Την Παρασκευή 23 Οκτωβρίου, στα Ηνωμένα Έθνη και σε μια διαδικτυακή εκδήλωση που διοργανώθηκε από τις Μόνιμες Αποστολές της Αυστρίας, της Βραζιλίας, της Κόστα Ρίκα, της Ινδονησίας, της Ιρλανδίας, του Μεξικού, της Νέας Ζηλανδίας, της Νιγηρίας, της Νότιας Αφρικής και της Ταϊλάνδης, σε συνεργασία με την ICAN, τη Διεθνή Εκστρατεία για την Κατάργηση των Πυρηνικών Όπλων, ανακοινώθηκε ότι η Τζαμάικα και το Ναούρου επικύρωσαν τη Συνθήκη Απαγόρευσης των Πυρηνικών Όπλων (ΣΑΠΟ), ανεβάζοντας το σύνολο στα 49 κράτη. Το Σάββατο το απόγευμα, η Ονδούρα κατέθεσε επίσης το έγγραφο επικύρωσής της, φτάνοντας συνολικά τα 50 κράτη, πυροδοτώντας έτσι την έναρξη ισχύος της συνθήκης σε 90 ημέρες, στις 22 Ιανουαρίου 2021.
Οι συνέπειες αυτής της συνθήκης είναι τεράστιες καθώς εισάγει στο διεθνές δίκαιο απαγόρευση για τα πιο καταστροφικά από όλα τα όπλα που έχουν εφευρεθεί ποτέ. Σύμφωνα με τους όρους της συνθήκης, θα είναι παράνομο για τα κράτη μέρη να «αναπτύσσουν, να δοκιμάζουν, να παράγουν, να αποκτούν, να κατέχουν, να αποθηκεύουν, να χρησιμοποιούν ή να απειλούν να χρησιμοποιήσουν πυρηνικά όπλα». Επιπλέον, η Συνθήκη υποχρεώνει τα συμβαλλόμενα κράτη να παρέχουν επαρκή βοήθεια σε άτομα που έχουν επηρεαστεί από τη χρήση ή τη δοκιμή πυρηνικών όπλων, καθώς και να λαμβάνουν τα απαραίτητα και κατάλληλα μέτρα για την περιβαλλοντική αποκατάσταση ως αποτέλεσμα δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη δοκιμή ή τη χρήση πυρηνικών όπλων.
Αυτό το νέο κομμάτι του διεθνούς δικαίου καλύπτει αποτελεσματικά ένα νομικό κενό που ισχύει από τη συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων (NPT) του 1970. Σύμφωνα με τους όρους αυτής της συνθήκης, πέντε κράτη – οι ΗΠΑ, η Ρωσική Ομοσπονδία, η Κίνα, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο – αναγνωρίστηκαν ως πυρηνικές δυνάμεις και όλες οι άλλες χώρες πιέστηκαν να παραιτηθούν από προγράμματα πυρηνικών όπλων σε αντάλλαγμα με την υπόσχεση για «ειρηνικές χρήσεις της πυρηνικής τεχνολογίας». Ωστόσο, το άρθρο VI αυτής της συνθήκης λέει:
«Καθένα από τα Μέρη της Συνθήκης δεσμεύεται να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις καλή τη πίστει για αποτελεσματικά μέτρα σχετικά με την παύση της κούρσας των πυρηνικών όπλων σύντομα και σχετικά με τον πυρηνικό αφοπλισμό, καθώς και για μια συνθήκη για τον γενικό και πλήρη αφοπλισμό υπό αυστηρό και αποτελεσματικό διεθνή έλεγχο».
Και έκτοτε, εκστρατείες σε όλο τον κόσμο πίεζαν τις πυρηνικές δυνάμεις να κρατήσουν την υπόσχεσή τους.
Εν τω μεταξύ, τέσσερα άλλα κράτη που είτε δεν υπέγραψαν ποτέ την NPT (Ινδία, Πακιστάν, Ισραήλ) είτε αποχώρησαν από αυτή (Βόρεια Κορέα) συνέχισαν να αναπτύσσουν τα δικά τους πυρηνικά όπλα, αφήνοντας την NPT σε μια διαρκή κατάσταση αναμονής, στην οποία τα αρχικά πέντε πυρηνικά κράτη αρνούνταν ακόμη και να μιλήσουν για αφοπλισμό έως ότου τα άλλα τέσσερα ενταχθούν στη NPT αφού εγκαταλείψουν τα όπλα τους. Αυτό είναι κάτι που σαφώς δεν θα συμβεί ποτέ λαμβάνοντας υπόψη την σημερινή κατάσταση της παγκόσμιας γεωπολιτικής με μια συνεχή ένταση μεταξύ της Ινδίας και του Πακιστάν για το κράτος του Κασμίρ, μεταξύ της Ινδίας και της Κίνας για τη συνοριακή τους διαμάχη, μεταξύ της Βόρειας Κορέας και των Ηνωμένων Πολιτειών σε μια σύγκρουση που χρονολογείται από τη δεκαετία του ‘50, και τελευταία αλλά εξίσου σημαντική, μεταξύ του Ισραήλ και πολλών χωρών του αραβικού κόσμου.
Παρά το γεγονός ότι κάθε πέντε χρόνια, τα συμβαλλόμενα μέρη της NPT συναντιούνται για να αξιολογήσουν την πρόοδο και να σχεδιάσουν περαιτέρω βήματα, η διαδικασία έχει παραλύσει εντελώς, λόγω του ότι η συνθήκη δεν απέκτησε ποτέ την καθολική συμμόρφωση που απαιτούσε.
