Γράφουν ο Κώστας Δημουλάς και ο Ιορδάνης Παρασκευάς*

Όπως γενικά είθισται να συμβαίνει, καταστάσεις και ιδέες που εξαπλώνονται σε άλλες χώρες, έρχονται μετά από καιρό στην Ελλάδα. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί με αναμφίβολη βεβαιότητα και για το Καθολικό Βασικό Εισόδημα (ΚΒΕ). Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η συνταγματική κατοχύρωση του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος στην Ελλάδα έγινε το φθινόπωρο του 2019, την ώρα που σε πολλές χώρες του κόσμου η συζήτηση έχει στραφεί σε καθολικότερες πολιτικές κοινωνικής προστασίας όπως είναι το ΚΒΕ.

Παρά τις καθυστερήσεις, όμως, φαίνεται ότι η Ελλάδα αρχίζει, δειλά αλλά σταθερά, να συγχρονίζεται με την παγκόσμια συζήτηση περί κοινωνικού κράτους στον 21ο αιώνα καθώς και των πολιτικών εγγυημένου εισοδήματος. Από πολιτικά κόμματα και οργανώσεις, μέχρι την επιστημονική κοινότητα και πολλά μέσα ενημέρωσης, το ενδιαφέρον για το ΚΒΕ έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια (μία ασφαλής εκτίμηση είναι από το 2017 και μετά), και πολύ περισσότερο από την αρχή της πανδημίας.

Σε μία προσπάθεια κατανόησης των παραπάνω διαπιστώσεων, αλλά και τεκμηρίωσης αυτών, στρέφουμε την προσοχή μας σε τρεις χωριστές κατηγορίες δρώντων στην δημόσια σφαίρα, οι οποίες αποτελούν και τις βασικότερες, όσον αφορά την πολιτική και κοινωνική ζωή: α) πολιτικά κόμματα και οργανώσεις της επονομαζόμενης κοινωνίας των πολιτών, β) επιστημονική κοινότητα και γ) μέσα ενημέρωσης. Ως δεδομένα στην διερεύνησή μας χρησιμοποιούμε «πρωτοβουλίες» στον δημόσιο λόγο, όπως επιστημονικά και δημοσιογραφικά άρθρα, δημόσιες εκδηλώσεις, τοποθετήσεις πολιτικών και κομμάτων ως προς το ζήτημα, κ.ο.κ.

Στην πρώτη κατηγορία, αυτή της «πολιτικής σκηνής», εντοπίζουμε ότι πέρα από κάποιες αναφορές από το 2013 και μετά, το ενδιαφέρον για το ΚΒΕ πήρε σημαντικές διαστάσεις εντός της πανδημίας, αν και μία αύξηση ως προς αυτό ήταν εμφανής ήδη από το 2017. Εδώ οφείλουμε να αναφέρουμε ότι πολλές από τις πρωτοβουλίες αυτές, ειδικά όσον αφορά την προ-2020 περίοδο, έγιναν από την Πρωτοβουλία για το Βασικό Εισόδημα, οργάνωση αφιερωμένη αποκλειστικά στο ΚΒΕ.

Μία ενδιαφέρουσα παρατήρηση σε αυτό το σημείο είναι ότι, κατά κύριο λόγο, τα κεντρώα πολιτικά κόμματα φαίνεται να είναι θετικά προς το ΚΒΕ (ΚΙΝΑΛ, ΜέΡΑ25, Πράσινα κόμματα), αν και καθίσταται σαφές ότι υπάρχουν αμφιβολίες σχετικά με την βιωσιμότητά του ως γενικευμένη πολιτική. Ακόμη ένας ένθερμος υποστηρικτής είναι η Συνάντηση για μία Αντικαπιταλιστική, Διεθνιστική Αριστερά, με την Πρωτοβουλία για ένα Βασικό Εισόδημα Πανδημίας. Από την άλλη μεριά, η ΝΔ και το ΚΚΕ είναι εμφανώς ανάντια στη θεσμοθέτηση του ΚΒΕ, για τους δικούς τους ξεχωριστούς λόγους το καθένα.

Στέφοντας το βλέμμα μας στην επιστημονική κοινότητα, παρατηρούμε και εδώ πως από το 2017 και μετά ξεκινάει το σημαντικό ενδιαφέρον για το ΚΒΕ. Από άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και μελέτες για το ενδεχόμενο εφαρμογής ενός προγράμματος ΚΒΕ στην Ελλάδα, μέχρι συνέδρια και ημερίδες, αλλά και μεταφράσεις βιβλίων στα Ελληνικά. Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι είναι ένα ζήτημα που και στην Ελλάδα θα απασχολήσει το επιστημονικό ενδιαφέρον τα επόμενα χρόνια. Η διαφορά σε σχέση με την πρώτη κατηγορία δρώντων είναι ότι το ενδιαφέρον είναι σταθερό και ισορροπημένο, αν και μάλλον αυτό θα αλλάξει αυξητικά στο μέλλον, ως αποτέλεσμα της πανδημίας. Για παράδειγμα, τον προσεχή Σεπτέμβρη πρόκειται να πραγματοποιηθούν κάποιες αξιοσημείωτες εκδηλώσεις με την παρουσία διεθνώς αναγνωρισμένων επιστημόνων.

