Η είσοδος στο χρηματιστήριο είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς πολλών βημάτων.

Στην αρχή έγινε… η «πετρελαιοποίηση» του νερού

Το είχαν ανακοινώσει, διακηρύξει από τη δεκαετία του 1970. Η «πετρελαιοποίηση» (1) έχει καθοδηγήσει τον τρόπο με τον οποίο φανταζόμαστε και βλέπουμε το νερό στις βιομηχανικές και «ανεπτυγμένες» κοινωνίες. Έτσι, το 2020 ο μαύρος χρυσός (πετρέλαιο) απέκτησε ένα «επίσημο» ταίρι, τον γαλάζιο χρυσό (νερό).

Η εμπορευματοποίηση του νερού ήταν στο επίκεντρο της «πετρελαιοποίησης». Το πετρέλαιο είναι ένα εμπόρευμα. Το νερό έγινε εμπόρευμα. Το πετρέλαιο είναι ένας μη ανανεώσιμος πόρος / εμπόρευμα, το νερό είναι ανανεώσιμο, αλλά το κάναμε, ειδικά όσον αφορά την καλή ποιότητα για ανθρώπινη χρήση, έναν σπάνιο πόρο. (2) Η οικονομική αξία του πετρελαίου καθορίζεται στο χρηματιστήριο. Η ενεργειακή πολιτική των κοινωνιών μας δεν αποφασίζεται κυρίως από τις δημόσιες αρχές αλλά από την τιμή του αργού πετρελαίου που καθορίζεται από τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Με την εισαγωγή στο χρηματιστήριο, η τιμή του νερού, που η αξία του για τη ζωή υπερβαίνει την οικονομική του χρησιμότητα, σύντομα θα έχει μια παγκόσμια τιμή και μια παγκόσμια πολιτική για τα ύδατα (καθώς και σε ηπειρωτικό και «εθνικό» επίπεδο). Θα υπαγορεύεται από φορείς που δραστηριοποιούνται στις διάφορες χρηματοπιστωτικές, κερδοσκοπικές αγορές. Η εμπορευματοποίηση του μεταλλικού νερού ήταν ακόμη πιο γρήγορη και μαζική. Μέσα σε μερικές δεκαετίες, το μεταλλικό νερό έχει γίνει ένα από τα πιο δημοφιλή εμπορικά καταναλωτικά αγαθά στην τηλεοπτική διαφήμιση. Οι δημόσιες αρχές ξεφορτώθηκαν την διακυβέρνησή του με την πώληση της διαχείρισης της χρήσης και της συντήρησής του σε μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες όπως η Nestlé, η Danone, η Coca-Cola, η Pepsi-Cola…

Έπειτα ήρθε… η ιδιωτικοποίηση του νερού και η νομισματοποίηση και η χρηματιστηριοποίησή του (συμπεριλαμβανομένου της τραπεζοποίησης)

Οι δημόσιες εξουσίες δεν έχουν πλέον λόγο. Βρίσκονται σε δεύτερη θέση σε πολλές χώρες του κόσμου καθώς έχουν μεταφερθεί οι εξουσίες λήψης αποφάσεων, μετά την ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης των υπηρεσιών ύδρευσης σε ιδιωτικές εταιρείες, για τις οποίες το νερό είναι καθαρά ένα ωφελιμιστικό προϊόν. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι εταιρείες διαχείρισης ονομάζονται «επιχειρήσεις ωφέλειας». Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με την έγκριση της ευρωπαϊκής οδηγίας-πλαισίου για τα ύδατα το 2000, οι πραγματικές εξουσίες λήψης αποφάσεων στον τομέα των υδάτων έχουν ανατεθεί στους ενδιαφερόμενους (stakeholders) (3), όπου οι επιλογές των εταιριών, που είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο, αξιολογούνται και κρίνονται από τις αγορές.

Μπορούμε να πούμε ότι η χρηματιστηριοποίηση του νερού ξεκίνησε επίσημα με τη δημιουργία το 2000 του πρώτου εξειδικευμένου επενδυτικού ταμείου για το νερό, το Water Fund από την Pictet, τη δεύτερη παλαιότερη ελβετική ιδιωτική τράπεζα. Είναι ένα ταμείο που επενδύει σε εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ύδρευσης, ιδίως στον τομέα της ποιότητας των υδάτων. Έκτοτε, τα «γαλάζια» επενδυτικά κεφάλαια πολλαπλασιάστηκαν και μαζί τους ο σχηματισμός εξειδικευμένων χρηματιστηριακών δεικτών για εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα των υδάτων. Επιπλέον, έχει γίνει ένα σημαντικό βήμα με την τραπεζοποίηση του νερού, στο γενικό πλαίσιο της νέας τάσης υπέρ της τραπεζοποίησης της φύσης (Banking Nature) που υποστηρίχτηκε στη Διάσκεψη Κορυφής της Δεύτερης World Earth το 2002 στο Γιοχάνεσμπουργκ και στη συνέχεια εγκρίθηκε από την Τρίτη Σύνοδο Κορυφής στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 2012.

