Δημοσιεύουμε τη μελέτη του Philippe Moal με τίτλο «Κάποια μονοπάτια για μη-βία» (τίτλος πρωτότυπου στα γαλλικά: Quelques pistes pour la nonviolence).
Στο δοκίμιο που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 2021, ο συγγραφέας ευχαριστεί για την οπτική τους για το θέμα, τους Martine Sicard, Jean-Luc Guérard, Maria del Carmen Gómez Moreno και Alicia Barrachina μου παρείχαν ανεκτίμητη βοήθεια στην πραγματοποίηση αυτού του έργου, για την ακρίβεια των όρων και των ιδεών και τους ευχαριστώ θερμά.
Εδώ είναι το πρώτο κεφάλαιο: Πού πάμε;
1 – Πού πάμε;
Αυτή η παραγωγή περιλαμβάνει μια σειρά προβληματισμών που σχετίζονται με το ζήτημα της βίας, προκειμένου να παρουσιάσουμε μονοπάτια που μας επιτρέπουν να κινηθούμε προς τη μη-βία.
Θα ξεκινήσω παρέχοντας ένα συνοπτικό πλαίσιο για την πλανητική κρίση που βιώνουμε σήμερα, βασισμένο στις ιδέες ομότιμων στοχαστών.
Ο βραβευμένος με Νόμπελ χημείας Ιλιά Πριγκόζιν, σε συνέντευξή του στο περιοδικό Les Raisons de l’Ire, δήλωσε το 1997: «Οι μεταλλάξεις προηγούνται πάντα από τις διακυμάνσεις που υποδεικνύουν την πολυπλοκότητα των φαινομένων».[1] Δεδομένης της αδιάκοπης πολυπλοκότητας του σημερινού κόσμου και των μεγάλων διακυμάνσεων που τον κλονίζουν, μπορεί να σκεφτούμε ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται στη διαδικασία μετάλλαξης. Ωστόσο, οι διακυμάνσεις δεν φαίνεται να έχουν τελειώσει. Ο Αμερικανός γλωσσολόγος και φιλόσοφος Νόαμ Τσόμσκι δήλωσε στις 12 Σεπτεμβρίου 2020: «Ο κόσμος βρίσκεται στην πιο επικίνδυνη στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας λόγω της κλιματικής κρίσης, της απειλής ενός πυρηνικού πολέμου και της αύξησης του αυταρχισμού».[2]
Ο Γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Εντγκάρ Μορέν, στο έργο του La violence du monde[3] έγραψε το 2003: «Είμαστε υποχρεωμένοι να μην συνεχίσουμε στον ίδιο δρόμο και να φανταστούμε μια αρχή, αλλά το ερώτημα είναι πώς». Σε αυτό το βιβλίο, προτείνει «δύο αρχές ελπίδας στην απελπισία: τη μεταμόρφωση της κοινωνίας, παίρνοντας το παράδειγμα της κάμπιας που μετατρέπεται σε πεταλούδα καταστρέφοντας τον εαυτό της ενώ αυτό-δημιουργείται σε ένα νέο ον». Και την εμφάνιση του απίθανου, όπως έχει συμβεί στην ιστορία, που αναφέρεται σε γεγονότα που αλλάζουν την πορεία της ιστορίας προς μια ευνοϊκή κατεύθυνση. Και καταλήγει με αυτά τα λόγια: «Ας προσπαθήσουμε να έχουμε λίγη πίστη στο απίθανο, αλλά και να προσπαθήσουμε να δράσουμε υπέρ του».
Το 2006, ο Σίλο, Αργεντινός στοχαστής και συγγραφέας, σε μια συνέντευξη με τον Κολομβιανό ανθρωπιστή Enrique Nassar, επισήμανε την ανησυχία του για τις ψυχοκοινωνικές αλλαγές: «Οι συμπεριφορές μπορούν να αλλάξουν μεμονωμένα, αλλά σε συλλογικό επίπεδο, τα συστήματα αναπαράστασης είναι πολύ μεταβλητά… Μόνο οι μύθοι που μεταφράζουν σήματα που προέρχονται από τα βαθιά πεδία του ανθρώπου μπορούν να προκαλέσουν βαθιές αλλαγές». Σε άλλο σημείο, δηλώνοντας ότι ένας νέος μύθος διαμορφώνεται, σημείωσε: «Οι μόνοι μύθοι που μπορούν να δημιουργήσουν ένα μυστικισμό είναι οι μύθοι που μεταφράζουν σήματα από τα βαθιά πεδία. Οι ορθολογικοί μύθοι ανήκουν στο πεδίο και το χρόνο του εαυτού και δεν μπορούν να διεισδύσουν σε μυστικιστικά πεδία. Οι μύθοι από τα βαθιά πεδία αναμφίβολα επηρεάζουν τον ορθολογισμό, αλλά όχι το αντίστροφο. Δεν μπορούμε να φτάσουμε στις καρδιές των ανθρώπων από ένα κοινωνικό δόγμα, αλλά μπορούμε, από έναν μύθο, να φτάσουμε στις καρδιές των ανθρώπων και, από τις καρδιές των ανθρώπων, να φτάσουμε στο κοινωνικό».[4]
Η κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουμε φαίνεται να είναι αυτή: να αναζητήσουμε στο βαθύτερο εσωτερικό μας τα σήματα των νέων καιρών. Δεν βλέπουμε εκείνους που αποφασίζουν τη μοίρα μας σήμερα, ικανούς να προσανατολίσουν την κατεύθυνση προς μια θετική μετάλλαξη, και όμως, ταυτόχρονα, παρά τους σπασμούς, νιώθουμε τον κόσμο να αλλάζει ευνοϊκά, πλανάται στον αέρα!… Βιώνουμε αυτό το παράδοξο: ζούμε σε έναν κόσμο που πεθαίνει και γεννιέται ταυτόχρονα.
