Η πρώτη εικοσαετία του 21ου αιώνα χρωματίσθηκε από αντανακλάσεις των μεγάλων κρίσεων και τομών την περίοδο του Μεσοπολέμου (1918-39): οικονομική κρίση αντίστοιχη (μεγαλύτερη) του κραχ του ’29, άνοδος της Alt.Right που θύμισε μέρες της Βαϊμάρης σε παγκόσμια πλέον κλίμακα, πανδημία και υγειονομική κρίση , όπως το 1918, τεχνολογικές επαναστάσεις (τότε 2η, τώρα 4η βιομηχανική) και New Deal -τότε του Ρούζβελτ, Green New Deal σήμερα του Μπάιντεν. Η βασική διαφορά είναι στην ταχύτητα των μεταβολών: σήμερα ο ιστορικός χρόνος είναι απείρως πιο συμπυκνωμένος. Αυτό που διαφαίνεται είναι ότι η ιστορική μας εποχή είναι περίοδος τομών και όχι μεταβατική.
Γράφει ο Λευτέρης Στουκογεώργος*, πρώτη δημοσίευση indepdentnews.gr.
7 τομές καθόρισαν τη δεκαπενταετία και προσδιορίζουν τη δεκαετή προοπτική:
Η πρώτη τομή ήταν η κρίση υπερσυσσώρευσης του 2008, η οποία έδειξε τα όρια του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, της παγκοσμιοποίησης και το αδιέξοδο της νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Η αδυναμία αντιμετώπισης της κρίσης και η αποτυχημένη πρόταση της μακροχρόνιας χαμηλής ανάπτυξης, γνωστής ως slowbalization, οδήγησε τον πλανήτη, και ειδικά την ΕΕ της λιτότητας, σε υφεσιακές τάσεις στα μέσα του ’19, με άρωμα αμερικανικού προστατευτισμού και μερικής κινεζό-γερμανικής παγκοσμιοποίησης. Η φτωχοποίηση των λαών και η κοινωνία του 1/3, η διεύρυνση των ανισοτήτων, η αφυδάτωση της δημοκρατίας, η κρίση της πολιτικής, η κυριαρχία των corporates, η μείωση της δύναμης των συνδικάτων, η τεράστια συγκέντρωση πλούτου σε λίγους και η άνοδος της alt.right είναι τα αποτελέσματα αυτών των πολιτικών.
Η δεύτερη τομή είναι η κλιματική κρίση και η εισαγωγή του Πράσινου και Ψηφιακού Καπιταλισμού, ως απάντηση του συστήματος στην τραγική αποτυχία της νεοφιλελεύθερης «κανονικότητας». Τα trickledown economics και τα 10 σημεία του Washington consensus φαίνεται ότι ξαναπαίρνουν τη θέση τους στο «ράφι» της οικονομικής ιστορίας.
Εκτός της ευαισθητοποίησης της κοινωνίας στις εκκλήσεις των επιστημόνων, μεγάλο μέρος της παγκόσμιας ελίτ καταλαβαίνει ότι εάν δεν αντιμετωπισθεί η κλιματική κρίση, κινδυνεύουν και τα δικά της συμφέροντα. Ταυτόχρονα, βλέπει την κλιματική κρίση ως ευκαιρία εξόδου από τη συστημική κρίση και διευρυμένης αναπαραγωγής του συστήματος.
Αρχικά, ο Πράσινος και Ψηφιακός Καπιταλισμός εμφανίσθηκε μέσω της έκθεσης “Green Banking Deal”, η οποία παρουσιάστηκε στον ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο του ’19. Με πρωτοβουλία του Mark Carney, τέως κυβερνήτη της Τράπεζας της Αγγλίας, δημιουργήθηκε ένα κολοσσιαίο χρηματοοικονομικό δίκτυο μεταξύ των 30 μεγαλύτερων συστημικών τραπεζών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, για να επιταχυνθεί η μετάβαση σε μια οικονομία low-carbon με τη βοήθεια και των κρατών.
