Οι πιο σημαντικές γνώσεις από τον χώρο της αρχαιολογίας, που εμπλουτίζουν την εικόνα μας για το παρελθόν, στην Κρήτη, την Ελλάδα και τον κόσμο
Γράφει ο Μουντουφάρης Σταύρος για τη Νέα Κρήτη
Πολλά και σημαντικά τα νέα από τον τομέα της αρχαιολογίας μέσα στο 2021. Σημαντικές ανακαλύψεις και γεγονότα που εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας για το παρελθόν και προσφέρουν πολύτιμα στοιχεία για την κατανόηση των αρχαίων κοινωνιών.
Μια ματιά στις πιο σημαντικές από τις ανακαλύψεις αλλά και τα γεγονότα που σχετίζονται με την αρχαιότητα έχει να μας θυμίσει πολλές σημαντικές στιγμές που βρέθηκαν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, προσελκύοντας τα βλέμματα, μια που πάντα η χρυσόσκονη του χρόνου είναι λαμπερή τόσο που ο χρόνος την κάνει ακόμα πιο πολύτιμη…
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ
Επιστρέφει η κλεμμένη μινωική λάρνακα
Ένα αρχαιολογικό και αστυνομικό θρίλερ πολλών χρόνων κλείνει με την επιστροφή 47 κλεμμένων αρχαίων αντικειμένων από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα. Ανάμεσά τους και μια μινωική λάρνακα του 1400-1200 π.Χ., εκτιμώμενης σημερινής αξίας ενός εκατομμυρίου δολαρίων. Η προερχόμενη από αρχαίο εργαστήριο της περιοχής του Ρεθύμνου λάρνακα εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη διεθνή αγορά στις 12 Απριλίου 2014, όταν ένας συντηρητής έργων Τέχνης, με βάση το Μόναχο, ανέλαβε να την ανακατασκευάσει. Ολοκλήρωσε το έργο του στις 16 Μαρτίου 2016 και λίγες ημέρες αργότερα χρονολογήθηκε με τη μέθοδο της θερμοφωταύγειας, η οποία χρησιμοποιείται κυρίως σε κεραμικά, μεγαλιθικά μνημεία και αγάλματα, και διαπιστώθηκε ότι είναι ηλικίας 3.300 ετών.
Τον Οκτώβριο του 2016, η μινωική λάρνακα αγοράστηκε από τον δισεκατομμυριούχο Μάικλ Στάινχαρντ, έναν από τους μεγαλύτερους συλλέκτες έργων Τέχνης στον κόσμο, προς 575.000 δολάρια μέσω υπεράκτιας εταιρείας με έδρα τις Σεϋχέλλες. Προμηθευτής του ήταν ένας Βούλγαρος, η δράση του οποίου είχε μπει παλιότερα στο μικροσκόπιο των γερμανικών διωκτικών Αρχών. Στις αρχές του 2018 οι εισαγγελικές Αρχές εισέβαλαν στο γραφείο και τα διαμερίσματα του συλλέκτη, διαπιστώνοντας ότι κατείχε περισσότερα από 1.000 αρχαία αντικείμενα, αξίας άνω των 200 εκατομμυρίων δολαρίων, τα οποία είχε αποκτήσει τουλάχιστον από το 1987 κι έπειτα. Για 180 στα οποία συμπεριλαμβάνονται και οι 47 ελληνικές αρχαιότητες που επαναπατρίζονται, οι αμερικανικές Αρχές συνέλεξαν πειστήρια τα οποία μαρτυρούν την αρχαιοκαπηλική προέλευσή τους. Όπως διαπιστώθηκε, 12 εγκληματικά δίκτυα προμήθευαν με αρχαιότητες από 11 κράτη τον Στάινχαρντ. Ορισμένοι εκ των εμπλεκομένων έχουν ποινικό παρελθόν ή είχαν απασχολήσει για παρόμοιες υποθέσεις και τη χώρα μας. Έπειτα από συμφωνία με τις εισαγγελικές Αρχές, ο 81χρονος Αμερικανός δέχτηκε να παραδώσει τις 180 αρχαιότητες που επιβεβαιώθηκε ότι είχαν αποκτηθεί παράνομα, εξασφαλίζοντας ότι δε θα αντιμετωπίσει ποινικές διώξεις. Το μόνο τίμημα για τον ίδιο είναι ότι πρέπει να απέχει ισοβίως από την απόκτηση αρχαιοτήτων ακόμη και μέσω της νόμιμης αγοράς έργων Τέχνης.