Η μόνη φορά που αμφισβητήθηκε η νομιμότητα των πυρηνικών όπλων χρονολογείται στο 1996, όταν μια ομάδα υποστηρικτών πήγε μια υπόθεση στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Οι δικαστές στην υπόθεση αυτή διαπίστωσαν ότι τα πυρηνικά όπλα ήταν παράνομα εκτός αν απειλείται η ίδια η ύπαρξη ενός κράτους. Αυτό το παραθυράκι, στο μέγεθος ενός φορτηγού, επέτρεψε στις χώρες με πυρηνικά όπλα να προσκολληθούν στα όπλα τους.
Τώρα, η ΣΑΠΟ αλλάζει το νομικό τοπίο για πάντα και αποτελεί μια ριζική εξέλιξη του υφιστάμενου διεθνούς δικαίου επειδή κλείνει αυτό το παραθυράκι. Απαγορεύει τη χρήση πυρηνικών όπλων υπό οποιεσδήποτε συνθήκες.
Είναι τόσος ο φόβος που αυτή η νέα συνθήκη προκάλεσε που κατά τις ημέρες πριν από την 50η επικύρωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν το πρωτοφανές βήμα να γράψουν σε όλα τα συμβαλλόμενα κράτη της ΣΑΠΟ και να τους ζητήσουν να αποσύρουν τα έγγραφα επικύρωσής τους. Ίσως να είναι οι τελευταίοι επιθανάτιοι ρόγχοι της κυβέρνησης Τραμπ, αλλά ο Τραμπ δεν εφεύρε την εξάρτηση των Ηνωμένων Πολιτειών από τα πυρηνικά όπλα, ακολουθεί απλά ακριβώς την ίδια γραμμή που ακολουθεί κάθε αμερικανική κυβέρνηση από τότε που ήταν πρόεδρος ο Χάρι Τρούμαν.
Είναι εύκολο να προβλεφθεί ότι, καθώς όλο και περισσότερα κράτη ματαιώνονται από την αδιαλλαξία των πυρηνικών δυνάμεων, ένα προς ένα μπορεί να επιλέξουν να εγκαταλείψουν τη NPT και αντ’ αυτής να εναποθέσουν την πίστη τους στη ΣΑΠΟ που αντιμετωπίζει όλα τα κράτη μέρη ισότιμα και παρέχει ένα δρόμο για ένα κράτος με πυρηνικά όπλα να επικυρώσει τη ΣΑΠΟ και στη συνέχεια να προχωρήσει σε μια διαδικασία αφοπλισμού.
Το νέο νομικό τοπίο θα έχει αναμφίβολα αντίκτυπο σε άλλους τομείς, και όντως τέτοια αποτελέσματα τα βλέπουμε ήδη. Αρκετά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ευαίσθητα στις απόψεις των πελατών τους, έχουν ήδη από-επενδύσει από εταιρείες που αποκομίζουν κέρδη από την παραγωγή πυρηνικών όπλων. Η εκστρατεία «Don’t Bank on the Bomb» έχει αναφέρει αρκετές επιτυχημένες περιπτώσεις στις οποίες συνταξιοδοτικά ταμεία και τράπεζες έχουν γυρίσει την πλάτη τους στα κέρδη από ανήθικες πηγές. Επιπλέον, εκστρατείες σε κράτη με πυρηνικά όπλα και σε κράτη (όπως μέλη του ΝΑΤΟ χωρίς πυρηνικά) που προσποιούνται ότι βασίζονται σε πυρηνικά όπλα για την ασφάλειά τους, θα ενισχυθούν τεράστια καθώς ο στιγματισμός των πυρηνικών όπλων κερδίζει έδαφος λόγω της παρανομίας τους, θέτοντας πίεση στους βουλευτές να αλλάξουν τις εθνικές αμυντικές πολιτικές.
Μπορεί να μην είναι η καλύτερη συνθήκη στον κόσμο. Καθώς όλο και περισσότερα κράτη συμμετέχουν, μπορεί να χρειαστεί να τη βελτιώσουμε ή ακόμα και να την αντικαταστήσουμε. Σίγουρα το γεγονός ότι, το προοίμιο κατοχυρώνει το δικαίωμα εκμετάλλευσης της πυρηνικής ενέργειας παρά το γεγονός ότι είναι τοξική, ότι μπορεί να ξεφύγει από τον ανθρώπινο έλεγχο με ανυπολόγιστες συνέπειες για τον πλανήτη – όπως έχουμε δει στο Τσέρνομπιλ και τη Φουκουσίμα – και ότι είναι ο απαραίτητος πρόδρομος για την εξαγωγή πλουτωνίου που απαιτείται για τις πυρηνικές βόμβες, παραμένει προβληματικός.
Αλλά σήμερα είναι μια μέρα χαράς και γιορτής καθώς ο κόσμος κάνει ένα ακόμη συλλογικό βήμα προς έναν κόσμο απαλλαγμένο από πυρηνικά όπλα. Όπως είπε η Σετσούκο Θέρλοου, επιζήσασα της Χιροσίμα και ακούραστη αγωνίστρια στην ομιλία της στην τελετή του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης το 2017, «Ας είναι αυτή η αρχή του τέλους των πυρηνικών όπλων».
Μετάφραση από τα αγγλικά: Pressenza Athens
