Η διαθεσιμότητα του νερού είναι μία βασική πρόκληση για την Ευρώπη. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται μία αύξηση της λειψυδρίας που θα επηρεάσει την γεωργία, το σημαντικότερο χρήστη του νερού. Η έλλειψη αυτού του βασικού αγαθού στο νότο της ηπείρου είναι ήδη ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί με καλύτερες μεθόδους που λαμβάνουν υπόψη τις συγκεκριμένες ανάγκες του πληθυσμού.
Τα σχέδια των καλοκαιρινών διακοπών έχουν αλλάξει φέτος. Τον περασμένο Ιανουάριο, κατά την διάρκεια της καραντίνας, ονειρευόμουν να απολαύσω τις διακοπές μου σε ένα μικρό ελληνικό νησί, όπως πριν από 20 χρόνια, στη Φολέγανδρο. Χαμογελούσα όταν σκεφτόμουν τις ημέρες στο καφενείο κάτω από την μεγάλη σκιά του δέντρου της κεντρικής πλατείας του χωριού. Είναι ένα τοπίο αρκετά τυπικό στην Ελλάδα: μία πλατεία με ένα δέντρο γύρω από το οποίο χτίζουν τα σπίτια. Ο πλάτανος σηματοδοτεί ότι υπάρχει νερό. Στο παρελθόν, αναγνώριζαν ποια φυτά υποδείκνυαν κοντινούς υδάτινους πόρους και έτσι οργάνωναν την ζωή τους γύρω από αυτά. Κοντά στο δέντρο χτιζόταν μία πηγή και μετατρεπόταν σε κοινό σημείο πρόσβασης στο νερό που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι ως πόσιμο αλλά και για τη μαγειρική.
Υπάρχουν πολλοί μύθοι γύρω από αυτές τις βρύσες ή τα πηγάδια. Θυμάμαι μία γιαγιά, την Ελευθερία, στη Φολέγανδρο που μου διηγήθηκε την ιστορία του Αγίου Γεωργίου και έναν δράκο που κρατούσε το πηγάδι και ζητούσε από τους ντόπιους να θυσιάσουν ένα κορίτσι ως αντάλλαγμα για πρόσβαση στο νερό. Ο Άγιος Γεώργιος σκότωσε τον δράκο, έσωσε το κορίτσι και χάρισε στο χωριό την πρόσβαση στο νερό.
Θα μου άρεσε πολύ να επιστρέψω σε εκείνο το μέρος. Άλλαξα όμως τις διακοπές λόγω του κύματος καύσωνα που έπληξε όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά όλη την Μεσόγειο. Από ό,τι φαίνεται δεν είμαι η μοναδική. Έρευνες δείχνουν ότι οι ταξιδιώτες προσαρμόζουν τις προτιμήσεις για τις διακοπές τους σύμφωνα με τις κλιματολογικές συνθήκες[1]. Έτσι, η κλιματική αλλαγή έχει επηρεάσει – και θα επηρεάσει περισσότερο – τις επιλογές μας για τους ίδιους τους προορισμούς και τα χαρακτηριστικά τους.
Οι υδάτινοι πόροι είναι μία πρόκληση, όχι μόνο για τη γιαγιά Ελευθερία και την γενιά της. Η διαθεσιμότητα του νερού είναι μία βασική πρόκληση για την Ευρώπη, με συνέπειες σε εκατομμύρια άτομα. Τα επόμενα χρόνια, αναμένεται μεγαλύτερη λειψυδρία και η γεωργία, ο σημαντικότερος χρήστης αυτού του πόρου στον πλανήτη, αντιμετωπίζει κάθε φορά πιο συχνές και σοβαρές ξηρασίες. Επίσης, οι αλλαγές στη διαθεσιμότητα νερού θα απαιτήσουν νέα συστήματα στις καλλιέργειες, που θα επηρεάσουν με την σειρά τους τις ανάγκες μας σε ενέργεια και τις θέσεις εργασίας. Με λίγα λόγια, η σχέση ανάμεσα σε τρόφιμα, ενέργεια, νερό και εργασία θα πάρει νέα μορφή. Και χρειάζεται μία νέα βιώσιμη μορφή, για την ασφάλεια των τροφίμων και την πρόσβαση στο νερό, παράλληλα με την παραγωγή ενέργειας και την προστασία της γεωργίας σε διεθνές επίπεδο.
