(Ο τομέας της γεωργίας, ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού στον κόσμο, αντιμετωπίζει πιο συχνές και σοβαρές ξηρασίες. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται μεγαλύτερη λειψυδρία. Η έξυπνη γεωργία παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην εκδοχή ενός σεναρίου λειψυδρίας, καθώς βασίζεται σε μεγάλη ακρίβεια και αποτελεσματική προσέγγιση στους πόρους για την παραγωγή των τροφίμων. Η αλλαγή στην έξυπνη γεωργία απαιτεί το πλαίσιο για να δοκιμάσει τα εργαλεία και να δημιουργήσει λύσεις πάνω στις ανάγκες των διάφορων περιπτώσεων. Το πρόγραμμα της EIT για την λειψυδρία δημιουργεί μία γέφυρα ανάμεσα στην έξυπνη γεωργία και την καινοτομία.)
Είναι 6 η ώρα το πρωί στο Μαρκέ, στο κέντρο της Ιταλίας, και κάνει ήδη ζέστη. Ο Τζιοβάνι έχει φτάσει στο αγρόκτημά του. Ελέγχει αν το σύστημα της άρδευσης με σταγόνες λειτουργεί σωστά. Στο σύστημα άρδευσής του, το νερό ρέει μέσω ενός φίλτρου σε σταλακτηφόρους σωλήνες με εκτοξευτήρες νερού τοποθετημένους σε διάφορες αποστάσεις που κατανέμουν το νερό απευθείας στο έδαφος, κοντά στις ρίζες. Οι σωλήνες μπορεί να είναι καλυμμένοι με κομμάτια εδάφους, ενώ τα μπεκ με μεταλλικά στοιχεία και λιπάσματα.
Τον απασχολεί η απόδοση. Παρόλο που το πότισμα γίνεται σε βάθος, εξατμίζεται περισσότερο νερό από τα φυτά λόγω της ζέστης. Η θερμοκρασία ανεβαίνει, η αναλογία της εξατμισοδιαπνοής αυξάνεται και υπάρχουν μεγαλύτερες ανάγκες για νερό στις καλλιέργειες. Ωστόσο, κάποια φυτά διψάνε περισσότερο από άλλα. Θα φτάσουν τα φυτά την αναμενόμενη απόδοση; Οι μετεωρολογικές προβλέψεις ανακοινώνουν κύματα καύσωνα αλλά, πότε πρέπει να αρχίσει το πιο έντονο πότισμα; Παρατηρεί ότι κάποια φυτά είναι ήδη “στρεσαρισμένα” και μπορεί να είναι πλέον αργά. Τι συμβαίνει στις ρίζες και το έδαφος; Τα φυτά χρειάζονται περισσότερο νερό ή περισσότερα λιπάσματα; Και τα δύο κοστίζουν, δεν υπάρχει χώρος για σπατάλη πόρων. Τα φυτά νιώθουν το στρες όταν βιώνουν την «λειψυδρία».
Λειψυδρία: η έννοια
Τι εικόνες μας έρχονται όταν ακούμε «λειψυδρία»; Συνήθως φανταζόμαστε έρημους, ξηρασίες, λιμούς και σκεφτόμαστε μέρη στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Αλλά ακόμα και στην Ευρώπη, εκατομμύρια άτομα έχουν επηρεαστεί από την λειψυδρία. Δεν είναι μόνο μία δυσκολία για την απόδοση των μεμονωμένων αγροτικών καλλιεργειών, όπως του Τζιοβάνι, αλλά και για την γενικότερη ασφάλεια των τροφίμων.
Ο ορισμός της λειψυδρίας είναι η μείωση της διαθεσιμότητας του νερού λόγω φυσικής έλλειψης (για παράδειγμα, μία ξηρασία), ακατάλληλων υποδομών (όπως κανάλια και πηγάδια) ή αποτυχίας των οργανισμών να διασφαλίσουν μία κανονική παροχή νερού. Με άλλα λόγια, η λειψυδρία προκαλείται όταν οι υδάτινοι πόροι δεν επαρκούν για να ικανοποιήσουν μακροπρόθεσμα το μέσο όρο των αναγκών μίας περιοχής[1].
