Γράφει ο Νίκος Στεργίου*
Τον Φεβρουάριο του 1960, Γάλλοι επιστήμονες «ανακάλυψαν» ένα νέο είδος, τον «Μπλε Ποντικό της Ερήμου» (Gerboise bleue). Ελάχιστοι είχαν την τύχη να τον δουν από κοντά, λίγοι περισσότεροι τον είδαν σε φωτογραφία. Εμφανίστηκε ξαφνικά στην έρημο της Σαχάρας, στο τμήμα εκείνο που ανήκει στην Αλγερία, αλλά που διεκδικείται και από το Μαρόκο. Την ίδια χρονιά, στην ίδια πάντα περιοχή, δύο αδερφάκια του Μπλε είδαν το φως της ημέρας, ο «Λευκός» και ο «Κόκκινος Ποντικός της Ερήμου». Ένα χρόνο δε αργότερα, έκανε την εφμάνισή του, το μικρότερο από τα 4 συνολικά αδερφάκια, ο επονομαζόμενος «Πράσινος».
Η διάρκεια της ζωής τους ήταν λίγες ώρες, αρκετές όμως για να αφήσουν το «αποτύπωμά» τους στην περιοχή που εμφανίστηκαν αλλά και χιλιάδες χιλιόμετρα μακρυά, σε μέρη όπως η Γαλλία, η Αγγλία και η Ιρλανδία. Τα πιο πρόσφατα «ίχνη» τους, έγιναν αντιληπτά τον περασμένο Φεβρουάριο και Μάρτιο στα παρμπρίζ των αυτοκινήτων της δυτικής και βόρειας Ευρώπης. Και όσο απίστευτη και αν φαίνεται αυτή η ιστορία, τα στοιχεία δεν κάνουν λάθος: το Κέσιο-137 που ανιχνεύθηκε στην σκόνη από την Σαχάρα, ως παράγωγο προϊόν της σχάσης Ουρανίου-235, δεν θα μπορούσε να προέρχεται από κάπου αλλού. Ο «Μπλε ποντικός της ερήμου» και τα 3 «αδέρφια» του, θα συνεχίσουν να συντροφεύουν τα υπερβολικά κόκκινα δειλινά που χαρίζει περιστασιακά αυτή η σκόνη, στην δυτική και βόρεια Ευρώπη.
Η φαντασία όσων βάφτισαν την πρώτη επιφανειακή πυρηνική δοκιμή της Γαλλίας με το όνομα ενός είδους μικρού θηλαστικού (τα 4 χρώματα ήταν επιλογές δικές τους επίσης, το είδος υπήρχε ήδη σε 3 ηπείρους…), μάλλον δεν ήταν αρκετή για να μπορέσει να αντιληφθεί ότι τα ραδιενεργά παράγωγα των επιφανειακών πυρηνικών δοκιμών της Γαλλίας, την δεκαετία του 1960 στην Αλγερία, θα μπορούσαν μετά από 61 χρόνια, να σημάνουν «συναγερμό» στις υπηρεσίες ατομικής ενέργειας στην Ευρώπη. Επίσης, δεν τους επέτρεψε να «δουν» το άμεσο και έμμεσο αντίκτυπο σε 27.000 με 60.000 ανθρώπους στις κοινότητες γύρω από την περιοχή των πυρηνικών δοκιμών τους.
Συνολικά έχουν διεξαχθεί πάνω από 2.000 πυρηνικές δοκιμές την περίοδο 1945 – 2017 και από τις 9 χώρες που κατέχουν πυρηνικά όπλα, σε 15 περιοχές στον πλανήτη. Έχει υπολογιστεί ότι με τα ραδιενεργά κατάλοιπά τους συνδέονται 450.000 θάνατοι από καρκίνο παγκοσμίως (μέχρι το 2000), ενώ οι περιπτώσεις χρόνιας βλάβης υγείας, ξεπερνούν τα 2.000.000.
Η καλύτερη προστασία ωστόσο από τα ραδιενεργά κατάλοιπα των πυρηνικών δοκιμών, όπως τονίζουν σχεδόν όλες οι πλευρές (προφανώς κάποιες χώρες διαφωνούν…), είναι η κατάργηση των πυρηνικών όπλων. Και αυτό δεν είναι μόνο φαντασία. Είναι κάτι που υποστηρίζεται πλέον στο υψηλότερο διπλωματικό επίπεδο, με την Συνθήκη Απαγόρευσης των Πυρηνικών Όπλων (ΣΑΠΟ), η οποία τέθηκε σε πλήρη ισχύ τον περασμένο Ιανουάριο. Είναι η Συνθήκη που οι «πυρηνικές» δυνάμεις αγνοούν, όπως και οι περισσότερες Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Είναι η Συνθήκη που μας φέρνει πιο κοντά στην υλοποίηση ενός κόσμου ελεύθερου από την απειλή των πυρηνικών όπλων και που καλούμαστε να υποστηρίξουμε με γενναιότητα, ως κράτη, ως πόλεις και ως άνθρωποι. Έφτασε η στιγμή.
Μετά από αίτημα της κυβέρνησης του Καζακστάν, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ καθιέρωσε το 2009 την 29η Αυγούστου, ως Παγκόσμια Ημέρα κατά των Πυρηνικών Δοκιμών. Εκτιμάται ότι περίπου 1,5 εκατομμύριο Καζάκοι εμφάνισαν μορφές καρκίνου ή γεννήθηκαν με δυσπλασίες, που συνδέονται με την ραδιενέργεια των 450 πυρηνικών δοκιμών από το 1949 έως το 1989 στο πεδίο κοντά στην πόλη Σεμιπαλατίνσκ.
* Πρόεδρος του Ελληνικού τμήματος της οργάνωσης «Κόσμος Χωρίς Πολέμους και Βία».