Με την τραπεζοποίηση του νερού εννοούμε την αναστολή παράδοσης νερού για ορισμένες περιόδους με την αποποίηση του δικαιώματος χρήσης στο μέλλον ή την εξοικονόμηση για χρήση άλλων με αντάλλαγμα την πληρωμή ή την παράδοση σε είδος. Οι «τράπεζες νερού» ήταν αρκετά διαδεδομένες στις Ηνωμένες Πολιτείες, ιδιαίτερα στην Καλιφόρνια, και στην Ισπανία, αλλά δεν έχουν δώσει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Το ζήτημα διαπραγματεύεται ένα «ακτιβιστικό» ντοκιμαντέρ που έγινε θερμά δεκτό από κοινό και κριτικούς. Δείτε https://en.wikipedia.org/wiki/Banking_Nature

Το νερό στο χρηματιστήριο: από μια πηγή ζωής και κληρονομιάς της ανθρωπότητας σε μια κερδοσκοπική πηγή κερδών και ιδιωτική χρηματοοικονομική περιουσία.

Η πλήρης χρηματιστηριοποίηση του νερού ολοκληρώθηκε στις 7 Δεκεμβρίου με την εισαγωγή στο Χρηματιστήριο του Σικάγο (το κορυφαίο χρηματιστήριο στον κόσμο σε αυτόν τον τομέα) του πρώτου Συμβολαίου Μελλοντικής Εκπλήρωσης για νερό. Τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης είναι προθεσμιακές συμβάσεις βάσει των οποίων οι αντισυμβαλλόμενοι (αγοραστής και πωλητής) δεσμεύονται να ανταλλάξουν ένα συγκεκριμένο περιουσιακό στοιχείο σε μια τιμή (που ονομάζεται «τιμή προθεσμιακού συμβολαίου») σε καθορισμένη προθεσμία. Είναι μέρος της λεγόμενης ομάδας παραγώγων που έχουν ανοίξει μια νέα φάση στην χρηματοοικονομική κερδοσκοπία σε παγκόσμια κλίμακα. Ο κερδοσκοπικός χαρακτήρας εκφράζεται στο γεγονός ότι η υλική παράδοση του περιουσιακού στοιχείου δεν συμβαίνει στα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης. Έτσι, για παράδειγμα, στην περίπτωση των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης του πετρελαίου είναι πιθανό η τιμή της ποσότητας αργού πετρελαίου που αγοράστηκε / πωλήθηκε να αλλάζει άπειρες φορές χωρίς να αλλάξει χέρια το πετρέλαιο. Μόλις τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης νερού φτάσουν σε ένα κανονικό επίπεδο λειτουργίας, ένα εκατομμύριο κυβικά μέτρα νερού της Νιγηρίας, που ανήκουν σε μια ελβετική τράπεζα, που διαχειρίζεται ένας ολλανδικός εμπορικός αντιπρόσωπος και προορίζονται για μια γεωργική εταιρεία παραγωγής της Καλιφόρνια, όχι μόνο θα έχουν αλλάξει ιδιοκτήτες και αγοραστές πολλές φορές και, πάνω απ’ όλα, τιμή, αλλά δεν θα έχουν φύγει ποτέ από τη Νιγηρία μέχρι την λήξη του συμβολαίου.

Θεωρητικά, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης εφευρέθηκαν για την καταπολέμηση της αστάθειας των τιμών των χρηματοοικονομικών προϊόντων. Στην πραγματικότητα, έχουν συμβάλει μόνο στην αύξηση της μεταβλητότητάς τους σε μια στρεβλή διαδικασία που το σύστημα δεν είναι πλέον σε θέση να σταματήσει από φόβο να μην προκαλέσει αναταραχή. Πριν από λίγα χρόνια, οι ίδιοι οι Financial Times αποκάλεσαν τα παράγωγα, ειδικά τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, παράσιτα της οικονομίας.

Πώς είναι δυνατόν, παρά τον τόσο αρνητικό προϋπολογισμό, οι οικονομικοί ηγέτες να ρίχνουν το νερό στα παράσιτα και οι πολιτικές δυνάμεις δεν μην έχουν κάνει τίποτα για να το αποτρέψουν;