Η γεωργία είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στον Ευρωπαϊκό νότο, η γεωργία εκπροσωπούσε το 58,3% της συνολικής εξαγωγής για το 2017[2]. Είναι αλήθεια ότι η λειψυδρία είναι ένα άμεσο πρόβλημα για την γεωργία[3]. Πολλές αγροτικές περιοχές στην Ευρώπη υποφέρουν από συχνές ξηρασίες. Για την ακρίβεια, σχεδόν όλα τα ευρωπαϊκά εδάφη έχουν επηρεαστεί λόγω των χαμηλών παραγωγών στη βλάστηση[4].
Στην Ευρώπη, η κύρια πηγή γλυκού νερού για την γεωργία είναι τα ποτάμια. Λόγω της λειψυδρίας στο νότο της Ευρώπης, η έλλειψη νερού στις λεκάνες απορροής αυξάνεται κατά τη διάρκεια των μηνών της άνοιξης και του καλοκαιριού. Σύμφωνα με την διακυβερνητική επιτροπή για την κλιματική αλλαγή – IPCC[5], αναμένεται ότι οι θερμοκρασίες στην Μεσόγειο θα αυξάνονται κατά 0,03 °C ανά έτος. Οι γεωργικές περιοχές βιώνουν πιο συχνά φαινόμενα με ακραίες θερμοκρασίες[6]. Συγκεκριμένα, τα καλοκαίρια στον Ευρωπαϊκό νότο[7], η ζώνη που παράγει την μεγαλύτερη ποσότητα φρούτων και λαχανικών στην Ευρώπη[7], θα βιώσουν μία σημαντική μείωση των βροχοπτώσεων[8]. Ενώ η συχνότητα των μετεωρολογικών ξηρασιών θα αυξηθεί, αναμένεται μεγαλύτερη λειψυδρία στο νότο της Ευρώπης[9].
Λιγότερο νερό, λιγότεροι ρυπαντές
Οι γεωργικές εκτάσεις αποκτούν το νερό από διάφορες πηγές: βροχοπτώσεις, τοπικές δεξαμενές, υπόγεια συστήματα και/ή αφαλάτωση μέσω των υπηρεσιών παροχής νερού. Το νερό μπορεί επίσης να μεταφερθεί από άλλες περιοχές, και οι τιμές συνήθως κυμαίνονται (εδώ παίζουν κεντρικό ρόλο οι πολιτικές διαπραγματεύσεις). Όταν βρέχει, το νερό στις γεωργικές καλλιέργειες ρέει στην επιφάνεια, παρασύροντας στην πορεία του ρυπαντές. Οι ρυπαντές είναι παρασιτοκτόνα, λιπάσματα ειδικά φώσφορο (P) και άζωτο (N) που απορροφούνται από το έδαφος και εισχωρούν στο υδατικό σύστημα δημιουργώντας την αποκαλούμενη «γεωργική απορροή». Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η ποσότητα και η κατεύθυνση που θα κινηθεί το νερό και εξαρτάται από τις ιδιότητες τους εδάφους, τα είδη των ρυπαντών και άλλα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του τόπου. Κατά αυτό τον τρόπο, μολύνονται οι υπόγειοι πόροι και οι κοντινοί ποταμοί. Το σίγουρο είναι ότι η γεωργική δραστηριότητα αυξάνει την πίεση στους υδάτινους πόρους τόσο στην ποσότητα αλλά και την ποιότητα.
Έξυπνα γεωργικά συστήματα
Το παράδειγμα του Τζιοβάνι μας δείχνει ότι οι αποφάσεις για την άρδευση βασίζονται στην επεξεργασία των σύνθετων δεδομένων που αφορούν τις ανάγκες του κάθε φυτού. Η έξυπνη γεωργία συνδυάζει την επιστήμη, την τεχνολογία και τα ψηφιακά εργαλεία, επιτρέποντας στους γεωργούς να μειώσουν τους κινδύνους και να πολεμήσουν την ανασφάλεια των τροφίμων, ενώ ταυτόχρονα παρέχουν τρόφιμα καλύτερης ποιότητας. Είναι μία βιώσιμη λύση, καθώς βασίζεται σε μία ορθότερα εστιασμένη και αποτελεσματική προσέγγιση ως προς τη χρήση των πόρων.
