Ζωές σε διεκδίκηση ζωής: το 1ο αθηναϊκό Queer Liberation March

Το Σάββατο 27 Ιουνίου 2020 διοργανώθηκε το πρώτο αθηναϊκό Queer Liberation March. Το Queer Liberation March ξεκίνησε στη Νέα Υόρκη τον Ιούνιο του 2019 με στόχο την απεμπλοκή των διεκδικήσεων της ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητας από την καπιταλιστική κανονικότητα, η οποία λειτουργεί δομικά ως μηχανή παραγωγής αποκλεισμών, επισφάλειας, και ευαλωτότητας και ως χειριστική βιο-νεκρο-πολιτική.[1] Πρόκειται για μια διοργάνωση που τίθεται ενάντια στην οικειοποίηση των ριζοσπαστικών αγώνων και της μαχητικής ιστορίας χειραφέτησης του queer κινήματος από τις πρακτικές εμπορευματοποίησης της καλούμενης «ετερότητας» που απαντούν πλέον σε mainstream διοργανώσεις με αντίστοιχο προσανατολισμό. Η Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη, μέλος της συνέλευσης του Queer Liberation March Αθήνας, μίλησε για την αθηναϊκή διοργάνωση, πριν την πραγματοποίησή της στην Άντζελα Δημητρακάκη, στο διαδικτυακό περιοδικό marginalia.

Άντζελα Δημητρακάκη: Είναι η πρώτη φορά που διοργανώνεται στην Αθήνα ένα Queer Liberation March (QLM). Σε κάπως ελεύθερη μετάφραση, πρόκειται για μια Πορεία για την Απελευθέρωση της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Ωστόσο, η αγγλική λέξη queer (παράξενο) έχει διατηρηθεί στην ελληνική γλώσσα ως «κουήρ» ακριβώς για την ανοιχτότητά της, για το ότι εκφράζει μια πρόθεση συμπερίληψης που αγκαλιάζει τα ΛΟΑΤΚΙ πρόσωπα, αλλά και κινείται πέρα από το πρόσημο μιας ξεκάθαρης, «τοποθετημένης» ταυτότητας που ίσως μπορεί να εργαλειοποιηθεί, να παγιοποιηθεί, και να χάσει έτσι σε αγωνιστική προοπτική. Το Queer Liberation March της Αθήνας διοργανώνεται και με αυτό το σκεπτικό; Ποιοι είναι γενικότερα οι στόχοι της συγκεκριμένης διοργάνωσης;
Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη: Είναι όντως η πρώτη φορά που διοργανώνεται στην Αθήνα ένα Queer Liberation March (QLM) και έχει ξεπηδήσει κατευθείαν από την υπερ-καταπίεση των συνθηκών της νέας φασίζουσας Δεξιάς, την τρομερή απομόνωση της εποχής του κορονοϊού, αλλά και την (στ)οργή μιας γενιάς που μυρίζει ακόμα τις φωτιές του Δεκέμβρη του 2008 και μαθαίνει να ζει με το συλλογικό τραύμα της δολοφονίας του Ζακ.

Τα QLM φέτος, ανά τον κόσμο, αγκάλιασαν το Black Lives Matter κίνημα και κατέληξαν σε τεράστιες πορείες με κοινά διαθεματικά προτάγματα συλλογικής απελευθέρωσης. Για εμάς, αυτό αποτέλεσε τεράστια πηγή ελπίδας και έμπνευσης. Ιστορικά, η δυναμική του QLM ξεπηδάει από μαύρες λεσβίες φεμινίστριες στην Αμερική, από συλλογικότητες που μας δίδαξαν πολλά και παραμένουν στην καρδιά των αγώνων μας, όπως το Combahee River Collective της δεκαετίας του ‘70,[2] και από την ανάγκη να σπάσουν τα δεσμά των «τοποθετημένων» και «κανονιστικών» ταυτοτήτων μέσα στο κίνημα για απελευθέρωση της σεξουαλικότητας, της έκφρασης φύλου και της ταυτότητας φύλου.

