Η Doris Balvín, ερευνήτρια στο Κέντρο Ανθρωπιστικών Σπουδών Νέος Πολιτισμός στη Λίμα του Περού, ειδική στην κοινωνική οικολογία, μίλησε με την Pressenza σχετικά με την εκπαίδευση για την ειρήνη και τη μη-βία σε περιόδους κοινωνικής και οικολογικής κρίσης.
Pressenza: Θα μπορούσε η εκπαίδευση να συμβάλει στην οικοδόμηση της ειρήνης και της μη-βίας σε αυτούς τους καιρούς κοινωνικής και οικολογικής κρίσης;
D.B.: Πράγματι, για το Κέντρο Ανθρωπιστικών Σπουδών Νέος Πολιτισμός, η εκπαίδευση είναι ένα κεντρικό ζήτημα επειδή αφορά την ουσία της ανθρωπότητας. Η εκμάθηση είναι η πιο πολύτιμη έκφραση της ανθρώπινης πρόθεσης, που ξεκινάει για να ολοκληρώσει το αντικείμενο της αναζήτησής της, γιατί όταν αυτή η σκόπιμη πράξη βρει την απάντηση, παράγει ικανοποίηση και απελευθερώνει ενέργεια για να μπορέσει να ξεκινήσει την επόμενη προσπάθεια αναζήτησης. Ως ανθρώπινα όντα είμαστε μέρος αυτής της κατασκευής της προσωπικής και συλλογικής μάθησης που σε όλη την ανθρώπινη ιστορία άφησαν εκείνοι που προηγήθηκαν.
Κοιτάζοντας την εκπαίδευση με αυτόν τον τρόπο, είναι: ζωή, μετασχηματισμός, ανοιχτό μέλλον και πάνω απ’ όλα συλλογική οικοδόμηση μιας κοινωνίας που φιλοδοξεί να γίνει έκφραση των καλύτερων προθέσεων των ανθρώπων.
Pressenza: Κατανοώντας την εκπαίδευση με αυτόν τον τρόπο, ποιοι θα ήταν οι εκπαιδευτικοί και ποιος θα ήταν ο ρόλος τους;
D.B.: Όλοι οι ενήλικες που αλληλοεπιδρούν με τις νέες γενιές είναι εκπαιδευτικοί επειδή είμαστε αναφορές, μεταδίδουμε γνώσεις και αξίες και μπορούμε: α) να προσπαθήσουμε να επιβάλουμε τις αξίες μιας κοινωνίας που δεν υπάρχει πλέον – με την έννοια ότι σήμερα αντιμετωπίζουμε ένα άλλο πλαίσιο πολύ διαφορετικό από αυτό που αντιστοιχούσε στην διαμόρφωσή μας- ή β) να προετοιμαστούμε να εκπαιδεύσουμε για το μέλλον που έρχεται, δηλαδή, να επιτρέψουμε στις νέες γενιές να βάλουν τα θεμέλια που μπορούν για να οικοδομήσουν αυτή τη σπείρα της συλλογικής μάθησης που μετατρέπει τον κόσμο σε μια εξελικτική κατεύθυνση, ή με άλλα λόγια, ώστε να ανακαλύψουν και να θέσουν σε κίνηση την αποστολή για την οποία αισθάνονται ότι ήρθαν στον κόσμο.
Pressenza: Ποιο πλαίσιο αντιμετωπίζει η εκπαίδευση σήμερα;
D.B.: Μπορούμε να πούμε ότι είμαστε αντιμέτωποι με την αδράνεια του παρελθόντος, αλλά ταυτόχρονα με την κατασκευή του μέλλοντος. Αυτό το μέλλον που ανοίγει με κάθε καθημερινή πράξη στο άμεσο περιβάλλον μας, τόσο στην οικογένεια όσο και στην εργασία, όταν βάζουμε μπροστά μας την οικοδόμηση μη-βίαιων σχέσεων – μη-βία θεωρείται η φιλοδοξία να ξεπεραστεί η προσωπική και κοινωνική βία που αντιμετωπίζουμε κάθε μέρα – και όχι μόνο η άρνησή της.