Τα εργαλεία της έξυπνης γεωργίας παρέχουν συστήματα στήριξης για την λήψη αποφάσεων (DSS), τα οποία επεξεργάζονται μία μεγάλη ποσότητα δεδομένων και παρέχουν λεπτομερείς πληροφορίες για να κάνουν προτάσεις σχετικά με τα επόμενα βήματα. Παρέχουν στους γεωργούς πληροφορίες για την καλύτερη στρατηγική προστασίας των καλλιεργειών, της θρέψης τους και την εφαρμογή των προϊόντων. Για την λήψη ορθότερων αποφάσεων σε μικρή κλίμακα (εκατοστά), τα κλιματικά δεδομένα απαιτούν μία βαθμονόμηση και μία διασταύρωση με πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο που προέρχονται από περιβαλλοντικούς αισθητήρες, αισθητήρες εδάφους και/ή εργαλεία παρακολούθησης της γης, μεταξύ άλλων πιθανών πηγών. Αυτά τα δεδομένα, σε συνδυασμό με αγροοικονομικούς πίνακες και με επεξεργασία μέσω διαφορετικών τύπων αλγόριθμων και προηγμένα εργαλεία ανάλυσης (Inteligencia Artificial, Big Data, Machine Learning), έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την χρήση του ύδατος και τις παγκόσμιες επιπτώσεις από την έλλειψή του.
Έξυπνη γεωργία: Η περίπτωση της πατάτας
Η PepsiCo εφάρμοσε το Croptrak σε εκατοντάδες γεωργούς από το 2018. Το croptrak – ή αλλιώς ανιχνευτής σοδειάς – αφορά ένα εκατομμύριο σημεία συγκέντρωσης δεδομένων κατά τη διάρκεια του κύκλου καλλιέργειας της πατάτας που χρησιμοποιούνται για να παρέχονται εβδομαδιαίες συμβουλές άρδευσης προς τους γεωργούς με τους οποίους συνεργάζονται, μέσω του κινητού τηλεφώνου. Με αυτό τον τρόπο, η PepsiCo αποσκοπεί να εξοικειώσει τους γεωργούς πάνω στη χρήση της υδάτινης ισορροπίας, για να επιτευχθεί μία σχέση «προσφοράς και ικανοποίησης της ανάγκης για νερό» εντός του εύρους του 90-110%. Η περισσότερη άρδευση δεν σημαίνει απαραίτητα καλύτερη απόδοση[10].
Ποια εργαλεία είναι διαθέσιμα για να βοηθήσουν τον Τζιοβάνι;
Φυσικά η PepsiCo δεν είναι ο μοναδικός συμμετέχον με πρόσβαση σε αυτόν τον τύπο εργαλείων. Υπάρχουν διάφορα συστήματα έξυπνης γεωργίας υπό ανάπτυξη ή ήδη στην αγορά. Κάποια από τα διαθέσιμα εργαλεία που παρέχονται από Ευρωπαίους καινοτόμους είναι:
Η Soonapse (Ιταλία) έχει αναπτύξει ένα σύστημα που λειτουργεί σε όλες τις καλλιέργειες, επιτρέποντας στους γεωργούς να εξατομικεύσουν τη διαχείριση της άρδευσης και, αν χρειάζεται, τον αυτόματο έλεγχο των αντλιών. Επιβεβαιώνουν ότι τα συστήματά τους μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των συνολικών εξόδων έως 50%.
Η Neuropublic (Ελλάδα) έχει σχεδιάσει και εγκαταστήσει χιλιάδες αισθητήρες υπερύθρων, οι οποίοι σε συνδυασμό με το υπολογιστικό νέφος, την αυτόματη εκμάθηση και τα επιστημονικά μοντέλα, βελτιώνουν τη χρήση του ύδατος στις καλλιέργειες.
Η Wings (Ελλάδα) αναπτύσσει ένα σύστημα τηλεμετρίας στο δίκτυο παροχής, στη μεταφορά δεδομένων, στη κεντρική συλλογή, στην επεξεργασία και τον έλεγχο των δεδομένων σε μία κεντρική μονάδα με το αντίστοιχο λογισμικό.