Στο συγκείμενο της Ελλάδας το 2020, με την αφήγηση της κυβέρνησης για την επιστροφή στη νέα κανονικότητα, θέλουμε να τονίσουμε ότι δεν γυρνάμε πίσω σε καμία κανονικότητα, και το QLM είναι ακόμα ένας τρόπος να συναντηθούνε τα σώματα μας αντικανονικά στις επιβεβλημένες κανονικότητες. Δεν θα ξεχάσουμε ούτε μια στιγμή ότι οι κανονικότητές τους είναι ποτισμένες με την επισφάλεια, την αγωνία και το αίμα της Ζάκι, της Ελένης, των θυμάτων της έμφυλης βίας που γιγαντώθηκε στην περίοδο του εγκλεισμού της καραντίνας, των ανθρώπων που είναι κλεισμένοι σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, των μαθητών που δεν θα κάνουν καλλιτεχνικά και κοινωνιολογία σε σχολεία φυλακές, των σεξεργατριών που δεν έχουν το παραμικρό πλαίσιο προστασίας. Η λίστα όλο και μεγαλώνει.

Κατανοώντας επίσης τον βαθύ ταξικό διαχωρισμό που συνοδεύει αυτή τη νέα κανονικότητα, αρνούμαστε να χωρέσουμε σε καπιταλιστικές φιέστες όπως το φεστιβάλ υπερηφάνειας Pride. Στην ουσία, ζητάμε να επιστρέψει το Pride στις ρίζες των διεκδικήσεών του και να αποτάξει από πάνω του τον πολύχρωμο καπιταλισμό (rainbow capitalism) και τα φλερτ με νεοφιλελεύθερες λογικές. Με αυτή την έννοια είναι και μια πορεία απελευθέρωσης της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, αναγνωρίζοντας βέβαια ότι δεν υπάρχει ελευθερία για μια καταπιεσμένη ομάδα, αν δεν διεκδικήσουμε συλλογικά την απελευθέρωση και την ελευθερία μας.

Αυτό που διαχωρίζει το QLM από τις υπόλοιπες πορείες διαθεματικού αγώνα στην Αθήνα είναι η ξεκάθαρη πίστη μας στην καύλα και την επιθυμία ως επαναστατικά εργαλεία, σε συνδυασμό με μια κουήρ αγωνιστική τακτική δρόμου, που βάζει πίσω στο παιχνίδι των διεκδικήσεων το χιούμορ, την ειρωνεία, τον χορό, την τέχνη και το περφόρμανς. Αυτό δεν μας κάνει λιγότερο αγωνιστικά υποκείμενα, απλά σώματα που θέλουν να αποτάξουν από πάνω τους το τραύμα της πατριαρχίας. Με αυτό το σκεπτικό, το QLM έχει φέτος ως αφετηρία την πλατεία Εξαρχείων, γιατί είναι μία γειτονιά που μας αφορά, που συγκεντρώνει ιδέες και κινήματα που νιώθουμε και που είναι κοντά μας, αλλά και που ταυτόχρονα μάς αποκλείει με σεξιστικές, ομοφοβικές και τρανσφοβικές συμπεριφορές εντός και εκτός κινηματικών χώρων. Έχει ήδη γίνει αρκετή δουλειά για να ανοίξει ο διάλογος στους χώρους και τα κινήματα μας, και θα συνεχίσουμε.