Η πραγματικότητα είναι ότι κανείς δεν μπορεί να υποχωρήσει επειδή δεν το θέλει, καθώς όλοι είναι πεπεισμένοι ότι η χρηματιστηριοποίηση της ζωής σε όλες τις μορφές είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο (!?) για τον εξορθολογισμό και την τυποποίηση της «διακυβέρνησης» σε παγκόσμια κλίμακα των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων και την προώθηση αποτελεσματικών (!?) σχέσεων μεταξύ ανθρώπων και άλλων ζωντανών ειδών στον πλανήτη. Δεν πιστεύουν πλέον στα καθολικά δικαιώματα στη ζωή, την υγεία, το νερό, την ακεραιότητα, τη συλλογική ευθύνη, τους δημοκρατικούς θεσμούς, το κράτος, τις δημόσιες αρχές, τα εκλεγμένα κοινοβούλια, τις αρχές της δωρεάς, το πνεύμα της κοινότητα. Πιστεύουν πάνω απ’ όλα σε χρηματοοικονομικές αξίες, στην κεφαλαιοποίηση στο χρηματιστήριο, τις εταιρείες αξιολόγησης, τους stakeholders, τις αγορές, τους ειδικούς τεχνολόγους, τους μάνατζερ, τα τεχνολογικά χρηματοοικονομικά που επιτρέπουν χρηματοοικονομικές συναλλαγές στο ένα εκατοστό του δευτερολέπτου, στο μαύρο φως του ήλιου της κερδοσκοπίας και τους φορολογικούς παραδείσους.

Η είσοδος του νερού στην αγορά είναι μια ακόμη καταστροφή των τελευταίων δεκαετιών που προκλήθηκε στην ιστορία της ζωής στη γη από τα αρπακτικά της ζωής που έχουν γίνει οι ισχυρές δυνάμεις της τεχνολογίας και των χρηματοοικονομικών. Η κατάκτηση της τεχνολογίας και η κυριαρχία των χρηματοοικονομικών είναι η μέγγενη που έχει υποτάξει τη ζωή της Γης στα χέρια των ηγεμόνων (με μια ευρεία έννοια: λιγότερο από το 15% του σημερινού παγκόσμιου πληθυσμού).

Πρέπει να σώσουμε το νερό από τα χρηματοοικονομικά. Η είσοδος στο χρηματιστήριο του νερού ως πρώτη ύλη δεν είναι μόνο απόδειξη της αποτυχίας του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος της ωφελιμιστικής κοινωνίας, αλλά είναι ήττα της ανθρωπότητας. Είναι το τέλος του κύριου κοινού αγαθού της ζωής, μαζί με τον αέρα. Έχουμε αποδεχτεί ότι η κερδοσκοπία μπορεί να ρουφήξει το πνεύμα της πηγής της ζωής. Όταν η τελευταία σταγόνα θα έχει την υψηλότερη οικονομική αξία που έχει επιτευχθεί ποτέ, τι θα πιούμε, τι θα καλλιεργήσουμε;

Ιστορικά, οι μέγγενες της κυριαρχίας ανέκαθεν καταστρέφονταν, αργά ή γρήγορα. Δεν ξέρουμε πώς και πότε θα καταστραφεί η σημερινή. Είναι βέβαιο, ωστόσο, ότι αν οι κάτοικοι της Γης εξεγερθούν και αγωνιστούν για την απελευθέρωση της ζωής, το χρονικό περιθώριο θα μπορούσε να μειωθεί και η ρήξη να είναι ταχύτερη με μια πραγματική ανατροπή του κόσμου προς όφελος ακόμη και του 85% του πληθυσμού που σήμερα είναι αποκλεισμένο.

Σημειώσεις

(*) Το «απόλυτο εμπόρευμα»: τίτλος άρθρου του James E. McWithney, Water the Ultimate Commodity, Investopedia, Special Feature, «Green Investing», 3 Νοεμβρίου 2010.

(1) Μίλησα για πρώτη φορά για την «πετρελαιοποίηση» του νερού στο βιβλίο Le manifeste de l’eau, Εκδόσεις Labor, Βρυξέλλες, 1998, σ. 69.

(2) Δεν μπήκε τυχαία στο χρηματιστήριο. Ο ίδιος ο Whitney, που αναφέρεται στον αστερίσκο, εξήγησε το 2010 γιατί οι χρηματοοικονομικοί φορείς ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για το νερό: «Όπως κάθε άλλη έλλειψη, η έλλειψη νερού – και σήμερα βρισκόμαστε σε κατάσταση γενικής έλλειψης καλού νερού για ανθρώπινη χρήση – δημιουργεί ευκαιρίες επένδυσης». Σιγά μη λέγανε για την έρευνα για την προστασία και την ασφάλεια των υδάτων για όλους! Στην οικονομία μας αυτό που δίνει αξία στα πράγματα είναι η έλλειψή τους και η ανασφάλεια.

(3) Ανέλυσα τον κεντρικό ρόλο που ανέθεσε η Ευρωπαϊκή Ένωση στους stakeholders στο Memorandum sur la Politique européenne de l’eau, IERPE, Βρυξέλλες, Νοέμβριος 2013, σ. 89-97.

Μετάφραση/επιμέλεια από τα ιταλικά: Pressenza Athens