Η Visual (Ισπανία) παρέχει μία πλατφόρμα που συνδυάζει την γεωχωρική τεχνολογία με την έξυπνη ανάλυση των δεδομένων για να προσφέρει ένα συστηματικό έλεγχο και μία απεικόνιση σε πραγματικό χρόνο των επενδυτικών αγαθών της, το οποίο επιτρέπει μία εξοικονόμηση της τάξης του 40% των πρώτων υλών και αύξηση της παραγωγικότητας της τάξης του 25%.
Η AgrowAnalytics (Ισπανία) μπορεί να παρακολουθήσει σε πραγματικό χρόνο τη διαθεσιμότητα του ύδατος στα αγροτεμάχια και την επίπτωσή του στις καλλιέργειες στο μέλλον.
Η Sinafis (Γαλλία) παράγει το SinaSens Smart Agri, ένα δομικό σύστημα με αισθητήρες που μετράει τη θερμοκρασία και την υγρασία του εδάφους, του αέρα και των φύλλων.
Προκλήσεις που προέρχονται από την αύξηση της υδάτινης αποτελεσματικότητας στις καλλιέργειες σε επίπεδο λεκάνης[11]
Η αύξηση στην απόδοση της άρδευσης έχει ως στόχο να διατηρήσει / αυξήσει το επίπεδο της γεωργικής παραγωγής και να παρέχει υδάτινους πόρους για άλλες χρήσεις, είτε μιλάμε για πόσιμο νερό, είτε για βιομηχανικούς σκοπούς. Ωστόσο, η αύξηση της απόδοσης της άρδευσης έχει μία ασήμαντη επίπτωση στην κατανάλωση ύδατος σε κλίμακα λεκάνης απορροής.
Για παράδειγμα, το αγρόκτημα του Τζιοβάνι χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες της CIIP S.P.A., μία δημόσια εταιρεία παροχής νερού για 60 δήμους που βρίσκονται στην νότια περιοχή του Μαρκέ. Η CIIP παρέχει πάνω από 30 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού τον χρόνο, διαχειρίζεται 90 εγκαταστάσεις για την επεξεργασία λυμάτων και περίπου 4.600 χλμ σωληνώσεις για τη διανομή του πόσιμου νερού. Η CIIP αντιμετωπίζει την πρόκληση να προσφέρει μία υπηρεσία σε έναν κυμαινόμενο πληθυσμό (δηλαδή η καλοκαιρινή αύξηση πληθυσμού λόγω τουρισμού), να διεκδικεί νερό από μη συμβατικούς πόρους και να διατηρεί μία υδάτινη ισορροπία στο παραλιακό φυσικό πάρκο, να διατηρεί την ποιότητα των υπόγειων δεξαμενών νερού και να προσφέρει υπηρεσίες στην βιομηχανία. Για τον μετριασμό της παγκόσμιας λειψυδρίας, η αύξηση της απόδοσης στην άρδευση πρέπει να ακολουθηθεί από άλλα μέτρα σε επίπεδο περιοχής, όπως ένας σταθερός υπολογισμός του ύδατος, μία καλύτερη κατανόηση της συμπεριφοράς των υλικών άρδευσης, η ενημέρωση και η διαβούλευση των γεωργών, η βελτίωση στις υποδομές άρδευσης για να μειωθεί η εξατμισοδιαπνοή και οι απώλειες λόγω φιλτραρίσματος, ή η χρήση εναλλακτικών υδάτινων πόρων, όπως το νερό που αναπαράγεται για να βελτιωθεί η ασφάλεια του ύδατος[12].
Προς μια κυκλική οικονομία
Οι συμβατικοί σταθμοί καθαριότητας των λυμάτων επεξεργάζονται τα λύματα που περιέχουν φώσφορο και αζωτούχες ουσίες (για παράδειγμα τα ούρα) με ένα σημαντικό κόστος προτού χυθούν στο υδατικό σύστημα. Σύμφωνα με την Aqualia, οι κοινοτικές υποδομές εξαλείφουν μεταξύ 80 και 90% του φωσφόρου και πάνω από 70% του αζώτου των λυμάτων για να τηρήσουν τα όρια της απόρριψης ανά 5 kWh/kg αζώτου. Παράλληλα, οι γεωργικές καλλιέργειες χρειάζονται νερό και λιπάσματα με φώσφορο και άζωτο. Παρόλα αυτά, στην ΕΕ υπόκεινται σε επεξεργασία 40.000 εκατομμύρια κυβικά λυμάτων κάθε χρόνο, αλλά επαναχρησιμοποιούνται μόνο τα 964 εκατομμύρια κυβικά των επεξεργασμένων λυμάτων[13].