Το 2006, η Dr. Olga Borisova δήλωσε στο τέλος της διάλεξής της για τη Βία και την Ανοχή στην αραβο-ισραηλινή σύγκρουση: «Είναι αφελές να πιστεύουμε ότι η ύπαρξη περισσότερων από διακοσίων κρατών είναι δυνατή χωρίς καμία σύγκρουση. Αλλά υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να βγούμε από κρίσιμες στιγμές. Εάν ο καθένας από εμάς προσπαθεί να δημιουργήσει πιο ανεκτικές σχέσεις, πρώτα με τον άμεσο περίγυρό μας, είναι πιθανό ότι και σε κρατικό επίπεδο, πιο πολιτισμένες μέθοδοι επίλυσης συγκρούσεων θα γίνουν συχνό φαινόμενο».[5]
Αυτή η δήλωση μας φέρνει πίσω σε μας, στον ρόλο και τη συμβολή που μπορεί να κάνει ο καθένας από εμάς στην κοινωνία για να δει έναν νέο κόσμο να αναδύεται, που ήταν το θέμα του τελευταίου συμποσίου του Παγκόσμιου Κέντρου Ανθρωπιστικών Σπουδών, που πραγματοποιήθηκε φέτος το Μάιο.
Όλοι αισθανόμαστε πώς η ανησυχητική αναταραχή του κόσμου σήμερα και η υγειονομική κρίση της Covid-19, η οποία προστέθηκε τις άλλες διαταραχές, προκάλεσε ένα κύμα σοκ που αντήχησε σε όλες τις ηπείρους και σε όλους τους πολιτισμούς. Σίγουρα γνωρίζουμε σήμερα ότι ως ανθρωπότητα είμαστε ένα σώμα.
Πολύ γρήγορα, οι εξουσίες, μέσα από τα επίσημα μέσα ενημέρωσης, ανακοίνωσαν με έναν τόνο που θεωρούσαν καθησυχαστικό, ότι μόλις εξαλειφθεί η πανδημία θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα. Πολλοί άρχισαν να σκέφτονται: «Ας ελπίσουμε ότι αυτό δεν θα συμβεί!»
Η κατακραυγή ξέσπασε σαν ένας αέρας ελπίδας και όσοι κρατούν τα ηνία γρήγορα θεώρησαν ότι δεν πρέπει να αφήσουν την παλίρροια να αλλάξει, ότι ήταν απαραίτητο να αποκατασταθεί η τάξη και να θυμόμαστε ποιοι είναι αυτοί που αποφασίζουν σε αυτόν τον πλανήτη. Ταυτόχρονα, αυτή η υγειονομική κρίση ήταν μια ευκαιρία που δεν έχασαν. Ήταν μια ευκαιρία να τρίξουν λίγο περισσότερο τα δόντια, να ελέγξουν περισσότερο, να καταστείλουν κάθε αρχική εξέγερση, να περιορίσουν επικίνδυνες ελευθερίες, χωρίς να εγκαταλείψουν τη χρήση όλων των μορφών βίας που είναι τόσο αποτελεσματικές για να ζούμε ειρηνικά.
Ωστόσο, ανακύπτουν ερωτήματα: μπορούμε να συνεχίσουμε… με τη σημερινή δήθεν δημοκρατία… με την περιβόητη αδιαφορία για τα δικαιώματα των παιδιών, των γυναικών και των ανδρών… με τη θεσμική υποκρισία απέναντι στους μετανάστες των οποίων η γη λεηλατήθηκε και οι οποίοι σήμερα αντιμετωπίζονται σαν εγκληματίες (ο κόσμος έχει γυρίσει ανάποδα)… με την επαναλαμβανόμενη μισαλλοδοξία των θρησκειών που δυσφημούν την πραγματική πνευματική έρευνα… με την αλαζονεία των πολυεθνικών που συντρίβουν και θυσιάζουν τον πλανήτη σε ανώνυμους μετόχους;… για να αναφέρουμε μόνο μερικά παραδείγματα.