Pressenza: Και τι θα συμβεί αν ακολουθήσουμε την αδράνεια της κοινωνίας στην κρίση;
D.B.: Βρισκόμαστε σε μια πραγματικότητα όπου η καθημερινή βία εκδηλώνεται έντονα και σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο λειτουργεί η εκπαίδευση σήμερα. Μια κοινωνία στην οποία η βία θεωρείται φυσική. Ζούμε μαζί της και εκπαιδεύουμε πάνω σε αυτήν. Είναι οι αξίες μιας κοινωνίας σε παρακμή, που – χωρίς να σκοπεύουμε – μεταδίδουμε στις νέες γενιές ελπίζοντας ότι – για αυτό που λέμε – θα δράσουν με «αξίες τις οποίες επιδιώκουμε» όταν με τις πράξεις μας δείχνουμε ότι κάνουμε το αντίθετο. Μιλάμε για ένα πλαίσιο βίας που έχει δομικό χαρακτήρα επειδή είναι θεσμοποιημένο, δηλαδή, βρίσκεται στη ρίζα της ίδιας της κοινωνικής οργάνωσης στην οποία συμμετέχουμε και καταλήγουμε να δικαιολογούμε.
Pressenza: Και σε σχέση με τη βία κατά της φύσης;
D.B.: Φυσικά, μιλάμε για βία κατά των ανθρώπων και κατά της φύσης. Απόδειξη αυτού είναι η κανονικοποίηση της φτώχειας, της κοινωνικής ανισότητας, της απεριόριστης συσσώρευσης – από μια μικρή ομάδα του παγκόσμιου πληθυσμού εις βάρος των μεγάλων πλειοψηφιών σε έναν πλανήτη που είναι πεπερασμένος – και αυτό όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες της Διακυβερνητικής Ομάδας για την Κλιματική Αλλαγή, φτάνει στο σημείο της μη επιστροφής, στο οποίο διακυβεύεται η ίδια η ύπαρξή μας ως ανθρώπινο είδος (1).
Αυτό που είναι ακόμη πιο σοβαρό είναι ότι η εκπαίδευση είναι στην υπηρεσία της διατήρησης αυτού του «status quo», καθώς δεν αμφισβητεί τη βίαιη προέλευσή της. Επιδιώκει οι νέες γενιές να «προσαρμοστούν» χωρίς ερωτήσεις, για να ανταποκριθούν στις ανάγκες ενός μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης που δεν ανταποκρίνεται πλέον στις σημερινές ή μελλοντικές ανάγκες. Ένα σύστημα που δεν μπόρεσε να καλύψει τις ανάγκες της μεγάλης πλειοψηφίας και που οξύνει το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, αφήνοντας στο πέρασμά του την καταστροφή του κοινού μας σπιτιού. Ένα μοντέλο που δίνει προτεραιότητα στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν σε σχέση με την ευημερία της πλειοψηφίας και γυρίζει την πλάτη του στην επιστήμη – η οποία κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης. Το είδαμε επίσης ξεκάθαρα σε αυτήν την πανδημία – που είναι ακριβώς συνέπεια της πίεσης στα παρθένα οικοσυστήματα – και στις κυβερνητικές αποφάσεις. Στην περίπτωση του Περού, για παράδειγμα, όταν η κυβέρνηση αποφάσισε να παραλύσει τη χώρα, διότι το σύστημα δημόσιας υγείας δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στον πιθανό αριθμό ατόμων που είχαν μολυνθεί από την COVID-19 που είχαν υπολογίσει. Το βλέπουμε στην πιο έντονη έκφραση βίας: στους πολέμους, ή σε πιο διακριτικές – όταν θεωρείται ότι οι νέες γενιές είναι «άδεια κουτιά» που πρέπει να είναι γεμάτα με χρήσιμες γνώσεις για να διατηρηθεί αυτό το «status quo».
Pressenza: Ποια θα ήταν η διέξοδος αν η πρόθεση είναι να συμβάλουμε στην κατεύθυνση μιας μη-βίαιης κοινωνίας;
D.B.: Στην εκπαίδευση αντιμετωπίζουμε το δίλημμα μεταξύ της μετάδοσης γνώσεων που στοχεύουν στη διαιώνιση του μοντέλου ή της ανάληψης της πρόκλησης της συμβολής σε μια εκπαίδευση για την ειρήνη και τη μη-βία με στόχο την οικοδόμηση του μέλλοντος που επιθυμούμε. Η προσπάθεια εκπαίδευσης για την ειρήνη και τη μη-βία, σε αυτό το πλαίσιο, δηλαδή, χωρίς αλλαγή των μηχανισμών που τη διαιωνίζουν, είναι μια πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί καθημερινά. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που εκπαιδεύει τις νέες γενιές να λειτουργούν στη σημερινή κοινωνία όταν, αυτό που χρειάζεται είναι να εκπαιδεύει για να ανταποκριθούν στις ανάγκες του μέλλοντος.
