Πολωνία: Έναν χρόνο μετά, οι κανονισμοί για τις αμβλώσεις βλάπτουν τις γυναίκες

Γυναίκες, κορίτσια και κάθε άτομο που εγκυμονεί αντιμετώπισαν ακραία εμπόδια στην πρόσβαση σε νόμιμες αμβλώσεις κατά το έτος που ψηφίστηκε η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου η οποία απαγορεύει ουσιαστικά τη νόμιμη άμβλωση στην Πολωνία, δήλωσαν 14 οργανώσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων. Από τη λήψη αυτής της απόφασης, οι υπερασπίστριες των ανθρώπινων δικαιωμάτων αντιμετωπίζουν επίσης ένα όλο και πιο εχθρικό και επικίνδυνο περιβάλλον. Οι αρχές της Πολωνίας πρέπει να σταματήσουν τις προσπάθειες υπονόμευσης των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων και αποδυνάμωσης της προστασίας από την έμφυλη βία. Θα πρέπει να δεσμευτούν ότι θα προστατεύουν τις υπερασπίστριες των ανθρώπινων δικαιωμάτων που αντιμετωπίζουν συνεχείς απειλές και επιθέσεις από την απόφαση του Οκτωβρίου του 2020. Οι κλιμακούμενες απειλές για θάνατο από τις 9 Οκτωβρίου εναντίον της Marta Lempart, συνιδρύτριας της Ognopolski Strajk Kobiet (Πανπολωνική Απεργία των Γυναικών) και στόχου επανειλημμένων απειλών για συμμετοχή σε διαδηλώσεις που υποστηρίζουν τη νόμιμη άμβλωση και τα δικαιώματα των γυναικών, οδήγησαν στην προστασία της Marta από την αστυνομία, κατά τη διάρκεια των δημόσιων εμφανίσεών της.

Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου προκαλεί ανυπολόγιστη ζημιά σε γυναίκες και κορίτσια, ειδικά σε όσες είναι φτωχές, ζουν σε αγροτικές περιοχές ή βρίσκονται στο περιθώριο. Η αξιοπρέπεια, η ελευθερία και η υγεία των εγκύων διακυβεύονται επειδή η κυβέρνηση τους αρνείται την πρόσβαση στην απαραίτητες υπηρεσίες αναπαραγωγικής υγείας.

Urszula Grycuk, συντονίστρια διεθνούς συνηγορίας στην Ομοσπονδία Γυναικών και Οικογενειακού Προγραμματισμού (Federa) στην Πολωνία

Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Πολωνίας, του οποίου η ανεξαρτησία και η νομιμότητα έχει διαβρωθεί βαθιά, αναγνωρίζεται ευρέως ως πολιτικά μεροληπτικό. Στις 22 Οκτωβρίου 2020 αποφάνθηκε ότι η άμβλωση λόγω «σοβαρής και μη αναστρέψιμης εμβρυικής βλάβης ή ανίατης ασθένειας που απειλεί τη ζωή του εμβρύου» είναι αντισυνταγματική. Η κυβέρνηση έφερε την υπόθεση στο δικαστήριο αφού το κοινοβούλιο απέτυχε να εγκρίνει νομοθεσία με το ίδιο αποτέλεσμα. Η απόφαση τέθηκε σε ισχύ στις 27 Ιανουαρίου 2021.

Αυτή η απόφαση εξάλειψε ακόμα και τους λίγους νομικούς λόγους βάσει των οποίων η άμβλωση ήταν ανεκτή σύμφωνα με τον εξαιρετικά περιοριστικό νόμο της Πολωνίας. Προηγουμένως, πάνω από το 90% των περίπου 1.000 νόμιμων αμβλώσεων ετησίως στην Πολωνία πραγματοποιούνταν στη βάση αυτών των λόγων. Η απόφαση εκδόθηκε όταν οι περιορισμοί της πανδημίας καθιστούσαν τα ταξίδια για υγειονομική περίθαλψη απαγορευτικά δύσκολα και δαπανηρά. Η απόφαση πυροδότησε τις μεγαλύτερες δημόσιες διαμαρτυρίες στη χώρα εδώ και δεκαετίες, με επικεφαλής υπερασπίστριες ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ακτιβίστριες και ομάδες γυναικείων δικαιωμάτων ανέφεραν ότι η απόφαση είχε ανατριχιαστικές επιπτώσεις, καθώς οι άνθρωποι που αναζητούσαν υπηρεσίες άμβλωσης και οι γιατροί φοβούνταν τις επιπτώσεις.