ΑΔ: Όπως και σε άλλες χώρες, και στην Ελλάδα η ιστορία του ΛΟΑΤΚΙ χώρου είναι μακρά και περίπλοκη. Δεν μπορούμε να έχουμε μια ανασκόπηση εδώ. Η ιστορία αυτή έχει ορισμένους «σταθμούς». Είναι σαφές, για παράδειγμα, ότι η δολοφονία του queer ακτιβιστή Ζακ Κωστόπουλου συνιστά έναν τέτοιο σταθμό, καταδεικνύοντας με τον πλέον τραγικό τρόπο την μετατροπή της ζωής των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων σε ευάλωτη ζωή, τον διωγμό τους από τον δημόσιο χώρο, την ατιμωρησία των θυτών και συνεπώς την προστασία των τελευταίων από τις εξουσιαστικές δομές. Ο βασανισμός και η δολοφονία του/της Ζακ/Zackie Oh (1985–2018) είχαν ως αποτέλεσμα την εντατικοποίηση των ΛΟΑΤΚΙ αγώνων, λειτουργώντας καταλυτικά για μια ολόκληρη γενιά. Ποια είναι η ευρύτερη ιστορία στην οποία εγγράφεται αυτός ο σταθμός;
ΜΤ: Θα ήθελα να μπορούσαμε εδώ να αναφερθούμε στην ιστορία του ΛΟΑΤΚΙ χώρου έστω στην Αθήνα, αλλά αφενός δεν αισθάνομαι άνετα να μου δοθεί αυτό το προνόμιο της ιστορικής αφήγησης ενός τόσο ετερόκλητου κινήματος και αφετέρου θα χρειαζόταν πολλές ώρες και χώρος για να νιώσουμε ότι κάναμε μια βασική έστω ανασκόπηση του ΛΟΑΤΚΙ κινήματος.[3] Βιωματικά, μπορώ να μιλήσω για τις βαθιές σιωπές στα οικογενειακά τραπέζια που (σχεδόν) όλοι κι όλες γνωρίζουν, αλλά κανείς και καμία δεν πρέπει να ψελλίσει τη λέξη και να πάρει μορφή αυτή η σιωπή, εξού και το σύνθημα «σε κάθε γάμο-βάφτιση υπάρχει μια λεσβία, μπορεί να είναι το μωρό, μπορεί και η θεία Λία». Ή για τα συνεχιζόμενα «coming out» σε γονείς, γιατί μπορεί την πρώτη φορά να ήταν απλά μία φάση που θα περάσει, τη δεύτερη φορά μια κακή στιγμή, την τρίτη φορά να μην είσαι σίγουρο ακόμα – και πάει λέγοντας. Η συγκατοίκηση με την σύντροφό σου γίνεται μια παρατεταμένη εφηβεία κατά την οποία μένεις με τη φίλη σου, ενώ στη δουλειά δεν θα μιλήσεις εύκολα για τα προσωπικά σου, και φυσικά πόσα φιλιά δεν δώσαμε γιατί μας έβλεπε πάντα ένας μαλάκας; Αυτό που περιέγραψα είναι μια γραφική, αλλά καλή περίπτωση που εμπεριέχει πολύ προνόμιο. Υπάρχουν πολύ χειρότερες περιπτώσεις, όπου παιδιά κρύβονται για πάντα, που τα διώχνουν από το σπίτι τους, που για τους γονείς τους «έχουν πεθάνει», που καταπίνουν για χρόνια καταπίεση και εκφοβισμό στις σχολικές και πανεπιστημιακές αίθουσες.

Η στιγμή της δολοφονίας του Ζακ ήταν ακριβώς αυτό που είπες, ένας «σταθμός». Έσπασαν πολλές τζαμαρίες εκείνη την ημέρα, και σίγουρα έσπασε αυτή η επίπλαστη βιτρίνα της κανονικότητας, όπου μας τοποθετεί η επιβολή της αέναης σιωπής και αορατότητας. Ήταν μια συλλογική κραυγή, ένα οργισμένο «Ya basta!» που απελευθερώθηκε από πολλά σώματα μαζί, μια ανάγκη να βγούμε στους δρόμους ως πουστάρες, τρανς, λεσβίες, ιέρειες του αίσχους και να γίνουμε υπερήφανα η ντροπή του έθνους. Σε καμία περίπτωση εδώ δεν ακυρώνω τους εντατικούς αγώνες και τις διεκδικήσεις πριν από αυτό -το αντίθετο μάλιστα, καθώς συνετέλεσαν στο να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για ένα δημόσιο, συλλογικό, αγωνιστικό, κουήρ πένθος. Το οποίο βρήκε μία τεράστια αγκαλιά στο φεμινιστικό κίνημα της Αθήνας, και μαζί μάθαμε να πολιτικοποιούμε το συναίσθημά μας, να μιλάμε για τις ευαλωτότητες μας, να είμαστε γεμάτες (στ)οργή.[4] Το θέαμα της δολοφονίας του Ζακ, ο καλός οικογενειάρχης-καταστηματάρχης, οι μπάτσοι-δολοφόνοι, ο φασίστας-μεσίτης, ο κανιβαλισμός των ΜΜΕ, οι «παραστεκούμενοι» πολίτες που κοιτάνε τη δουλειά τους -όλα αυτά ανέδειξαν με αξιοσημείωτη σκληρότητα και ευκρίνεια τις κοινωνικές παθογένειες, τις νεκροπολιτικές του δημοσίου χώρου, και το ποιες ζωές είναι άξιες θρήνου.[5] Σε αυτό το θέαμα, που δεν ήταν μοναδικό στην περίπτωση του Ζακ, και που το βλέπουμε να επαναλαμβάνεται σε πολλά συγκείμενα, αντιτίθεται το QLM προτάσσοντας το «Οι ζωές μας έχουν αξία».