Ο άνθρωπος έχει πρόθεση και έχει τη δύναμη να διατηρήσει ή να καταστρέψει το σπίτι του, τη γη. Αν φέρεται άσχημα στον εαυτό του, αν φέρεται άσχημα στους συνανθρώπους του, φέρεται άσχημα στο περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί. Είναι επομένως επιτακτική ανάγκη να διασφαλιστεί η κατεύθυνση που δίνει στις πράξεις του.
Η μοίρα του πλανήτη βρίσκεται στα χέρια του, πρέπει να γίνει το κέντρο βάρους του με δύο επιτακτικές επιταγές: 1) να είναι υπεύθυνος απέναντι στη φύσης που τον φιλοξενεί, 2) να αποσαφηνίσει τον ορισμό του αφού διαφορετικά ρεύματα έχουν οικειοποιηθεί τον όρο και έχουν τοποθετήσει άλλες αξίες πάνω από τον άνθρωπο, εκτρέποντας τον ετυμολογικό του ορισμό.
Το έργο της εξάλειψης της βίας μπορεί να είναι εφικτό μόνο εάν ο άνθρωπος γίνει η κεντρική αξία, ενώ ταυτόχρονα απομακρύνεται από το αλαζονικό μοντέλο για το οποίο μίλησε ο Ζαν Πολ Σαρτρ στο έργο του «Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός»[6], όπου κατήγγειλε τη λατρεία της ανθρωπότητας του θετικισμού του Ογκίστ Κοντ, που θα μπορούσε να τον οδηγήσει στον φασισμό.
Ο Νέος Οικουμενικός Ανθρωπισμός τοποθετεί τον άνθρωπο ως κεντρική αξία και απασχόληση. Σε αυτήν την προϋπόθεση, προσθέτει: όλοι οι άνθρωποι πρέπει να θεωρούνται ίσοι, οι άνθρωποι και οι πολιτισμοί πρέπει να αναγνωρίζονται για την ποικιλομορφία τους, η γνώση πρέπει να επεκτείνεται πέρα από αυτό που θεωρείται απόλυτη αλήθεια, ο καθένας πρέπει να είναι ελεύθερος να επιλέξει τις ιδέες και τις πεποιθήσεις του, όλες οι μορφές βίας και διακρίσεων πρέπει να απορριφθούν.
Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνω σεμνά εδώ κάποια μονοπάτι περισυλλογής που κατά τη γνώμη μου αποτελούν την αρχή μιας αλλαγής προσανατολισμένης στη μη-βία. Αυτές οι συνοπτικές σημειώσεις είναι περιγραφικές και γίνονται με σκοπό να ενισχυθούν, να αναπτυχθούν, να συζητηθούν, να διευκρινιστούν, να αμφισβητηθούν, με τη συμβολή των πιο ενημερωμένων καθώς και των πιο ταπεινών ανθρώπων, επειδή οι τελευταίοι έχουν μεγάλη εμπειρία στο θέμα και πολλές συνεισφορές που πρέπει να γίνουν στο σύνολο.
Σημειώσεις
[1] Συνέντευξη με τον Ιλιά Πριγκόζιν: Συνάντηση δύο πολιτισμών: ο ανθρωπιστικός και ο επιστημονικός, για το γαλλικό περιοδικό Les Raisons de l’Ire, Φεβρουάριος 1997.
[2] New Statesman (βρετανικό πολιτικό-πολιτιστικό περιοδικό).
[3] La violence du monde, Edgar Morin και Jean Baudrillard, Εκδόσεις Félin / Ινστιτούτο Αραβικού Κόσμου, 2003.
[4] Συζήτηση Σίλο-Enrique Nassar, Μεντόσα, Αργεντινή, 26 Νοεμβρίου 2006.
[5] Η Βία και η Ανοχή στην Αραβο-Ισραηλινή Σύγκρουση, Διάλεξη της Dr. Olga Borisova, επιστημονικό σεμινάριο, Παγκόσμιο Κέντρο Ανθρωπιστικών Σπουδών, Μόσχα, 2006. Olga Borisova, Cátedra de Historia universal de la Universidad Rusa de la Amistad entre los Pueblos, Μόσχα.
[6] Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, Ζαν Πολ Σαρτρ, Gallimard, 1996.
Μετάφραση από τα αγγλικά/επιμέλεια: Pressenza Athens
