Ο θάνατος του George Floyd δεν προκάλεσε μόνο γενικευμένες διαμαρτυρίες για την αστυνομική αγριότητα σε βάρος των αφροαμερικανών αλλά και ξανάφερε στην επικαιρότητα τη συζήτηση για τη βία, τη σκλαβιά, την αποικιοκρατία και έδωσε χώρο σε πράξεις επίθεσης απέναντι σε σύμβολα. Στις ΗΠΑ, έριξαν, μετακίνησαν ή σκέπασαν με γκράφιτι και σλόγκαν τα αγάλματα της Συνομοσπονδίας. Στη Μεγάλη Βρετανία αντίστοιχες πράξεις συνέβησαν με αγάλματα πολιτικών προσώπων όπως ο Τσόρτσιλ, κατηγορώντας τους ότι ήταν ρατσιστές. Στην Ολλανδία αντίστοιχα ζήτησαν την αποκαθήλωση του αγάλματος ενός διευθυντή της Ολλανδικής Εταιρείας που δρούσε στις ανατολικές Ινδίες ενώ στο Βέλγιο οι διαμαρτυρίες επικεντρώθηκαν στα αγάλματα του Βασιλιά Λεοπόλδου του δεύτερου. Οι διαδηλώτριες/ές διαμαρτύρονταν ότι ο βασιλιάς τιμάται ως ευεργέτης, με δρόμους που φέρουν το όνομά του και αρκετά αγάλματα σε δημόσιους χώρους τόσο του Βελγίου όσο και του Κονγκό, παρά τα εγκλήματα που έκανε στον κονγκολέζικο λαό.
Η Anna Polo, από την ιταλική ομάδα της Pressenza, μίλησε για αυτά με τον Valentin Mufila, μουσικό από το Κονγκό, που ζει χρόνια στην Ιταλία και γνωρίζει σε βάθος την αφρικανική ιστορία. Μια ιστορία που έχει σβηστεί από το αποικιοκρατικό ρεύμα για να δικαιολογήσει τις εγκληματικές ενέργειες και για την οποία ο ίδιος έχει γράψει πολλά κείμενα στο Pressenza.
Κατά τη γνώμη σου τι συμβολική, πνευματική και κοινωνική αξία έχουν αυτές οι ενέργειες ενάντια σε αγάλματα χαρακτήρων όπως ο Βασιλιάς Λεοπόλδος ο δεύτερος, του Βελγίου;
Στην αφρικανική κουλτούρα τα σύμβολα είναι σημαντικά και έχουν ισχυρή πνευματική αξία. Στις μυημένες κοινωνίες όλα έχουν νόημα. Τίποτα δεν γίνεται τυχαία. Συμβαίνει με μάσκες, σημαίες, αγάλματα και άλλα. Σε πνευματικό επίπεδο για τους Αφρικανούς, οι μάσκες αποτελούν σύμβολο λατρείας, όχι αντικείμενο μουσείου, αν και ορισμένες έχουν καλλιτεχνική αξία.
Τα μνημεία έχουν παρόμοια αξία και βάρος. Γι’ αυτό είναι τόσο δυνατό και συγκινητικό για μένα να βλέπω νέους Αφρικανούς και Βέλγους ενωμένους να απορρίπτουν το παρελθόν που συμβολίζεται από μνημεία αφιερωμένα στον βασιλιά Λεοπόλδο το δεύτερο. Αυτό είναι ένα από τα ευεργετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης, η οποία έχει δημιουργήσει δεσμούς και φιλίες μεταξύ τους. Βλέποντας αυτό που συμβαίνει σήμερα στο Βέλγιο με τα αγάλματα του βασιλιά του Βελγίου νομίζω ότι κάτι πολύ δυνατό συμβαίνει σε συγκεκριμένο, πνευματικό, κοινωνικό και ιστορικό επίπεδο. Μιλάμε για την πτώση του πνευματικού συμβόλου της αποικιακής δύναμης.
Και αυτό με φέρνει πίσω στον κονγκολέζο προφήτη Simon Kimbangu, σύμφωνα με τον οποίο μια πνευματική απελευθέρωση είναι αρχικά απαραίτητη, για να έρθει στη συνέχεια η ουσιαστική απελευθέρωση του αφρικανικού λαού.
Όπως είπα, οι σημαίες έχουν επίσης συμβολική αξία: αυτή του ελεύθερου κράτους του Κονγκό, που δημιουργήθηκε μετά τη διάσκεψη του Βερολίνου τις χρονιές 1884 1885 – στην πραγματικότητα, σε πολιτικό πεδίο ουσιαστικά του βασιλιά Λεοπόλδου – είχε ένα κίτρινο αστέρι σε ένα μπλε πεδίο. Το αστέρι συμβόλιζε τη δυτική μεγαλοφυΐα που ήρθε για να φέρει τη σωτηρία και τον πολιτισμό στο αφρικανικό σκοτάδι που αντιπροσωπεύεται από το μπλε. Το 1960, μετά την ανεξαρτησία, οι ιδρυτές του έθνους με τον Lumumba άφησαν τη σημαία ως έχει, αλλά πρόσθεσαν μια κόκκινη διαγώνια ως σύμβολο της ταλαιπωρίας και της θυσίας των μαρτύρων του Κονγκό.