Η «Άμβλωση Χωρίς Σύνορα», η οποία παρέχει αρωγή σε γυναίκες σε ευρωπαϊκές χώρες όπου η άμβλωση είναι παράνομη ή η πρόσβαση είναι περιορισμένη, ανέφερε ότι 17.000 γυναίκες στην Πολωνία επικοινώνησαν μαζί τους στους έξι μήνες μετά την απόφαση για παροχή βοήθειας προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε άμβλωση και ότι συνεχίζουν να λαμβάνουν περίπου 800 κλήσεις τον μήνα.

Η «Federa», ένας πολωνικός οργανισμός για την αναπαραγωγική υγεία και τα δικαιώματα, ανέφερε ότι πραγματοποίησε περίπου 8.100 συμβουλευτικές συνεδρίες τους 11 μήνες μετά την απόφαση, δηλαδή 3 φορές περισσότερες από την ίδια περίοδο τα προηγούμενα χρόνια. Αυτό περιελάμβανε κλήσεις στη γραμμή βοήθειας και πάνω από 5.000 μέιλ σχετικά με την πρόσβαση σε αμβλώσεις και άλλες υπηρεσίες σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας.

Από τότε που το κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» ήρθε στην εξουσία το 2015, η κυβέρνηση της Πολωνίας έχει επανειλημμένα προχωρήσει σε περαιτέρω περιορισμό της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας και των αντίστοιχων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της προώθησης ενός νομοσχεδίου το 2016 για την πλήρη απαγόρευση των αμβλώσεων, το οποίο το απέρριψε το κοινοβούλιο έπειτα από μαζική δημόσια διαμαρτυρία. Η κυβέρνηση στήριξε επίσης ένα νομοσχέδιο, που παρουσιάστηκε από μια υπερσυντηρητική ομάδα, για την ουσιαστική ποινικοποίηση της ολοκληρωμένης σεξουαλικής εκπαίδευσης. Το νομοσχέδιο βρίσκεται στην επιτροπή από τον Απρίλιο του 2020.

Τον Σεπτέμβριο του 2021, η ίδια ομάδα παρουσίασε νέο νομοσχέδιο με τίτλο «Σταματήστε την άμβλωση» στο κοινοβούλιο. Το νομοσχέδιο κρίνει την άμβλωση σε οποιοδήποτε στάδιο ανθρωποκτονία και προβλέπει ποινικές κυρώσεις σε βάρος των γυναικών που κάνουν άμβλωση και σε όποιον/α τις βοηθήσει με ποινή έως και 25 ετών φυλάκιση. Το νομοσχέδιο υποστηρίζεται από το «Ινστιτούτο Ordo Iuris for Legal Culture», μια υπερσυντηρητική, αντι-ΛΟΑΤΙ ομάδα που είναι ενάντια στη δυνατότητα επιλογής αναφορικά με την αναπαραγωγική υγεία.

Οι οργανώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών και τα μέλη του κοινοβουλίου του αντιπολιτευόμενου κόμματος «Lewica» συλλέγουν υπογραφές για ένα νομοσχέδιο με τίτλο «Νόμιμη άμβλωση χωρίς συμβιβασμό», σύμφωνα με το οποίο επιτρέπεται η άμβλωση χωρίς περιορισμό μέχρι τη 12η εβδομάδα της εγκυμοσύνης, ενώ μετά τις 12 εβδομάδες επιτρέπεται σε περιπτώσεις κινδύνου για την ψυχική ή τη σωματική υγεία του ατόμου, σε μη βιώσιμη εγκυμοσύνη ή εγκυμοσύνη που προέκυψε από βιασμό ή αιμομιξία.

Τα στοιχεία καταδεικνύουν συστηματικά ότι οι νόμοι που περιορίζουν ή ποινικοποιούν την άμβλωση δεν την εξαλείφουν, αλλά μάλλον ωθούν τους ανθρώπους να αναζητήσουν άμβλωση με μέσα που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την ψυχική και σωματική τους υγεία και να μειώσουν την αυτονομία και την αξιοπρέπειά τους.