Λίγο αργότερα, τον Ιούνη του ’20, δημιουργήθηκε το “The Great Reset- Η Μεγάλη Επανεκκίνηση» του World Economic Forum (WEF-Νταβός) που περιλαμβάνει τα πάντα για τον νέο “Καπιταλισμό της Ευημερίας”, όπου όλα εναρμονίζονται με τις καινοτομίες της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης προτείνεται να γίνει με αναδιανομή κερδών μεταξύ των κλάδων και των corporates εντός του συστήματος, γι’ αυτό οι υποσχέσεις για κοινωνική ευημερία έπονται της οικονομικής «επανεκκίνησης». Στη διήγηση, όμως, υπάρχει μια εκβιαστική νότα προς τις κοινωνίες: δεχθείτε το σχέδιο μας άμεσα, διαφορετικά υπάρχει μόνο το φασιστικό σενάριο, οικονομική δυσπραγία, κοινωνικές συγκρούσεις και πόλεμοι.
Η τρίτη τομή είναι η έναρξη της 4ης βιομηχανικής επανάστασης (είτε 5ης και 6ης τεχνολογικής). Τα 5G, σε συνδυασμό με άλλες τεχνολογίες (AI, Edge Computing, Big Data, Internet of things, Augmented reality), θα είναι μεσοπρόθεσμα το ψηφιακό μας περιβάλλον. Οι αλλαγές που αναμένονται εντός της δεκαετίας θεωρούνται, από πολλούς, μεγαλύτερες εκείνων της περιόδου του φορντισμού και του τεϊλορισμού. Η τεχνολογία, ως γνωστόν, είναι ουδέτερη αλλά εξαρτάται ποιοι έχουν τα μέσα ιδιοκτησίας και ποιοι την ελέγχουν και εδώ αποδεδειγμένα είναι επικίνδυνος ο ψηφιακός μας έλεγχος. Εταιρίες της Big Tech (Alphabet, Palantir, Cisco κλπ) συλλέγουν τα συνολικά δεδομένα μας είτε για εμπορική χρήση είτε σε πολιτικές ελέγχου και μελέτης εκλογικής συμπεριφοράς των λαών (καπιταλισμός της επιτήρησης). Η ρήση του Julian Assange αντικατοπτρίζει μια όψη της πραγματικότητας: «Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ εμένα και του Mark Zuckerberg; Εγώ δίνω δωρεάν προσωπικές πληροφορίες σε εσάς σχετικά με τα corporates και είμαι κακός. Ο Zuckerberg δίνει τις προσωπικές σας πληροφορίες σε εταιρείες κερδίζοντας χρήμα και είναι ο Άνθρωπος της Χρονιάς».
Η τέταρτη τομή είναι η πανδημία που απέδειξε ότι ο νεοφιλελεύθερος βασιλιάς είναι γυμνός. Η πανδημία θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, όπως αναφέρεται στην έκθεση της επιτροπής ειδικών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Η ιστορία θα γράψει πως η νεοφιλελεύθερη λογική ότι το κέρδος είναι πάνω από τις ανθρώπινες ζωές υπερίσχυσε και πλέον μετράμε εκατομμύρια νεκρούς και τεράστιας κλίμακας υγειονομική και οικονομική κρίση. Αυτονόητα για την παγκόσμια υγεία, όπως το αίτημα για μεταφορά know-how και παραγωγή εμβολίων παγκόσμια, θεωρούνται «υπέρβαση κανονικότητας» και πυροδοτούν υποκριτική αγωνία για το μέλλον των corporates που παράγουν εμβόλια. Όταν είναι γνωστό ότι οι έρευνες και η χρηματοδότηση των εταιριών αυτών γίνεται μέσω δημόσιου χρήματος (97% των εμβολίων AstraZeneca, Moderna και λίγο χαμηλότερo της Pfizer). Υπάρχουν 250 εταιρίες παγκοσμίως που θα μπορούσαν να παράγουν εμβόλια εάν οι τρείς εταιρίες είχαν ανταποκριθεί στη χρησιμοποίηση του Covid-19 Technology Access Pool του ΠΟΥ και είχαν συντονισθεί τα κράτη. Ακόμα και η διευθύντρια του WTO (World Trade Organization) Ngozi Okonjo-Iweala, αναγνώρισε ότι υπάρχει παραγωγική ικανότητα εμβολίων σε χώρες όπως το Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Ινδονησία, Ταιλάνδη, Σενεγάλη και Ν.Αφρική αλλά και Ινδία, Αίγυπτο, Τυνησία, Αιθιοπία (Οxfam). Οι εταιρίες παραγωγής εμβολίων ανήκουν στις υπερδυνάμεις: ΗΠΑ (Pfizer, Moderna) , Ηνωμένο Βασίλειο (η πολυεθνική AstraZeneca είναι και αμερικάνικη), η Ρωσία (Sputnik 5) και η Κίνα (Sinovac). Τα εμβόλια γίνονται μέρος της γεωστρατηγικής του νέου ψυχρού πολέμου και ταυτόχρονα φανερώνουν την ευρωπαϊκή ένδεια στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.
