Η Δυτική Σαχάρα είναι μια ερημική περιοχή που κατοικείται από νομαδικές φυλές, οι οποίες δεν έχουν ποτέ οργανωθεί σε Εθνικό Κράτος. Με έκταση 266.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα στη βορειοδυτική Αφρική, συνορεύει με το Μαρόκο στο Βορρά, την Αλγερία στα βορειοανατολικά, τη Μαυριτανία στα ανατολικά και νότια, ενώ η δυτική ακτή της βλέπει τον Ατλαντικό. Μέχρι το 1975 τελούσε υπό ισπανική διοίκηση, εισέβαλαν και κατόπιν την προσάρτησαν το Μαρόκο και η Μαυριτανία.
Του Rabah Arkam
Εδώ και 46 χρόνια, ενώ τα Ηνωμένα Έθνη επεδίωξαν την επίλυση της σύγκρουσης στη Δυτική Σαχάρα μετά την αποχώρηση της Ισπανίας από την επικράτεια. Την διεκδίκησαν και η μαροκινή μοναρχία ως το ιστορικό δικαίωμά της να ελέγχει τις νότιες επαρχίες και η Σαχράουι Αραβική Δημοκρατία της Σαχάρας (SADR), που ιδρύθηκε από το Πολισάριο* τον Φεβρουάριο του 1976 στη βάση του διεθνούς δικαίου και την αρχή του δικαιώματος των λαών στην αυτοδιάθεση, που αποτελεί τη βάση της πολιτικής του Οργανισμού της Αφρικανικής Ένωσης. Παρενέβησαν επίσης το 1979 για την εξεύρεση ειρηνικής λύσης στη σύγκρουση.
Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, η Σαχάρα είναι μια μη αυτόνομη επικράτεια και δεν έχει ακόμη ανακτήσει το νομικό της καθεστώς, το οποίο έχει παραμείνει σε εκκρεμότητα από την κατάπαυση του πυρός του 1991. Οι αντίπαλοι παραμένουν παγωμένοι στις θέσεις τους, χωρισμένοι από μια «προστασία τοίχου», η οποία ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό κατά 80% από το Μαρόκο στις ακτές του Ατλαντικού και η υπόλοιπη από το Πολισάριο με μια ουδέτερη ζώνη υπό την επιτήρηση της MINURSO, την ειρηνευτική αποστολή του ΟΗΕ, η οποία υποτίθεται ότι θα διοργάνωνε δημοψήφισμα αυτοδιάθεσης από το 1992. Η αποστολή δεν επετεύχθη ποτέ.
Ωστόσο, η παρεμπόδιση της επίλυσης και η διατήρηση του status quo έχουν αρνητικές συνέπειες τόσο σε περιφερειακό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Όσον αφορά την περιφερειακή σταθερότητα, το ζήτημα των Σαχράουι έχει μολύνει τις σχέσεις μεταξύ της Αλγερίας, τον βασικό υποστηρικτή του Πολισάριο, και του Μαρόκου, το οποίο ισχυρίζεται ότι έχει καταλάβει την περιοχή από το 1975, οδηγώντας σε μια δαπανηρή κούρσα εξοπλισμών.
Από τον Αύγουστο του 1994, τα χερσαία σύνορα μεταξύ των δύο χωρών έχουν κλείσει, με δραματικές συνέπειες για την οικονομία των παραμεθόριων περιοχών, όπως η μαροκινή πόλη Ούτζα, η οποία εξαρτάται από το εμπόριο και τον τουρισμό της Αλγερίας.
Μέχρι στιγμής, δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ των δύο μερών. Η πρόταση του Μαρόκου για τη χορήγηση καθεστώτος «αυτονομίας» στους Σαχράουι υποστηρίζεται από τη Γαλλία. Καθώς επίσης και η αναγνώριση από την κυβέρνηση Τραμπ της κυριαρχίας του Μαρόκου σε ολόκληρη τη Δυτική Σαχάρα, που σχετίζεται με τη διπλωματική εξομάλυνση με το Ισραήλ, εξέπληξε όχι μόνο το καθεστώς του Πολισάριο αλλά και το αλγερινό καθεστώς, το οποίο κατέστησε τον εθνικισμό ως πολιτικό πρόσχημα για εσωτερική χρήση.
Μετά από τριάντα χρόνια ειρήνης μεταξύ του Μαρόκου και του Πολισάριο, ο μαροκινός στρατός παρενέβη στις 13 Νοεμβρίου 2020 σε μια αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη στη Δυτική Σαχάρα, για να ξεμπλοκάρει το σημείο διέλευσης Guerguerat, έναν ουσιαστικό οδικό άξονα για οικονομικές συναλλαγές που συνδέουν το Μαρόκο με αρκετές υποσαχάριες χώρες, που ήταν κλειστός από ανεξάρτητους ακτιβιστές Σαχράουι, που είχαν επιβραδύνει την κυκλοφορία, και πιο συγκεκριμένα τη μεταφορά φρούτων και λαχανικών, για να τεθεί το ζήτημα της Δυτικής Σαχάρας μεταξύ των προτεραιοτήτων της διεθνής κοινότητας.
Οι απόψεις των μερών φαίνονται ασυμβίβαστες. Από τη μαροκινή πλευρά, δικαιολογούν την επέμβασή τους στον συνοριακό σταθμό Guerguerat, επειδή είχε στόχο την «ασφάλεια της οδικής κυκλοφορίας» του εμπορικού άξονα που οδηγεί στη Δυτική Αφρική, που ήταν μπλοκαρισμένος από ομάδα αυτονομιστών μαχητών Σαχράουι. Το Πολισάριο αμφισβητεί τη νομιμότητα αυτού του άξονα – χαρακτηρίζοντας την επέμβαση ως «παράνομη παραβίαση», λέγοντας ότι βρίσκεται «σε κατάσταση πολέμου για αυτοάμυνα».
Σύμφωνα με οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το Μαρόκο συνεχίζει να παραβιάζει τα πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα των Σαχράουι από το 1975. Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και η Διεθνής Αμνηστία έχουν επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι έχει υπάρξει αξιοσημείωτη κλιμάκωση της καταπίεσης στα εδάφη των Σαχράουι.
Σήμερα, το Πολισάριο ζητά δημοψήφισμα αυτοδιάθεσης που προγραμματίζεται από τον ΟΗΕ, ενώ η μαροκινή μοναρχία έχει καταστήσει το ζήτημα των Σαχράουι ένα στοιχείο εθνικής ενότητας, ένα μέσο ελέγχου των πολιτικών κομμάτων και του στρατού. Μια διευθέτηση εναντίον του θα αποτελούσε πρόσχημα αποσταθεροποίησης για τη μοναρχία, που προτιμάει να μιλάει για μια πολύ μεγάλη αυτονομία υπό την κυριαρχία της. Όπως έχουν σήμερα τα πράγματα, πρόκειται πράγματι για μια ανεπίλυτη σύγκρουση με την πάροδο του χρόνου χωρίς θρίαμβο.
* (σ.τ.μ.) Εθνικό επαναστατικό απελευθερωτικό κίνημα που εκπροσωπεί τους Σαχράουι
Μετάφραση από τα αγγλικά/ Επιμέλεια: Pressenza Athens