Εδώ είμαστε αντιμέτωποι με τις επιλογές ζωής και τις πλήρως προσωπικές επιλογές. Αν επιλέξουμε, ως εκπαιδευτικοί, να μην συνεχίσουμε την επανάληψη, παίρνουμε την προσωπική απόφαση να μην συνεχίσουμε την αδράνεια, θα στοιχηματίσουμε στην κατασκευή μη-βίαιων προσωπικών και κοινωνικών περιβαλλόντων. Αυτή είναι μια επιλογή ζωής, μια κατασκευή που πραγματοποιείται εκτός της «κοινής λογικής», ενάντια στο ρεύμα, αλλά με τη βεβαιότητα ότι πηγαίνουμε προς τη σωστή κατεύθυνση. Είναι το κάλεσμα του μέλλοντος που διαπερνά και μας συντονίζει με την ευαισθησία των νέων γενεών. Σε αυτήν τη σιωπηλή προσπάθεια υπάρχουν χιλιάδες εκπαιδευτικοί που βρίσκουν μη-βίαιες λύσεις για τη σημερινή κρίση και που επιτρέπουν στις νέες γενιές την έκφραση του ιερού που κάθε παιδί φέρει στο βάθος της συνείδησής του για να συνεισφέρει στον κόσμο. Είναι μια υπέροχη δουλειά που χρωματίζει το μέλλον με ελπίδα. Από αυτές τις εμπειρίες έχουμε πολλά παραδείγματα.
Pressenza: Πώς θα μπορούσαμε να προετοιμαστούμε για να ζήσουμε, να συνυπάρξουμε και να εκπαιδεύσουμε σε αυτό το περίπλοκο περιβαλλοντικό και κοινωνικό πλαίσιο;
D.B.: Θα μπορούσαμε να προετοιμαστούμε για να πλοηγηθούμε σε ένα περίπλοκο, βίαιο πλαίσιο και στο χείλος της κλιματικής κατάρρευσης που βιώνουμε ως ανθρωπότητα – όπου το μέλλον δεν διαφαίνεται – και απαιτείται ένα είδος «GPS». Για εμάς αυτό είναι ο «χρυσός κανόνας». Έτσι ονομάζουμε τον κανόνα που λέει «να φέρεσαι στους άλλους όπως θέλεις να σου φέρονται». Αυτός είναι ένας κανόνας που υπάρχει στις διάφορες πνευματικότητες και προέρχεται από πολύ παλιά στην ανθρώπινη ιστορία. Ένας κανόνας που συνεπάγεται ένα βλέμμα προς τα μέσα μου και που με οδηγεί να αναρωτηθώ, πώς θα ήθελα να μου φέρονται; Επειδή μερικές φορές δεν ξέρουμε πραγματικά πώς θα θέλαμε να μας φέρονται. Και έπειτα ρίχνω ένα βλέμμα προς τον άλλο και αναρωτιέμαι τι θα μπορούσα να κάνω για να φέρομαι στον άλλο με τον ίδιο τρόπο που θα ήθελα να μου φέρονται; Μιλάμε λοιπόν για έναν κανόνα που συνεπάγεται να κοιτάμε τον άλλο ως άνθρωπο και που αξίζει την ίδια μεταχείριση που αξίζει και σε μας. Πρόκειται για αλλαγή οπτικής και θέσης μπροστά στους άλλους, αλλά πώς γίνεται δυνατή η εφαρμογή του;
Pressenza: Ποιες πρωτοβουλίες έχει αναπτύξει το Κέντρο Μελετών προς αυτή την κατεύθυνση;
D.B.: Είναι ακριβώς αυτό το ενδιαφέρον του Κέντρου Ανθρωπιστικών Σπουδών να συνεισφέρει με εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην προώθηση της ειρήνης και της μη-βίας στους διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, με την εφαρμογή του εν λόγω χρυσού κανόνα ως βάση για δράση.
Συνοδεύουμε ομάδες νέων που θέτουν στην εθνική πολιτική ατζέντα την ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε την κλιματική κρίση που αντιμετωπίζουμε και που απαιτεί ουσιαστική αλλαγή στο σημερινό παράδειγμα, για να ξεπεραστεί η βία κατά της Μητέρας Γης. Ο προβληματισμός και η συλλογική δράση που απαιτούν μια ριζική αλλαγή στα πολιτιστικά παραδείγματα σχετικά με τον τρόπο ζωής μας και τη φύση και μεταξύ των ανθρώπων, θέτοντας την επιστήμη και την τεχνολογία στην υπηρεσία της ζωής και όχι συγκεκριμένων συμφερόντων που ενισχύουν τη βία.