Αυτές οι διαμαρτυρίες είχαν επιπτώσεις στο Κονγκό;
Τηλεφώνησα σε φίλους και στην οικογένειά μου στο Κονγκό, αλλά δυστυχώς το 90% του πληθυσμού είναι φτωχοί, δεν έχουν ηλεκτρικό ρεύμα ή σύνδεση στο διαδίκτυο και ως εκ τούτου δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν αυτό που συνέβαινε. Πρέπει να πούμε, ωστόσο, ότι η καταστροφή των αγαλμάτων του βέλγου βασιλιά δεν είναι κάτι νέο για εμάς: συνέβη ήδη στη δεκαετία του ’70 με τον Mobutu, όταν η χώρα ονομάστηκε Ζαΐρ, ως ευκαιρία να εξαλειφθούν τα σύμβολα της καταπίεσης που υπέστησαν οι άνθρωποί μας, για παράδειγμα να αναφέρω την πτώση του τεράστιου αγάλματος του βασιλιά στον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό της Κινσάσα.
Επιπλέον, η εκστρατεία “Επιστροφή στην Αυθεντικότητα” του Mobutu είχε ως στόχο να επιστρέψει η κοινωνία του Κονγκό σε προ-αποικιακές αξίες και να διαγράψει το βελγικό φαντασιακό μέσα μας – οι Βέλγοι ήταν ακόμα πρότυπα για μας. Για πρώτη φορά είχαμε τότε τη δυνατότητα να μην μας δώσουν πια άλλα χριστιανικά ή δυτικά ονόματα, αντίθετα να φέρουμε ονόματα της ιστορίας του Κονγκό.
Στο Βέλγιο η αποικιοκρατία εξακολουθεί να είναι ταμπού στα σχολεία και στο Κονγκό έπρεπε να μελετηθεί η ιστορία των Βέλγων βασιλιάδων. Τι ρόλο μπορεί να διαδραματίσει η εκπαίδευση για να βοηθήσει τους Ευρωπαίους και τους Αφρικανούς να ξεπεράσουν το παρελθόν;
Επιστρέφοντας στις διαδηλώσεις, είναι πολύ σημαντικό να δούμε ότι η προηγούμενη γενιά μεγάλωσε θεωρώντας τον Λεοπόλδο τον δεύτερο ως ιδρυτικό πατέρα, άνθρωπο που δημιούργησε, μεταρρύθμισε και ευεργέτησε τη χώρα. Δεν μεγάλωσε με το βάρος του παρελθόντος της δουλείας και της αποικιοκρατίας και δεν αναγνώριζε ότι στην πραγματικότητα μιλάμε για έναν τύραννο. Σήμερα οι νέοι θέλουν να χτίσουν νέες γέφυρες με το Κονγκό. Δεν θέλουν να ξεχάσουν το παρελθόν, αλλά να ανοίξουν αυτήν τη σκοτεινή σελίδα και να μάθουν από αυτήν να αλλάξουν τα πράγματα και να αποφύγουν να επαναλάβουν τα λάθη που έγιναν.
Σε όλη τη Δύση αυτά τα θέματα παραμένουν ταμπού. Ο θάνατος του Floyd αποκάλυψε κρυμμένες σελίδες ρατσισμού και αποικιοκρατίας όχι μόνο στην Αφρική, αλλά και στη Νότια Αμερική, την Αυστραλία και αλλού.
Στο Βέλγιο, ο γεννημένος από το Τόγκο βουλευτής Kalvin Soiresse Njall κάνει εξαιρετική δουλειά για να διασφαλίσει ότι, στα σχολεία, τα πανεπιστήμια και την εκπαίδευση γενικά γνωρίζουμε τι συνέβη και ποιες είναι οι συνέπειες που εξακολουθούν να υπάρχουν σήμερα. Η αλήθεια πρέπει να μελετηθεί: το Βέλγιο εμπλουτίστηκε με το αίμα των Κονγκό και η ιστορία μας έχει διαγραφεί, σαν να ξεκίνησαν όλα με την άφιξη των αποικιοκρατών. Σαν να μην υπήρχαν βασίλεια, νομίσματα, πολιτικό και νομικό σύστημα πριν, όπως σε όλους τους πολιτισμούς. Όλα αυτά δεν μελετούνται στα σχολεία. Και πρέπει επίσης να μελετηθεί η σκοτεινή ιστορία πολλών αφρικανικών χωρών, με τους δικτάτορες, τους θανάτους και τις τραγωδίες τους. Αυτό το έργο πρέπει να μελετηθεί όχι μόνο στα σχολεία, αλλά και στην τέχνη, τη μουσική, τον πολιτισμό. Η εκπαίδευση και η ιστορική μνήμη είναι πολύ σημαντικές.