Η πέμπτη τομή είναι η κυριαρχία των corpοrates (Big Tech, Big Pharma, κτλ.) έναντι των κρατών, όπως φαίνεται και στην υπόθεση των εμβολίων. Η αμερικάνικη Pfizer, για παράδειγμα, έχει βασικούς μετόχους της τις κολοσσιαίες επενδυτικές εταιρίες Vanguard, BlackRock και Wellington, οι οποίες κατέχουν περίπου το 20% των μετοχών της. Οι ίδιες εταιρίες κατέχουν το 17% των μετοχών της AstraZeneca, ενώ ταυτόχρονα οι πρώτες δύο κατέχουν το 11% της Moderna. Η BlackRock είναι η ισχυρότερη επενδυτική εταιρία στον κόσμο, καθώς διαχειρίζεται assets 8 τρις δολαρίων και θεωρείται η «Παγκόσμια Σκιώδης Τράπεζα» (αντίστοιχη της Goldman Sachs), η Vanguard είναι η δεύτερη με 5 τρις δολάρια και η Wellington Management Company με 1,5 τρις. Και οι τρεις έχουν αξιοσημείωτες συμμετοχές στην αμυντική βιομηχανία (Lockheed Martin, Raytheon, Bae Systems, Northrop Grumman Corporation, General Dynamics) και στους στρατηγικούς κλάδους της παγκόσμιας οικονομίας. Αντίστοιχο παράδειγμα είναι η εξουσία που έχουν αποκτήσει οι GAFAM (Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft), οι οποίες όχι μόνο έχουν ισολογισμούς μεγαλύτερους από μεγάλα κράτη, αλλά ελέγχουν και διαχειρίζονται τα ψηφιακά δεδομένα όλης της ανθρωπότητας, εκτός της Κίνας.
Η έκτη τομή είναι η αποδυνάμωση της παγκόσμιας ηγεμονίας των ΗΠΑ και η μερική αμφισβήτηση της κυριαρχίας της από Κίνα και Ρωσία. Ένα είδος νέου ψυχρού πολέμου έχει εκδηλωθεί σε πολλά μέτωπα (νομισματικό, εμπορικό, ενεργειακό, υγειονομικό, διαστημικό, ζώνες επιρροής). Η αμερικάνικη στρατηγική συνίσταται στον θαλάσσιο περιορισμό της Κίνας πέριξ των χωρικών της υδάτων και η κινέζικη στη δημιουργία θαλάσσιας λεωφόρου προς Αφρική και Ευρώπη. Η εξωτερική πολιτική από τον Τράμπ στον Μπάιντεν, όσον αφορά τις υπερδυνάμεις, αλλάζει μόνο στο ζήτημα της Ρωσίας. Οι Δημοκρατικοί θέλουν τον περιορισμό της Ρωσίας, μέσω του ΝΑΤΟ και σύσφιγξη των σχέσεων με την ΕΕ. Τα γεωοικονομικά σχέδια της Κίνας (BRI) και της Ρωσίας (Eurasian) έχουν ως απόληξη την Ευρώπη. Η ΕΕ θα παραμείνει μήλο της έριδος μεταξύ των υπερδυνάμεων, εκτός και εάν η ίδια αποφασίσει να γίνει αυτόνομη, δημοκρατική και κυρίαρχη οντότητα.
Η έβδομη τομή είναι η οικονομική πολιτική Μπάιντεν (με το πρόγραμμα να ξεπερνά τα 5 τρις δολάρια) και της FED, η οποία παραμερίζει τους κλασσικούς νεοφιλελεύθερους βραχυχρόνιους στόχους (χαμηλό πληθωρισμό, αύξηση επενδύσεων και ΑΕΠ με ιδιωτικοποιήσεις, μείωση φόρων των ελίτ και μείωση μισθών των εργαζομένων). Η στροφή γίνεται σε μακροπρόθεσμους στόχους (αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, μείωση ανισοτήτων κτλ.). Οι προτάσεις του Μπάιντεν, που εν μέρει ενέδωσε στις προτάσεις Σάντερς, όπως ο διπλασιασμός των κατώτατων μισθών (έστω και σταδιακά), η στήριξη των αδυνάτων για περιορισμό των ανισοτήτων, η αντίθεση στους μισθούς φτωχοποίησης και, κυρίως, η φορολόγηση των κερδών των πολυεθνικών με 21%, μέτρο που, επιπρόσθετα, αμβλύνει τον φορολογικό ανταγωνισμό μεταξύ των κρατών, έχουν ταράξει τα λιμνάζοντα ευρωπαϊκά ύδατα.