Τι μπορεί να γίνει; Η κυκλική οικονομία είναι η νέα αρχή που συνδυάζει τα δύο, ολοκληρώνοντας τον κύκλο. Σε όλη την Ευρώπη πραγματοποιούνται δράσεις έρευνας και καινοτομίας για να δοκιμαστούν διάφορες επιλογές. Τα στάδια της επεξεργασίας μπορούν να περιλαμβάνουν: από τις κοινοτικές υπηρεσίες είναι δυνατή η παραγωγή βιοαερίου, τα υγρά λύματα σε αυτό το στάδιο είναι νερό εμπλουτισμένο με θρεπτικά στοιχεία φωσφόρου και αζώτου. Στη συνέχεια, πραγματοποιείται μία δευτερεύουσα επεξεργασία με διαφορετικές διαδικασίες, για παράδειγμα, φίλτρα με ένζυμα ή φυσικές λύσεις. Τα τελικά υγρά λύματα είναι νερό με αποδεκτούς περιορισμούς για την άρδευση, διατηρώντας τον φώσφορο και το άζωτο που χρειάζονται οι καλλιέργειες. Αυτό το σύστημα απαιτεί επίβλεψη και ευελιξία για την αλληλεπίδραση, για θέματα ασφάλειας, την αποφυγή επιμολυντών, αισθητήρες και μία πλατφόρμα για την συγκέντρωση όλων αυτών των δεδομένων: τα έξυπνα συστήματα μπορούν να παρέχουν τα παραπάνω.
Λύσεις που βασίζονται στη φύση για την επίτευξη πιο ανθεκτικών οικοσυστημάτων
Οι λύσεις που βασίζονται στην φύση (NBS), οι οποίες χρησιμοποιούν φυτά ή μικροοργανισμούς, μπορούν να αντιμετωπίσουν την λειψυδρία και να δημιουργήσουν οικοσυστήματα που θα αντέχουν μέσω μίας εφαρμογής φυσικών μέτρων για τη συγκράτηση του ύδατος, αυξάνοντας την ικανότητα συγκράτησης του νερού του περιβάλλοντος και βελτιώνοντας τη γενική κατάσταση στο υδατικό σύστημα.
Η Secalflor Sur (Ισπανία), παράγει “μαξιλαράκια” για φυτά, από φυσικές πρώτες ύλες 100% (μεταλλικά άλατα, άμυλα και κυτταρικές ίνες), που λειτουργούν ως απορροφητές της υγρασίας και διεγείρουν τα θρεπτικά στοιχεία για τα φυτά σε αδύναμα εδάφη και σε περιοχές με λειψυδρία. Τα μαξιλαράκια μειώνουν τις απώλειες του νερού, ενισχύοντας την αύξηση της βλάστησης ακόμα και σε ακραίες κλιματικές συνθήκες.
Σε επίπεδο περιοχής (λεκάνης), οι υγρότοποι που έχουν κατασκευαστεί μπορούν να αναπαράγουν αυτό που κάνει η φύση στα δέλτα των ποταμών: τα καλάμια φιλτράρουν το νερό του ποταμού. Στις γεωργικές περιοχές, αυτές οι τεχνικές μπορούν να επιφέρουν μέτρα στις καλλιέργειες (ζώνες ανάσχεσης, περιτροπή των καλλιεργειών) και σε όλο το τοπίο (αποκατάσταση των πλημμυροπεδιάδων και των υγρότοπων), μειώνοντας τον κίνδυνο πλημμύρας μέσω την αποθήκευσης του νερού, αλλά επίσης βελτιώνοντας την επαναπλήρωση των υπόγειων υδάτων και συνεισφέροντας, κατά αυτόν τον τρόπο, σε μία αποτελεσματική διαχείριση της ξηρασίας. Η Alchemia-nova από την Ελλάδα, προτείνει τη χρήση λυμάτων για την άρδευση των καλλιεργειών, ενσωματώνοντας αναερόβιες διαδικασίες και υγρότοπους που κατασκευάζονται για την επεξεργασία των οικιακών λυμάτων (πρόγραμμα HYDROUSA). Το αποτέλεσμα είναι η παραγωγή νερού άρδευσης και η ανάκτηση ενέργειας και άνθρακα.