Η συνολική αξία των κατασχεμένων αντικειμένων που επιστρέφονται σε 11 χώρες εκτιμάται σήμερα στα 70 εκατ. δολάρια. Ανάμεσά τους 47 αρχαία αντικείμενα από την Ελλάδα, στα οποία περιλαμβάνεται η μινωική λάρνακα. Τα υπόλοιπα αντικείμενα προέρχονται από τη Στερεά Ελλάδα, τις Κυκλάδες, τη Σάμο και τη Ρόδο. Σε αυτά περιλαμβάνεται και ένας κορμός κούρου σημερινής αξίας 14 εκατ. δολαρίων, καθώς επίσης και μια χάλκινη προτομή γρύπα, από τριποδικό λέβητα, κυκλαδικά αγγεία, ειδώλια και χάλκινα ξίφη.
ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ
Οι Φαραώ επέστρεψαν…
Η Αίγυπτος έβαλε τα δυνατά της για να τονώσει το τουριστικό ρεύμα προς τη χώρα προβάλλοντας τους θησαυρούς της με τρόπο χολιγουντιανό. Στις αρχές Απριλίου διοργανώθηκε μια – χωρίς υπερβολή – επικών διαστάσεων πομπή για τη μεταφορά 22 μουμιών βασιλέων και βασιλισσών και 17 σαρκοφάγων της αρχαίας Αιγύπτου, από το Αρχαιολογικό Μουσείο στον νέο χώρο τους, το νέο Μουσείο στο Φουστάτ του παλαιού Καΐρου.
Η μεταφορά των μουμιών των βασιλέων και των βασιλισσών της αρχαίας Αιγύπτου έγινε με κάθε μεγαλοπρέπεια, μαγνητίζοντας τα βλέμματα ολόκληρου του κόσμου. Επίκεντρο της πομπής πλάι στον Νείλο ήταν ειδικά διαμορφωμένα οχήματα που μετέφεραν τις είκοσι δύο βασιλικές αιγυπτιακές μούμιες μαζί με 17 βασιλικές σαρκοφάγους από τη 17η, τη 18η, τη 19η και την 20ή Δυναστεία, που ανήκουν στο Νέο Βασίλειο. Οι μούμιες περιλαμβάνουν αυτές των βασιλέων Ραμσή Β’, Σέτι Α’, Σέγκεν Ρα, Τούθμωσι και Τούθμωσι Γ’, καθώς και τις βασίλισσες Χατσεπτσούτ, Μεριταμέν – σύζυγο του βασιλιά Αμεντχοτέπ – και Άχμος Νεφερτάρη, σύζυγο του βασιλιά Άχμος.
Στα τέλη Νοεμβρίου ένα αντίστοιχο θέαμα επελέγη για να σηματοδοτήσει τα εγκαίνια της αναστηλωμένης “Λεωφόρου των Σφιγγών” από το Καρνάκ στο Λούξορ. Η “αναβίωση” του αρχαίου δρόμου, που ονομαζόταν κάποτε “το μονοπάτι του Θεού”, ήταν εξίσου φαντασμαγορική. Η “Λεωφόρος των Σφιγγών” εκτείνεται σε μήκος 2.700 μέτρων ανάμεσα στους αρχαίους ναούς του Καρνάκ και του Λούξορ, μια περιοχή που δίκαια χαρακτηρίζεται ως το μεγαλύτερο υπαίθριο μουσείο στον κόσμο, αντανακλώντας τον τεράστιο πλούτο του αρχαίου πολιτισμού της Αιγύπτου.
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ
Το αρχαίο ναυάγιο που αποκάλυψε το καλώδιο
Ήταν σίγουρα μια σκληρή δοκιμασία για τους αρχαίους ναυτικούς εκείνη η μέρα. Δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς το πότε, ούτε το πώς… τουλάχιστον όχι σε αυτή τη φάση. Ξέρουμε όμως πια ότι το φορτωμένο – με πολύτιμο κατά πάσα πιθανότητα κρασί – σκαρί δεν άντεξε στη μάχη με τα στοιχεία της φύσης και βυθίστηκε κάπου ανάμεσα στα τέλη του 5ου π.Χ. και τα μέσα του 4ου αιώνα στο στενό μεταξύ Κυθήρων και Νεάπολης.