«Τα πάντα ρει» στην Ευρώπη
Η γερμανική ΕΕ έρχεται από την υπερδεκαετή οικονομική και κοινωνική εξαθλίωση των λαών της, μέσω της λιτότητας και της κάκιστης υγειονομικής διαχείρισης της πανδημίας. Η ΕΕ δεν έχει καταφέρει να συγκλίνουν οι οικονομίες της: τουναντίον, έχουν αποκλίνει περαιτέρω. Είναι χωρισμένη στις χώρες του Νότου (Δημόσιου Χρέους), στις χώρες του Βορρά (Ιδιωτικού Χρέους) και στις Ανατολικές χώρες (κάτω από το γερμανικό οικονομικό imperium). H διαφορετική εξέλιξη των εθνικών καπιταλισμών που απαρτίζουν την ΕΕ, μέσω των μεταβολών και των αλληλεπιδράσεων, παραμένει κλειδί των δομικών προβλημάτων της.
Η μεγα-συμφωνία με την Κίνα (επωφελής για την ΕΕ) που έκλεισε η Μέρκελ στη λήξη της γερμανικής προεδρίας είναι βασικό αγκάθι στις σχέσεις με την προεδρία Μπάιντεν, ενώ η ακύρωση των αμερικάνικων κυρώσεων, παρά την πλήρη διαφωνία για την ολοκλήρωση του Nord stream II Γερμανίας- Ρωσίας, δείχνει το άνοιγμα Μπάιντεν στη Γερμανία. Η Γερμανία δεν θέλει να χάσει τη μερική παγκοσμιοποίηση με την Κίνα γιατί διαφορετικά παύει να είναι οικονομική υπερδύναμη, ενώ μέσω του ρωσικού φυσικού αερίου η Γερμανία γίνεται βασικός κατανεμητής ενέργειας στην ΕΕ. Η Siemens, για παράδειγμα, παρά τις ευρωπαϊκές κυρώσεις στη Ρωσία, παρέδωσε και εγκατέστησε τουρμπίνες της για την ηλεκτρική αυτονομία της Κριμαίας. Η συνάντηση κορυφής του Μπάιντεν με τους Ευρωπαίους στα μέσα Ιούνη θα έχει ενδιαφέρον.
H Γερμανία δεν θα ήθελε καμία αλλαγή στη νεοφιλελεύθερη ΕΕ γιατί έως τώρα ήταν η μόνη κερδισμένη της κρίσης, αλλά πλέον είναι αντιμέτωπη και η ίδια με τις κρίσεις που επέφεραν οι πολιτικές της. Το ότι κατέχει τα πρωτεία της εξόδου από την οικονομική κρίση μέσα στη ρημαγμένη ΕΕ δεν επιλύουν τα δικά της προβλήματα, ούτε ενισχύουν τη θέση της στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Η άρνηση Μέρκελ στην πρόταση Μπάιντεν για free patent των εμβολίων για την πανδημία δείχνει την περιορισμένη οπτική της συντηρητικής Γερμανίας. Στη μηχανή αναζήτησης, εάν βάλετε «diesel cheating device», «Cum Ex», «Wirecard», «Greensill Bank», «Greece, corruption, German companies» και “tax havens in the EU” θα βρείτε ένα γερμανικό σκάνδαλο (και με ελληνικό άρωμα) και μια παρακμιακή υποκρισία. Ως αναμενόταν, η γερμανική Ευρώπη απέτυχε, η ευρωπαϊκή Γερμανία παραμένει το ζητούμενο.