Χρειάζεται μία αλλαγή στη νοοτροπία και τον σχεδιασμό για να διασφαλιστεί μία πιο διευρυμένη εφαρμογή των NWERM και να αξιολογηθούν οι επιρροές και τα οφέλη σε μεγαλύτερη κλίμακα[14].
Προσέγγιση της έξυπνης γεωργίας και της καινοτομίας στην πραγματικότητα
Η μεταφορά των εμπειρικών παρατηρήσεων των γεωργών στην έξυπνη γεωργία με DSS απαιτεί διαφορετικά είδη πλαισίωσης, πολιτικές, υποδομές και επιμόρφωση. Χρειάζεται ένα πλαίσιο για να δοκιμαστούν και να δημιουργηθούν εξατομικευμένες λύσεις για διαφορετικές περιπτώσεις.
Η συστημική καινοτομία είναι μία συμμετοχική μέθοδος για να δημιουργηθεί από κοινού το μέλλον που επιθυμούν όλα τα ενδιαφερόμενα μέλη. Το ευρωπαϊκό ινστιτούτο καινοτομίας και τεχνολογίας (EIT) είναι μία κατάλληλη λύση σε αυτές τις προκλήσεις καινοτομίας και επίσης ένα παράδειγμα καινοτομίας. Οι δραστηριότητές του πραγματοποιούνται μέσω ενός δικτύου που είναι κατανεμημένο σε κοινότητες γνώσεων και καινοτομίας (ΚΓΚ) με σκοπό να αντιμετωπίζουν διάφορες κοινωνικές προκλήσεις. Οι ΚΓΚ περιλαμβάνουν στενές ενώσεις από ευρωπαϊκές εταιρείες εκπαίδευσης, έρευνας και επιχείρισης -το γνωστό τρίγωνο της γνώσης- και επίσης εμπλέκουν τις δημόσιες αρχές σε αυτές τις ενώσεις.
Το ευρωπαϊκό ινστιτούτο καινοτομίας και τεχνολογίας για την τροφή ηγείται μία πρωτοβουλία εκστρατείας των ΚΓΚ για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας στο νότο της Ευρώπης, συγκεντρώνοντας ειδικούς, εταιρείες και καινοτόμους από διάφορους τομείς της βιομηχανίας. Ανάμεσα σε άλλες δραστηριότητες, το έργο IT Water Scarcity ενώνει τους τελικούς χρήστες όπως ο Τζιοβάνι ή οι CIIP με παρόχους λύσεων όπως οι Alchemia-Nova, η Secalflor, η Soonapse, μέσω ενός προγράμματος στήριξης 3 μηνών. Πρόκειται για τη συνεισφορά του ευρωπαϊκού ινστιτούτου καινοτομίας και τεχνολογίας στη δημιουργία ενός συστήματος διαχείρισης της λειψυδρίας. Αυτή είναι η συνεισφορά του στη δημιουργία μίας έξυπνης οικονομίας του ύδατος.
[1] https://www.unwater.org/water-facts/scarcity
[2] https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/use-of-freshwater-resources-3/assessment-4
[3] https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/use-of-freshwater-resources-3/assessment-4
[4] https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/figures/drought-impact-intensity-and-area
[5] https://www.ipcc.ch/
[6] https://www.medecc.org/medecc-booklet-isk-associated-to-climate-and-environmental-changes-in-the-mediterranean-region/
[7] https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=The_fruit_and_vegetable_sector_in_the_EU_-_a_statistical_overview
[8] https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/figures/projected-changes-in-annual-and-3
[9] https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/figures/changes-in-meteorological-drought-frequency
[10]
[11] https://www.linkedin.com/feed/
[12] https://www.science.org/doi/abs/10.1126/science.aat9314
[13]
[14] https://wateragri.eu/