Το πλοίο έμεινε στον βυθό, με το άθικτο φορτίο του να αποκαλύπτει, όπως κατέληξε σε βάθος 222 μέτρων, τη μορφή που είχε πριν ο χρόνος και οι “ένοικοι” του βυθού εξαφανίσουν τα εκτεθειμένα οργανικά στοιχεία του, όπως το ξύλο. Η “σιωπή” του διήρκεσε για αιώνες, ως το 2019, οπότε οι εργασίες για την κατασκευή του καλωδίου μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, τον Οκτώβριο, αποκάλυψαν το σπάνιο εύρημα, το οποίο για πρώτη φορά ερευνήθηκε και χαρτογραφήθηκε από την Εφορία Εναλίων Αρχαιοτήτων με τη συνδρομή του ΕΛΚΕΘΕ, με τα αποτελέσματα της υποβρύχιας έρευνας να γνωστοποιούνται από το υπουργείο Πολιτισμού.
Το εντυπωσιακό στοιχείο που έρχεται πλέον στο φως είναι ότι δεν πρόκειται απλά για ένα από τα πολλά αρχαία ναυάγια που έχουν εντοπιστεί, αλλά για ένα πολύτιμο κομμάτι του ιστορικού “παζλ”, που προσθέτει το δικό του “λιθαράκι” στη συναρπαστική ιστορία του εμπορίου στην ευρύτερη περιοχή. Αφενός, όπως μας εξήγησε ο τμηματάρχης του Γραφείου Κρήτης της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων Κρήτης και καταδυόμενος αρχαιολόγος δρ. Θεοτόκης Θεοδούλου, γιατί το φορτίο του μας διηγείται την πολυπλοκότητα που είχαν οι εμπορικές σχέσεις, με το εν λόγω πλοίο να μεταφέρει ταυτόχρονα αμφορείς από το Ιόνιο και το Αιγαίο, και αφετέρου καθώς το φορτίο ήταν αδιατάρακτο, κάτι σπάνιο σε αυτόν τον βαθμό, με τη γενική εικόνα της συγκέντρωσής του να διατηρεί γενικά το σχήμα του πλοίου. Οι αμφορείς που εντοπίστηκαν είναι, σύμφωνα με τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της υποβρύχιας έρευνας, κυρίως προερχόμενοι από την Κέρκυρα και δευτερευόντως του λεγόμενου τύπου Solocha ΙΙ, από την ομώνυμη περιοχή του Εύξεινου Πόντου, όπου ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά, με τους συγκεκριμένους να έχουν ως πιθανή προέλευσή τους την Πεπάρηθο, όπως ονομαζόταν στην αρχαιότητα η Σκόπελος. Επίσης, αναγνωρίστηκαν αμφορείς από τη Χίο. Το ναυάγιο δείχνει ότι εμπορεύματα από διαφορετικές περιοχές, από το Ιόνιο και το Αιγαίο, είχαν φορτωθεί στο πλοίο, ο προορισμός και η αφετηρία του οποίου είναι δύσκολο σε αυτή τη φάση να διαπιστωθούν. Ακόμα όμως και αυτό καθαυτό το γεγονός αποτελεί εξαιρετικά σημαντική ανακάλυψη, καθώς, όπως μας εξήγησε ο δρ. Θεοδούλου, δείχνει «τα σύνθετα σχήματα του αρχαίου εμπορίου». Σύμφωνα με τον ίδιο, η ύπαρξη αμφορέων από τη Χίο και τη Σκόπελο ίσως δίνει την ένδειξη του περιεχομένου τους, καθώς και οι δύο περιοχές ήταν φημισμένες στην αρχαιότητα για την ποιότητα του κρασιού τους, που ήταν από τα ακριβότερα του αρχαίου κόσμου.
