξικά απόβλητα. Τα περισσότερα δεδομένα δεν έχουν κανένα εγγενές νόημα. Από τη στιγμή που συλλέγονται, έχουν μόνο υποθετικά αξία, μόνο υπό το ενδεχόμενο δυνητικής επεξεργασίας, κατάτμησης και μετέπειτα χρήσης. Από τη στιγμή που τα δεδομένα βρίσκονται εκεί έξω, παραμένουν εκεί έξω εις το διηνεκές, όπως και η πυρηνική ενέργεια. Οφείλουμε να διαχειριστούμε το ψηφιακό περιβάλλον όπως το φυσικό περιβάλλον. Η πιο μικρή αναζήτηση στο Google καταναλώνει απίστευτη ποσότητα ενέργειας. Η Ευρώπη μπορεί να διαδραματίσει κάποιο ρόλο, αλλά επανεξετάζοντας εκ βάθρων το καθεστώς που αφορά τα δεδομένα, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι θα δράσει αρνητικά. Απαιτείται ρύθμιση της χρήσης δεδομένων, διαφάνεια σχετικά με τη δυνατότητα αξιοποίησής τους, την προέλευσή τους, τον προορισμό τους, ακόμη και τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε ή δεν μπορούμε συλλογικά να κάνουμε χρήση τους. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να ανασυγκροτήσουμε θεσμούς και να ρυθμίσουμε την επικίνδυνη –είτε για το περιβάλλον είτε για τον άνθρωπο– εξορυκτική οικονομία του ψηφιακού κόσμου, ο οποίος πωλείται στους πολίτες ωσάν να υφίσταται μόνο σε κάποιο «σύννεφο» ξέχωρα από την επίγεια πραγματικότητά μας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Ο όρος κυβερνολογική αποτελεί απόδοση του γαλλικού νεολογισμού ‘gouvernementalité’. Μια εναλλακτική μεταφραστική επιλογή, εξίσου διαδεδομένη στην ελληνική βιβλιογραφία, είναι ως κυβερνητικότητα. Μια ακόμη διατύπωση που, ενδεχομένως, προσεγγίζει πληρέστερα την αμφισημία του όρου είναι ως κυβερνοησιμότητα. Για μια εκτενή επεξεργασία της συγκεκριμένης έννοιας βλ. Michel Foucault, Φυλακή/Κυβερνολογική: δύο κείμενα, μτφρ. – επίμ. Δ. Κόρος, Θεσσαλονίκη: Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2017, σσ. 45-88. [Σ.τ.Μ]
[2] Σοσάνα Ζούμποφ, Η εποχή του κατασκοπευτικού καπιταλισμού: ο αγώνας για ένα ανθρώπινο μέλλον στο μεταίχμιο της Νέας Εξουσίας, μτφρ. Γ. Μπέτσος, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 2020.
[3] Οι Γάλλοι φιλόσοφοι Felix Guattari και Gilles Deleuze ανέπτυξαν πρώτοι την έννοια της συναρμογής στο βιβλίο που εξέδωσαν το 1980, Καπιταλισμός και σχιζοφρένεια: 2. Χίλια πλατώματα, μτφρ. Β. Πατσογιάννης. Αθήνα: Πλέθρον, 2017.
[4] Ο όρος Ανθρωπόκαινος Εποχή περιγράφει τη νέα γεωλογική εποχή, στην οποία έχει υπεισέλθει οριστικά ο πλανήτης Γη, όπου, εξαιτίας της ανθρώπινης κυριαρχίας και παρέμβασης, οι ισορροπίες του πλανητικού συστήματος έχουν ανατραπεί θέτοντας σε ορατό κίνδυνο το μέλλον της ζωής. [Σ.τ.Μ]
[5] Αναφορά στο βιβλίο του Bruno Latour, Down To Earth. Politics in the New Climate Regime, μτφρ. C. Porter, Κέιμπριτζ: Polity Press, 2018.