Από τη γενιά της Ελευθερίας, που οι άνθρωποι στη Μεσόγειο αφηγούνταν ιστορίες για να προστατέψουν του ζωτικούς πόρους, εξελιχθήκαμε σε κοινωνίες με νόμους και συνταγματικά πλαίσια. Η ανακατανομή των υδάτινων πόρων είναι ένα σημαντικό μέτρο προσαρμογής για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της λειψυδρίας, δεδομένου των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής που ήδη βιώνουμε. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες δυνητικές λύσεις στα προβλήματα που συνδέονται με το νερό όπως οι αλλαγές στις υποδομές, η χρήση του εδάφους οι περιορισμοί της άρδευσης που μπορεί να μην είναι ευπρόσδεκτες.
Οι αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν μπορεί να δημιουργούν αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά μέρη. Στο παρελθόν δημιουργούνταν ιστορίες για να προκαλέσουν «φόβο» και «σεβασμό». Σήμερα, είναι επίσης σημαντικό να ενσωματωθούν τα σημεία που ενδιαφέρουν τις διάφορες πλευρές που επηρεάζονται – μαζί με όσους λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις, τους γεωργούς και γενικότερα το κοινό – και πειραματίζονται με λύσεις που επιφέρουν αλλαγές σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής, της οικονομίας και της τεχνολογίας. Οι συστημικές λύσεις πρέπει να προκύπτουν από εκπροσώπους από όλους τους τομείς για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας.
Η έλλειψη αυτού του βασικού αγαθού έχει χαρακτηρισθεί ως μία κοινή πρόκληση για το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (EIΚT). Συγκεκριμένα, το EIT Food συντονίζει μία πρωτοβουλία για την λειψυδρία στην οποία συμμετέχουν κι άλλοι φορείς και κοινότητες (EIT Climate-KIC, EIT Digital και EIT Manufacturing). Ο στόχος είναι η υπέρβαση των σημερινών εμποδίων για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα στο νότο της Ευρώπης και να προωθηθεί μία συστημική αλλαγή μέσω διάφορων οδών.
Από την μία πλευρά αυτές οι συστημικές αλλαγές προωθούνται μέσω της ενίσχυσης της καινοτομίας και του πνεύματος της επιχειρηματικότητας με την στήριξη των μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων που προσφέρουν λύσεις για να αντιμετωπιστούν οι συγκεκριμένες προκλήσεις που συνδέονται με το νερό. Αναφερόμαστε σε προκλήσεις που προκύπτουν καθημερινά, όπως η εύρεση καλύτερων μεθόδων και υποδομών άρδευσης, ανθεκτικές καλλιέργειες και τεχνικές διαχείρισης των καλλιεργειών, μείωση των διαρροών και εντοπισμός των παραγόντων ρύπανσης. Από την άλλη, με τη δημιουργία μίας δυνατής κοινότητας ειδικών που επιτρέπει την πρόοδο των βασικών προκλήσεων που συνδέονται με την λειψυδρία, προσεγγίζοντας μέσω των προτάσεών τους ζητήματα διακυβέρνησης, οικονομικά σχέδια και τη νομική εφαρμογή των παραπάνω.
Τέλος, χρειάζεται η ανταλλαγή γνώσεων για την ανάπτυξη ικανοτήτων, τόσο σε ατομικό αλλά και εταιρικό επίπεδο, για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του περιβάλλοντος για οποιαδήποτε επιχείρηση και των καθημερινών δραστηριοτήτων μας (είτε μιλάμε για φορείς της βιομηχανίας, είτε για γεωργούς, είτε για πολίτες). Σημαντική επίσης είναι η ανάγκη να ενισχυθεί μία νοοτροπία εξοικονόμησης του νερού μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών.
Προς το παρόν, αν υπάρχει δράκος, αυτός είναι η κλιματική αλλαγή. Είναι σαφές ότι πρέπει να ληφθούν «ηρωικές» αποφάσεις εφόσον θέλουμε να την αντιμετωπίσουμε.
Η Ευγενία Τσιάνου είναι υπεύθυνη της επικοινωνίας της επιστήμης στην DISSCO. Η Carmen Galindo Rodríguez είναι υπεύθυνη έργου στο EIT Food South.