Η Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών δήλωσε ότι, στο πλαίσιο της υποχρέωσης προστασίας του δικαιώματος στη ζωή των εγκύων, τα κράτη δεν πρέπει να επιβάλλουν ποινικές κυρώσεις σε οποιοδήποτε άτομο υποβάλλεται σε άμβλωση ή σε παρόχους ιατρικών υπηρεσιών που βοηθούν αυτά τα άτομα.

Τον Ιούλιο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων ανακοίνωσε ότι θα εξετάσει καταγγελίες Πολωνών γυναικών που ενδέχεται να έχουν πέσει θύματα παραβιάσεων σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών λόγω της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου για την άμβλωση. Η κυβέρνηση της Πολωνίας απέτυχε να εφαρμόσει αποτελεσματικά τις προηγούμενες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων σχετικά με την πρόσβαση σε νόμιμη άμβλωση παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις και την απόφαση της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης ήδη από τον Μάρτιο.

Η κυβέρνηση του κόμματος «Νόμος και Δικαιοσύνη» έχει επίσης στοχοποιήσει οργανώσεις και ακτιβίστριες για τα δικαιώματα των γυναικών. Οι ακτιβίστριες δήλωσαν ότι η κυβερνητική ρητορική και οι καμπάνιες στα ΜΜΕ, που προσβάλλουν τις ίδιες και το έργο τους, ενισχύουν την παραπληροφόρηση και το μίσος που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλειά τους.

Πολλές υπερασπίστριες των δικαιωμάτων των γυναικών κρατήθηκαν ή αντιμετωπίζουν αυτό που περιγράφουν ως πολιτικά υποκινούμενες ποινικές διώξεις για ενέργειες κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων μετά την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου για την άμβλωση

Οι ακτιβίστριες δέχτηκαν πολλαπλές απειλές για βόμβες και κατά της ζωής τους τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο επειδή υποστήριξαν τα αναπαραγωγικά δικαιώματα. Είπαν μάλιστα ότι, σε πολλές περιπτώσεις, η αστυνομία απαξίωσε τους κινδύνους και είτε δεν ξεκίνησε έρευνες είτε απέτυχε να τις συνεχίσει αποτελεσματικά. Κανείς δεν έχει λογοδοτήσει γι’ αυτές τις απειλές. Η αστυνομία ξεκίνησε έρευνες και συνέλαβε έναν άντρα για διαδικτυακές απειλές κατά της Lempart πριν από την προγραμματισμένη εμφάνισή της σε διαδήλωση στις 11 Οκτωβρίου, και πλέον της παρέχει προστασία σε δημόσιες εκδηλώσεις.

Η κυβέρνηση έχει υπονομεύσει τις προσπάθειες καταπολέμησης της έμφυλης βίας, μεταξύ άλλων ξεκινώντας τις διαδικασίες αποχώρησης της Πολωνίας από ευρωπαϊκή σύμβαση – ορόσημο για τη βία κατά των γυναικών, τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Η κυβέρνηση παρέπεμψε τη σύμβαση στο πολιτικά μεροληπτικό Συνταγματικό Δικαστήριο για αναθεώρηση λόγω του ορισμού της έννοιας του «φύλου». Εκστρατείες κατά της έμφυλης ισότητας έχουν χρησιμοποιηθεί για να στοχοποιήσουν τα δικαιώματα των γυναικών και των λεσβιών, των ομοφυλόφιλων, των αμφιφυλόφιλων, των τρανς και των ίντερσεξ ατόμων και όσων τα υποστηρίζουν.

«Οι ακραίοι περιορισμοί στην άμβλωση αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης επίθεσης της πολωνικής κυβέρνησης στα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, και του κράτους δικαίου», δήλωσε η Marta Lempart, συνιδρύτρια της Strajk Kobiet. «Θα πρέπει να ανησυχήσει όλους/ες τους/τις Ευρωπαίους/ες ότι αυτό συμβαίνει στην αυλή τους, ακόμα και όταν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ισχυρίζονται ότι είναι ηγέτιδες στα δικαιώματα των γυναικών και τις δημοκρατικές αξίες».