Οι πιο αξιοσημείωτες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του κόσμου το 2021 περιλαμβάνουν τη χαμένη χρυσή πόλη της Αιγύπτου, τα παλαιότερα ανθρώπινα ίχνη στη Βόρεια Αμερική, το παλαιότερο έργο τέχνης του κόσμου που βρέθηκε στο Θιβέτ και τον παλαιότερο χάρτη που έχει βρεθεί ποτέ στην Ευρώπη. Graphic
ΜΑΡΤΙΟΣ
Το άθικτο άρμα της Πομπηίας
Μια ακόμα συναρπαστική αρχαιολογική ανακάλυψη έφερε στο φως τον Μάρτιο η σκαπάνη στην Πομπηία. Κάτω από το στρώμα τέφρας του Βεζούβιου, που κάλυψε τα πάντα στις 24 Αυγούστου του 79 μ.Χ., βρέθηκε ένα ρωμαϊκό άρμα από μια έπαυλη έξω από την πόλη, το οποίο ήταν σχεδόν άθικτο. Το σχεδόν τέλεια διατηρημένο τετράτροχο άρμα, το οποίο ήταν κατασκευασμένο από ορείχαλκο και κασσίτερο, βρέθηκε κοντά στους στάβλους μιας αρχαίας έπαυλης στην Τσίβιτα Τζουλιάνα, περίπου 700 μέτρα από τα τείχη της αρχαίας Πομπηίας.
Η άμαξα ήταν η πρώτη του είδους της που ανακαλύφθηκε στην περιοχή, όπου μέχρι σήμερα είχαν ανακαλυφθεί οχήματα που χρησιμοποιούνταν για εργασίες και μεταφορές, αλλά όχι για τελετές, όπως αυτό.
Το υπουργείο Πολιτισμού το χαρακτήρισε «ένα μοναδικό εύρημα, χωρίς προηγούμενο στην Ιταλία». Το βαμμένο με κόκκινο χρώμα άρμα έφερε διακόσμηση με ερωτικά θέματα, γεγονός που κάνει τους επιστήμονες να υποψιάζονται ότι πιθανόν να χρησιμοποιούταν και σε θρησκευτικές τελετές που σχετίζονταν με τη λατρεία της Αφροδίτης ή της Δήμητρας, ενώ η βασική υποψία είναι ότι αποτελούσε μέρος του γαμήλιου τελετουργικού της αριστοκρατίας της Πομπηίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σε διπλανό δωμάτιο της βίλας από εκείνο που βρέθηκε το άρμα, είχαν ανακαλυφθεί το 2018 οι σκελετοί τριών καστανοκόκκινων αλόγων, ένα από τα οποία μάλιστα με πλούσια χάλκινη διακόσμηση. Δεν είναι γνωστό, ωστόσο, αν τα δύο ευρήματα σχετίζονται, όπως μοιάζει λογικό, μεταξύ τους.
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ
Το σπαθί των Σταυροφόρων
Ένα σπαθί που πιθανότατα χρονολογείται από την περίοδο κατά την οποία οι Σταυροφόροι και οι μουσουλμανικές δυνάμεις πολέμησαν για τον έλεγχο των Αγίων Τόπων, χίλια χρόνια πριν, κατά τις πρώτες σταυροφορίες, ανακαλύφθηκε τον Οκτώβριο στο Ισραήλ. Το σπαθί ανακαλύφθηκε από έναν δύτη σε βάθος 4 μέτρων και σε απόσταση 200 μέτρων από την ακτή. Διατηρείται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση, αν και μετά από τόσους αιώνες μέσα στη θάλασσα, όπως είναι λογικό, ήταν γεμάτο κοχύλια.
Όπως εξήγησε ο Κόμπι Σάρβιτ, διευθυντής Εναλίων Αρχαιοτήτων της αρμόδιας ισραηλινής υπηρεσίας, η υποψία των αρχαιολόγων είναι ότι είχε πέσει στη θάλασσα από έναν Σταυροφόρο. Η Αρχή Αρχαιοτήτων του Ισραήλ δεν αναφέρει ακριβώς το σημείο όπου ο δύτης εντόπισε το σπαθί, λόγω της ανησυχίας ότι οι αρχαιοκάπηλοι θα βουτούσαν στο σημείο για να ψάξουν και για άλλα. Και αυτό καθώς στην ίδια περιοχή ανακαλύφθηκαν επίσης πέτρινες άγκυρες εκείνης της εποχής, άγκυρες σιδήρου από τη ρωμαϊκή περίοδο και τεχνουργήματα από τους βυζαντινούς χρόνους. Πάντως, αν και το σπαθί μήκους ενός μέτρου βρέθηκε σε συνδυασμό με αντικείμενα από χιλιάδες χρόνια ναυσιπλοΐας, ήταν ένα αυτόνομο εύρημα, σύμφωνα με τον Σάρβιτ, ο οποίος εξηγεί ότι δε βρέθηκαν μαζί του ούτε ίχνη κάποιου πλοίου, ούτε κάποια πανοπλία σταυροφόρων.