Θα μπορούσαν αυτές οι ενέργειες, κατά τη γνώμη σας, να κλονίσουν τη συνείδηση των δυτικών και των αφρικανών σχετικά με την πραγματική δουλεία και την αποικιοκρατία και να ξεκινήσουν μια ευρεία συζήτηση σε διαφορετικές βάσεις πιο κοντά στα βιώματα των ανθρώπων;
Το ελπίζω. Ως Αφρικανοί ήμασταν λίγο χαμένοι. Τα τραγικά γεγονότα στις Ηνωμένες Πολιτείες μας έδωσαν ένα χαστούκι στο πρόσωπο. Υπάρχει ένα πολύ σημαντικό σημείο για το οποίο θα ήθελα να μιλήσω: πολλοί Αφρικανοί δεν μπόρεσαν να θρηνήσουν για τους αγαπημένους τους που σκοτώθηκαν από τους αποικιοκράτες και οι απόγονοί τους δεν έχουν μνήματα για να τιμήσουν. Εννοώ, για παράδειγμα, τους βασιλιάδες που δεν ήθελαν να υποταχθούν στον Λεοπόλδο, των οποίων τα κομμένα κεφάλια βρέθηκαν σε ένα σημαντικό μουσείο στο Βέλγιο. Και εδώ, επίσης, η ανάκληση της μνήμης είναι κρίσιμη.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το κεντρικό ζήτημα της τεράστιας αποκατάστασης που εξακολουθεί να οφείλει η Δύση στην Αφρική και σε όλες τις άλλες εκτοπισμένες και αποικισμένες χώρες;
Δεν έχω μια μαγική λύση, αλλά νομίζω ότι είναι απαραίτητο να επιστρέψουμε για άλλη μια φορά στο θέμα του “δικαιώματος στη γνώση”, επιτρέποντας στους ιστορικούς να έχουν πρόσβαση στα αρχεία των αποικιοκρατών χωρών, για παράδειγμα. Και θα προσθέσω το δικαίωμα ανάκτησης της πολύ πλούσιας καλλιτεχνικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς, όπως έκανε για παράδειγμα η Μπενίν με τη Γαλλία.
Μιλώντας για οικονομική αποζημίωση, θα πρέπει να δημιουργηθεί μια επιτροπή για τον εντοπισμό των ζημιών που προκλήθηκαν και, στη συνέχεια, να καταλήξει σε σαφείς διμερείς συμφωνίες για να υπάρξει ένα νέο μονοπάτι, να ξεκινήσουμε από νέες βάσεις. Η Αφρική χρειάζεται αποζημίωση και όχι νέο χρέος. Φυσικά, δεν θα ήθελα να δω μια χώρα να χρεοκοπεί επειδή έχει καταστραφεί εξαιτίας αυτού, αλλά πιστεύω ότι οι άνθρωποι μπορούν να οργανωθούν, να μιλήσουν και να βρουν διάφορες δυνατότητες επίλυσης των προβλημάτων ακόμα και των οικονομικών.
Δεν μου αρέσει να ακούω κάποιον να ζητά συγγνώμη για τις τόσες πολλές αγριότητες. Είναι πολύ λίγο. Το να λες συγγνώμη είναι καλό αλλά δεν πρέπει να μείνουν στα απλά λόγια. Δεν γνωρίζω τα ακριβή στοιχεία, αλλά μερικοί λένε ότι ο πλούτος που συσσωρεύτηκε στο Βέλγιο με το αίμα των ανθρώπων του Κονγκό, ισοδυναμεί με σχεδόν 100 δισεκατομμύρια ευρώ. Αλλά πάνω απ’ όλα, νομίζω ότι χρειαζόμαστε πολύ ισχυρές πράξεις συμφιλίωσης κοιτώντας μαζί το παρελθόν.
Ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος από φως και σκιά. Κάνει πολλά λάθη, αλλά μπορεί επίσης να μάθει από αυτά, να αλλάξει και να φέρει φως, αγάπη και αδελφότητα με σκοπό να χτίσει ένα πιο όμορφο και δίκαιο μέλλον.
Μετάφραση από ιταλικά: Pressenza Athens.
Κείμενα με παρόμοιο περιεχόμενο:
Η Σάρλοτσβιλ κρατά μόνο τα μη ρατσιστικά μνημεία πολέμων
Ε. Παυλογεωργάτου: σήμερα το κυρίαρχο αφήγημα δεν θα έπρεπε να είναι ο πόλεμος