1o Queer Liberation March, φωτογραφία από τα κοινωνικά μέσα.

ΑΔ: Βρισκόμαστε σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο διεκδίκησης δικαιωμάτων ίσης εκπροσώπησης στις καλούμενες αστικές δημοκρατίες. Η πρόθεση αποκλεισμού και απαξίωσης ΛΟΑΤΚΙ προσώπων, σωμάτων, ζωών είναι σαφής και επίσημη σε χώρες όπως η σύγχρονη, καπιταλιστική, αλλά και θρησκευόμενη Πολωνία, όπου είδαμε 80 δήμους με gay-free zones.[6] Αλλά και στην Ελλάδα, η σημερινή κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας ψήφισε κατά της άρσης των διακρίσεων (σε σχέση με προτεινόμενη τροποποίηση του άρθρου 5, παρ 2, του Συντάγματος). Όπως δήλωσε τότε η Διεθνής Αμνηστία, «είναι πραγματικά ανησυχητικό το γεγονός ότι η Ελλάδα απέτυχε να διευρύνει αυτό το έδαφος, και να συμπεριλάβει το φύλο, την ταυτότητα φύλου, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την αναπηρία, την ηλικία και τη συμμετοχή σε εθνική μειονότητα».[7] Γενικά, η νέα Δεξιά τείνει να είναι εμπρόθετα και συστηματικά επιθετική προς ό,τι ταυτοποιείται ως «ετερότητα», παρά το ότι παλιότερα οι καπιταλιστικές οικονομίες της Δύσης είχαν οικειοποιηθεί έναν λόγο προοδευτικότητας. Πέρα από τους προφανείς κινδύνους τους οποίους συνεπάγεται η νέα κουλτούρα καταστολής, εξοστρακισμού και αναζωπύρωσης του «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια», μήπως ταυτόχρονα επιτρέπει και νέες συγκλίσεις των άλλοτε κατακερματισμένων προοδευτικών κοινωνικών κινημάτων; Ποια είναι η θέση του QLM ως προς αυτήν την δυνατότητα;
ΜΤ: Σε αυτή την ερώτηση απαντώ με το κάλεσμα του QLM μιας και γράφτηκε με γνώμονα τις ασφυκτικές συνθήκες που βιώνουμε αλλά και τη δυνατότητα σύγκλισης και κινηματικού αγκαλιάσματος:

Το Pride αναβάλλεται, τα όνειρα μας όμως όχι. Ο Ιούνιος από τότε που άναψαν οι φωτιές των καταπιεσμένων στο Stonewall έχει χαραχτεί στη συλλογική μνήμη ως μήνας ορατότητας, αντίστασης, διεκδίκησης και εξέγερσης. Φέτος ακόμα περισσότερο η εξέγερση πήρε ξανά σχήμα, το σχήμα των μαύρων δολοφονημένων σωμάτων που διαφεύγουν του θανάτου κι επιστρέφουν στοιχειώνοντας τα συστήματα καταπίεσης και εκμετάλλευσης για να συντονιστούν με όλες τις κλεμμένες ανάσες της εποχής μας.

Η δολοφονία του George Floyd, από λευκό αστυνομικό, στις ΗΠΑ ανέδειξε την αποκρουστικότητα του εθνοφυλετισμού και του αυταρχισμού, βγάζοντας στον δρόμο εκατομμύρια ανθρώπους, που φωνάζουν ότι οι ζωές των μαύρων έχουν αξία. Γυναίκες, θηλυκότητες, ΛΟΑΤΚΙΑ+, φτωχές, άστεγες, άτομα που καταπιέζονται από την καπιταλιστική εθνοπατριαρχία, βρισκόμαστε στο πλευρό των μαύρων αδερφών μας και ενάντια σε κάθε τι που συνθλίβει τη ζωή.