Αξιολογούμε τις εκπαιδευτικές πρακτικές για την ειρήνη και τη μη-βία στην εκπαίδευση, μια δράση που πραγματοποιείται από το Δίκτυο Ανθρωπιστών Εκπαιδευτικών – αποτελούμενο από εκπαιδευτικούς από το Περού και το εξωτερικό – που αναπτύσσουν, συλλέγουν και διαδίδουν εμπειρίες μη-βίαιων πρακτικών από τα σχολεία. Σήμερα πραγματοποιούν μια δεύτερη πρόσκληση για τη διδασκαλία ιστοριών με τίτλο «Εμπειρίες στην κατασκευή μιας μη-βίαιης εξανθρωπιστικής εκπαίδευσης σε περιόδους κρίσης», που ξεκίνησε στο πλαίσιο του εορτασμού για τον «Μη-βίαιο Οκτώβριο 2020» στο Εκουαδόρ, μαζί με το COPEHU – Παγκόσμιο Παιδαγωγικό Ανθρωπιστικό Ρεύμα (στην πρώτη πρόσκληση που πραγματοποιήθηκε το 2017, οι εκπαιδευτικοί έγραψαν ιστορίες για καλές πρακτικές που οικοδομούν την Ειρήνη και τη Μη-βία στα σχολεία, με την ευκαιρία του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Μη-βίας, μια πρωτοβουλία που αναπτύχθηκε από κοινού με το γραφείο της UNESCO στο Περού και το COPEHU).
Ομοίως, το Κέντρο Μελετών εφαρμόζει το μάθημα ανθρωπιστικής ηθικής στη Σχολή Επιστημών και Μηχανικών στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Περού. Αυτό το μάθημα, το οποίο έχει προσεγγίσει περισσότερους από 600 φοιτητές μέχρι σήμερα, χρησιμοποιεί τη μεθοδολογία της μη-βίας, στοχάζεται πάνω στο ξεπέρασμα της εκδίκησης, αναπτύσσει την ηθική της έγκυρης πράξης και την οπτική του ανθρώπου ως κεντρική αξία στην κοινωνία. Είναι ένα μάθημα που επιτρέπει στους φοιτητές να γνωρίσουν τον εαυτό τους, καθώς και να διερευνήσουν τα τρέχοντα κοινωνικά προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν στην επαγγελματική τους εργασία. Προτείνει στους φοιτητές να πραγματοποιούν δράσεις στο περιβάλλον τους, εμπειρίες που οι ίδιοι αναπτύσσουν ως ομάδα κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Το μάθημα επιτρέπει στους μαθητές να συνδεθούν με βαθιές εσωτερικές εγγραφές, απαραίτητες για να παρακολουθήσουν από αυτό το πεδίο τη στιγμή που βιώνουν.
Pressenza: Λίγα λόγια για το τέλος;
D.B.: Ευχαριστώ την Pressenza για τη συνέντευξη, θα ήθελα απλώς να εκμεταλλευτώ αυτήν την ευκαιρία για να σας προσκαλέσω στις ακόλουθες πρωτοβουλίες που προωθεί ο ανθρωπισμός και που κατευθύνονται προς την κατεύθυνση μιας εκπαίδευσης για την ειρήνη και τη μη-βία σε περιόδους κρίσης. Η εκστρατεία υπογραφών και διάδοσης για το Ανθρωπιστικό Έγγραφο που προωθείται από το Παγκόσμιο Κέντρο Ανθρωπιστικών Σπουδών. Το ενδιαφέρον της εκστρατείας είναι να επικοινωνήσει με άτομα που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν σε έναν τομέα ανταλλαγής και ανθρωπιστικής δράσης. Αν θέλετε να υπογράψετε αυτό το έγγραφο ή να το διαδώσετε, μπορείτε να μπείτε στον παρακάτω σύνδεσμο: https://www.humanistdocument.org/world-endorsements/
Ομοίως, σας περιμένουμε στο πέμπτο ανθρωπιστικό φόρουμ της Λατινικής Αμερικής: «Χτίζοντας ένα μέλλον με πολυμορφία», στις 26, 27 και 28 Νοεμβρίου, που θα γίνει διαδικτυακά. (2) Ένας χώρος που θα μας επιτρέψει να συλλογιστούμε την οικοδόμηση του μέλλοντος το οποίο φιλοδοξούμε σε επίπεδο Λατινικής Αμερικής και που ανοίγουμε με τις δράσεις μας.
(1) Βλέπε Έκθεση της Διακυβερνητικής Ομάδας για την Κλιματική Αλλαγή «Υπερθέρμανση του πλανήτη 1,5 G °», Περίληψη για τη χάραξη πολιτικής, 2019
(2) Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο συμμετοχής μπορείτε να βρείτε στη διεύθυνση: http://forohumanista.org/
Μετάφραση από τα ισπανικά: Pressenza Athens