Τα διαθέσιμα ευρωπαϊκά κεφάλαια (Next Generation EU και διαρθρωτικά ταμεία) κρίνονται too little, too late. Πολύ γρήγορα θα χρειαστεί τουλάχιστον ένα αντίστοιχο δεύτερο πακέτο κεφαλαίων. Οι γερμανικές και γαλλικές μεγάλες εταιρίες θα είναι οι κύριες ωφελημένες, ενώ ελλοχεύει ο κίνδυνος νέων ανισοτήτων. Οι πληγές από την πανδημία δεν θα κλείσουν εύκολα και η επιστροφή στα επίπεδα του ’19 θα είναι αργή και επίπονη και δεν αφορά ούτε όλα τα κράτη, ούτε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Η νεοφιλελεύθερη κανονικότητα τελειώνει, το Σύμφωνο Σταθερότητας το ‘23 θα αλλάξει, κρίνεται το πόσο ριζικά. Οι αποτυχημένες και αναχρονιστικές Συνθήκες χρήζουν ριζικής αναθεώρησης. Η ΕΚΤ, εκτός του πληθωρισμού, οφείλει να επικεντρωθεί στην απασχόληση. Ο στόχος μιας δίκαιας και βιώσιμης ανάπτυξης με μέτριο πληθωρισμό για όλες τις χώρες είναι το ζητούμενο.
Το πολιτικό σχέδιο Κόκκινο-Κόκκινο-Πράσινο
Τρία πολιτικά σχέδια εξυφαίνονται στην ΕΕ. Το ένα είναι η μαύρη συμφωνία νεοφιλελευθερισμού και σκληρού αυταρχισμού, όπως πολιτικά εκφράζεται από τη συμμαχία Alt.Right με μέρος της δεξιάς. Το δεύτερο είναι το σχέδιο του Πράσινου Νεοφιλελευθερισμού και των νέων ανισοτήτων που θα παράγει, το οποίο, σε πολιτικό επίπεδο, εκφράζεται από νεοφιλελεύθερης κοπής δυνάμεις της Δεξιάς και της Σοσιαλδημοκρατίας. Στόχος είναι να πεισθούν οι Πράσινοι σε μια συνδιαχείριση της κλιματικής κρίσης με νεοφιλελεύθερους όρους. Όμως, η πράσινη πολιτική στην ΕΕ προϋποθέτει μακροχρόνιο σχεδιασμό και επενδύσεις και δεν μπορεί να υλοποιηθεί με πολιτικές βραχυχρόνιου κέρδους των ολίγων, όπως ορίζει η νεοφιλελεύθερη πρακτική. Η αντίφαση αυτή δείχνει εκ προοιμίου ότι ένα εγχείρημα πράσινου νεοφιλελευθερισμού είναι καταδικασμένο να αποτύχει. Ο πράσινος μετασχηματισμός, για να πετύχει, απαιτείται κοινωνικός μετασχηματισμός γιατί αφορά ριζικές αλλαγές στο κανονιστικό και θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ, τη συμμετοχή των κοινωνικών δυνάμεων, τον περιορισμό των ανισοτήτων και τη διεύρυνση της δημοκρατίας. Αυτό το τρίτο σχέδιο καλείται να υλοποιήσει η στρατηγική συμμαχία του Red–Red–Green, με την Κοινωνική και Πράσινη Συμφωνία.
Στη λοκομοτίβα της Ευρώπης , το αδιέξοδο δεν θα μπορούσε να μην αποτυπωθεί και στο πολιτικό επίπεδο. Οι γερμανικές δημοσκοπήσεις (ARD) του Μάη δίνουν σταθερά πρώτους τους Πράσινους (26%) με δεύτερη την CDU/CSU (24%) που πληρώνει την όξυνση των ανισοτήτων και την κακή διαχείριση πανδημίας και εμβολίων, τρίτο το SPD (14+%) και ακολουθούν AfD (12+%), φιλελεύθεροι του FDP (11+%) και Die Linke (7%). Εάν οι δημοσκοπικές τάσεις επιβεβαιωθούν και η Πράσινη Αναλένα Μπέρμποκ πάρει εντολή για Καγκελάριος, τι μέλλει γενέσθαι;
Δεδομένα είναι ότι η Alt.Right του AfD θα παραμείνει εκτός οποιουδήποτε κυβερνητικού συνασπισμού (υπάρχει βέβαια σοβαρό κομμάτι της χριστιανοδημοκρατίας που φλερτάρει μαζί τους) και ότι οι φιλελεύθεροι του FDP έχουν αντιπράσινη ατζέντα, συνεπώς θα είναι πολύ δύσκολο να συνεργαστούν με τους Πράσινους.