Η επέτειος της απόφασης κατά των αμβλώσεων έρχεται εν μέσω αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ της πολωνικής κυβέρνησης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της 7ης Οκτωβρίου που απορρίπτει τον δεσμευτικό χαρακτήρα του δικαίου της Ε.Ε. Ακολούθησε μια σειρά αποφάσεων του Δικαστηρίου της Ε.Ε. ότι η αποδυνάμωση της δικαστικής ανεξαρτησίας από την πολωνική κυβέρνηση παραβιάζει το δίκαιο της Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι «δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει τις εξουσίες της» βάσει των συνθηκών της Ε.Ε. για να διασφαλίσει την εφαρμογή του δικαίου της Ε.Ε. και την προστασία των δικαιωμάτων των ανθρώπων.

Η κυβέρνηση της Πολωνίας θα πρέπει να σταματήσει τους περιορισμούς στα αναπαραγωγικά δικαιώματα και να διασφαλίσει ότι τα δικαιώματα αυτά θα τηρούνται σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος πρόσβασης σε ασφαλή έκτρωση. Θα πρέπει να σταματήσει τις επιθέσεις στα δικαιώματα των γυναικών και των υπερασπιστριών των ανθρώπινων δικαιωμάτων και να τερματίσει τις κινήσεις για την υπονόμευση του κράτους δικαίου, της δημοκρατίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. πρέπει να αντιμετωπίσουν επειγόντως τις παραβιάσεις του δικαίου και τον αντίκτυπό τους στα ανθρώπινα δικαιώματα των γυναικών, συμπεριλαμβανομένων των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων, στην Πολωνία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να κινήσει νομικές διαδικασίες παράβασης για τη χρήση από τις πολωνικές αρχές του πολιτικά μεροληπτικού Συνταγματικού Δικαστηρίου με σκοπό να διαβρώσει τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Πολωνία και να υπονομεύσει τον δημοκρατικό έλεγχο και τις ισορροπίες παραβιάζοντας κατάφωρα τις συνθηκες της ΕΕ.

Η Επιτροπή και τα κράτη-μέλη της Ε.Ε πρέπει να δράσουν για την προστασία και την υποστήριξη των υπερασπιστριών των δικαιωμάτων των γυναικών και των οργανώσεων στην Πολωνία. Τα κράτη-μέλη θα πρέπει να στηρίξουν ενεργά τους ανθρώπους στην Πολωνία που αναζητούν πρόσβαση σε άμβλωση.

Η Επιτροπή θα πρέπει να εφαρμόσει επειγόντως τον μηχανισμό που συνδέει την πρόσβαση σε κονδύλια της Ε.Ε. με τον σεβασμό των αξιών της Ε.Ε. και να συνεχίσει τη δέσμευσή της να συνδέει τα ταμεία ανάκαμψης της Ε.Ε. με εγγυήσεις κράτους δικαίου. Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. θα πρέπει να προωθήσουν και να επεκτείνουν την ενδελεχή έρευνα βάσει του άρθρου 7.1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ), εφαρμόζοντας συγκεκριμένες συστάσεις ή ψηφίζοντας ότι υπάρχει σαφής κίνδυνος σοβαρής παραβίασης των αξιών της Ε.Ε. στην Πολωνία, όπως έχει ζητηθεί επίσης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

«Παρά τον φόβο και τις επιπτώσεις, οι πολίτες στην Πολωνία μάχονται καθημερινά για την προστασία των δικαιωμάτων που όλοι/ες στην Ε.Ε. θα πρέπει να μπορούν να ασκούν ελεύθερα, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε ασφαλή άμβλωση», δήλωσε η Hillary Margolis, ανώτερη ερευνήτρια για τα δικαιώματα των γυναικών στο Human Rights Watch. «Τα δικαιώματα των γυναικών είναι στον γκρεμό στην Πολωνία και, αν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο δεν ενεργήσουν για την υπεράσπιση των δημοκρατικών αξιών, όλο και περισσότερες γυναίκες και κορίτσια θα υποστούν τις συνέπειες».

Συνυπογράφουν οι οργανώσεις:
Abortion Support Network, Amnesty International, the Center for Reproductive Rights, CIVICUS, Federa, FOKUS, Human Rights Watch, International Campaign for Women’s Right to Safe Abortion, International Federation for Human Rights (FIDH), International Planned Parenthood Federation-European Network, MSI Reproductive Choices, Le Planning Familial, Riksförbundet för sexuell upplysning/The Swedish Association for Sexual and Reproductive Rights, Strajk Kobiet/Women’s Strike.