Τέλος, και όπως είναι εύλογο, οι πρωτοβουλίες του ημερήσιου τύπου και των ειδησεογραφικών μέσων φαίνεται να κατέχουν την μερίδα του λέοντος. Και εδώ το 2017 αποτέλεσε ορόσημο, με την πανδημία να φέρνει σημαντική αύξηση στην δημοσίευση και αναδημοσίευση άρθρων και «ειδήσεων» για ποίκιλα θέματα που άπτονται του ΚΒΕ, όπως και στις προηγούμενες δύο κατηγορίες. Σημαντικό στοιχείο από το 2020 και μετά είναι η παραγωγή νέου υλικού στα μέσα ενημέρωσης, είτε σε μορφή απόψεων, είτε αναλύσεων, κ.ο.κ.

Όλα τα παραπάνω μας ωθούν στο συμπέρασμα ότι η δημιουργία μιας συμμαχίας υποστήριξης για το ΚΒΕ στην Ελλάδα σήμερα δεν φαντάζει ως μία ουτοπία όπως στο κοντινό παρελθόν. Υφίστανται πλέον πολλαπλοί και διαφορετικοί, ως προς τα χαρακτηριστικά τους, δρώντες στην Ελλάδα που υποστηρίζουν την ιδέα αυτή. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, οι διαφορές μεταξύ τους είναι αισθητές, σε πολιτικό, κοινωνικό και ιδεολογικό επίπεδο, γεγονός που μάλλον θα στεκόταν εμπόδιο σε μία κοινή γραμμή προώθησης της εν λόγω πολιτικής, αλλά σε καμία περίπτωση ανυπέρβλητο.

Δύο είναι τα στοιχήματα που πρέπει να κερδίσουν οι υποστηρικτές του ΚΒΕ στην Ελλάδα σύμφωνα με τα διδάγματα που έχουν προκύψει απο την εμπειρία των άλλων χωρών κατά το πρόσφατο παρελθόν. Αρχικά θα πρέπει να διατηρηθεί αμείωτο το ενδιαφέρον για το ΚΒΕ στον δημόσιο λόγο, με διαρκείς αναφορές, δημοσιεύσεις και εκδηλώσεις παντός τύπου και σε ποικίλα fora, ώστε να εμπεδωθεί στα κινήματα και τον πληθυσμό το ιδεώδες του Βασικού Καθολικού Εισοδήματος ως αναφαίρετο δικαίωμα όλων. Δεύτερο, εξίσου σημαντικό, είναι η προσπάθεια γεφύρωσης των προαναφερθέντων διαφορών ανάμεσα στους υποστηρικτές του ΚΒΕ, η οποία θα μπορούσε να ξεπεράσει το παρόν στάδιο της αυτόβουλης και ασυντόνιστης συνύπαρξης διαφορετικών υποστηρικτών και να οδηγήσει, αν όχι σε μία σθεναρή πολιτική και κοινωνική συμμαχία, στην -κατ’ελάχιστο- διαμόρφωση ενός συνασπισμού συντονισμένης υπεράσπισης, προώθησης και διατήρησης του Βασικού Καθολικού Εισοδήματος στην επίσημη ατζέντα της ελληνικής πολιτικής σκηνής.

Το παρόν άρθρο αποτελεί εκτεταμένη περίληψη της ανακοίνωσή μας που παρουσιάστηκε στις 19 Αυγούστου στο Παγκόσμιο Συνέδριο του BIEN (18-21 Αυγούστου 2021) με τίτλο: “Recent initiatives for the promotion of UBI in (post)covid-19 Greece and their prospects”.

 

* Ο Κώστας Δημουλάς είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Συνεργαζόμενο Εκπαιδευτικό Προσωπικό στο ΕΑΠ.
Ο Ιορδάνης Παρασκευάς είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και μέλος της Πρωτοβουλίας για το Βασικό Καθολικό Εισόδημα στην Ελλάδα.

Σχετικά άρθρα:

Κώστας Δημουλάς: η θεσμοθέτηση του βασικού εισοδήματος είναι επιτακτική ανάγκη
«Το Καθολικό Βασικό Εισόδημα θα πρέπει να δοκιμαστεί» – Δημοσίευση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς
Ξεκινάει σήμερα η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών για Βασικό Εισόδημα Άνευ Όρων