Στα mainstream σενάρια, μία διακυβέρνηση Πράσινων και CDU, θα είχε άνετη πλειοψηφία στη Bundestag, αλλά αντιθετικές πολιτικές γραμμές σε πολλαπλά επίπεδα. Ένα δεύτερο σενάριο θα ήταν μία κυβέρνηση Grosse Koalition με Πράσινους, CDU και SPD.
Ένα εναλλακτικό σενάριο που αποκτά οντότητα είναι το Κόκκινο-Κόκκινο-Πράσινο (Grunen-SPD-Die Linke, όπως στο Βερολίνο). Βρίσκεται οριακά στο να δημιουργήσει κυβερνητική πλειοψηφία. Ρεαλιστική, όμως, κρίνεται μια περαιτέρω μετατόπιση ψηφοφόρων, ενός 3-5%, από τη δεξιά πολυκατοικία στην προοδευτική, εάν επιβεβαιωθεί η δημοσκοπική τάση. Το προοδευτικό μπλοκ έχει τη δυνατότητα κοινής ατζέντας σημείων και ίσως το πιο σοβαρό πρόβλημα να αφορά την εξωτερική πολιτική και τις σχέσεις με τη Ρωσία. Είναι το μόνο πολιτικό σχήμα που μπορεί να δημιουργήσει μια ευρωπαϊκή Γερμανία, ως μοχλό μιας δημοκρατικής ΕΕ.
Στις 26 Σεπτέμβρη, οι γερμανικές εκλογές, μπορούν να γίνουν καταλύτης εξελίξεων στην Ευρώπη , με επόμενο σταθμό τις γαλλικές προεδρικές εκλογές (αρχές του ’22) και την πιθανότητα κοινής προοδευτικής υποψηφιότητας, ως τρίτος πόλος, απέναντι σε Μακρόν και Λεπέν. Και εδώ η πιθανότητα συνεργασίας ενός σχήματος red-red-green έχει βασικά κοινά σημεία στο εσωτερικό μέτωπο, αλλά και καίριες διαφωνίες στην εξωτερική πολιτική.
Η συνεργασία Αριστεράς, Πράσινων και αντι-νεοφιλελεύθερης Σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη είναι το προοδευτικό ΤΙΝΑ (There Ιs Νo Αlternative) με κοινωνική και πράσινη ατζέντα. Είναι το μόνο σενάριο που δίνει ελπίδες ριζοσπαστικής αλλαγής του νεοφιλελεύθερου Συμφώνου Σταθερότητας και των Συνθηκών που δεσμεύουν τις χώρες σε πολιτικές που ευθύνονται για τα σημερινά δεινά της ΕΕ. Το ζήτημα είναι ότι αυτή η στρατηγική δεν έχει ακόμη μεταφραστεί σε κρίσιμη μάζα. Είναι περίοδος των τομών και όχι των μεταρρυθμίσεων και όσα διακυβεύονται απαιτούν τη συμμετοχή των λαών προκειμένου το όραμα του Κοινωνικού και Πράσινου Μετασχηματισμού να γίνει πραγματικότητα. Ο νεοφιλελευθερισμός πεθαίνει. Το μόνο ερώτημα είναι εάν o θάνατος του θα επέλθει άμεσα ή αργοπορημένα και πόσα ακόμη αδιέξοδα θα αφεθεί να επισωρεύσει στις κοινωνίες.
Το δυστύχημα για την Ελλάδα, είναι ότι, σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία, έχει μια κυβέρνηση αναχρονιστική, η οποία, από τη μία, παραμένει προσκολλημένη στον αδιέξοδο και αποτυχημένο νεοφιλελευθερισμό (έκθεση Πισσαρίδη, Ελλάδα 2.0) και, από την άλλη, φλερτάρει ανοικτά με την alt.right. Τα ποσά του Ταμείου Ανάκαμψης , του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου (ΕΣΠΑ) 2021-27 αλλά και του εθνικού σκέλους του ΠΔΕ θα κρίνουν τη θέση της χώρας την επόμενη δεκαετία και τον βαθμό σύγκλισης με την ΕΕ. Με τις κλασσικές συνταγές αποτυχίας, η χώρα θα πέσει πιο χαμηλά στον παγκόσμιο και ευρωπαϊκό καταμερισμό εργασίας και θα χαθεί ακόμα μια ευκαιρία αναβάθμισης της κοινωνικής της ευημερίας.
* O Λευτέρης Στουκογεώργος είναι οικονομολόγος και στρατηγικός αναλυτής.