Το γεγονός αυτό λειτούργησε ως υπόμνηση της φυλετικής τρομοκρατίας, εσωκλείοντας παράλληλα την οργή μας για τα δολοφονημένα σώματα προσφυγισσών/ων, μεταναστριών/ών στη Μεσόγειο και τον Έβρο, για τις νεκρές/ούς στα αστυνομικά τμήματα και τις φυλακές, για τα θύματα της φασιστικής βίας, για τις δολοφονημένες αδερφές μας από την πατριαρχία, για τη Ζάκι που έφυγε βάναυσα πριν 21 μήνες σε δημόσια θέα στα χέρια ιδιοκτητών και μπάτσων αλλά δεν έπαψε στιγμή να μας λείπει.

Αυτός ο κόσμος δε μας χωράει. Αποκλείει, παραβιάζει, κακοποιεί, βασανίζει, δολοφονεί όσες και όσα δεν ταιριάζουν στα μέτρα της εξουσίας. Ο δημόσιος χώρος δε μας συμπεριλαμβάνει. Είναι μια πελώρια περίφραξη σχεδιασμένη με έμφυλες, ταξικές, φυλετικές και εθνοτικές ιεραρχήσεις, γεμάτη απαγορεύσεις και πειθαρχήσεις. Δεν είμαστε ασφαλή έξω. Κινδυνεύουμε από δεκάδες τρόπους φυσικής και συμβολικής εξόντωσης, βλέμματα, υποτιμήσεις, λεκτική και φυσική βία.

Παρατηρούμε τα σώματα μας να αντικειμενοποιούνται, να εξευτελίζονται, να εποπτεύονται, να γίνονται εν τέλει πεδίο άσκησης της βιοπολιτικής με αναπόσπαστες τις μεταβλητές του σεξισμού, της ομοφοβίας, της τρανσφοβίας. Μια γιγαντιαία και σιδηρόφρακτη μηχανή ελέγχου που επιτηρεί τις κινήσεις μας, τους έρωτες μας, τη σεξουαλικότητα μας, τους τρόπους που βιώνουμε το φύλο μας, τα ρούχα μας, τις παρέες μας. Δε θέλουμε να ζήσουμε έτσι.

Μπουχτίσαμε από τις συμβουλές του κοινωνικού καθωσπρεπισμού ότι πρέπει να προσέχουμε για να κερδίσουμε στριμωγμένες ζώνες ανοχής, ότι πρέπει να μην προκαλούμε τους αιματοβαμμένους θεσμούς της οικογένειας, της πατρίδας και της θρησκείας για να μείνουμε ζωντανές. Δεν πρόκειται να μικρύνουμε, να αλλάξουμε ή να κρυφτούμε. Δε θέτουμε την ύπαρξη μας στην αξιολόγηση του κράτους, ούτε βολευόμαστε με την ακριβοπληρωμένη φιλανθρωπία των ΜΚΟ. Δε χειροκροτούμε την υποκριτική και βασισμένη στην εργασιακή εκμετάλλευση κοινωνική ευθύνη των χορηγών, ούτε κάνουμε τους αγώνες μας διαφημιστικό καμβά του καπιταλισμού.

Τα θέλουμε όλα. Δεν επιστρέφουμε στην κανονικότητα, γιατί μας έμαθαν οι εξεγερμένες/οι στη Χιλή ότι η κανονικότητα είναι το πρόβλημα. Επιστρέφουμε στις ρίζες των αδιαμεσολάβητων αγώνων που είναι ποτισμένοι από την οργή και την καύλα μας. Φτιάχνουμε εκείνο το μαγικό και μέχρι το μεδούλι καλοκαιρινό μέρος που θα συναντηθούν οι γρατζουνιές και το κέφι μας, που ο φόβος μας θα μεταβολιστεί σε κίνηση, που θα πετάξουμε τη ντροπή και θα χορέψουμε, που θα απελευθερωθούν τα σώματα μας, που θα ξορκίσουμε το φόβο με γκλίτερ και δε θα δώσουμε λογαριασμό σε κανέναν.

Νομαδικά, θηλυκά, queer, μαύρα, χοντρά, ανάπηρα, φτωχά σώματα. Τσούλες, τρανς, λεσβίες, πουστάρες, σεξεργάτριες. Βγαίνουμε στο δρόμο και διεκδικούμε την ορατότητα μας στο δημόσιο χώρο. Διεκδικούμε δικαιοσύνη για τα δολοφονημένα μας αδέρφια. Οι ζωές μας έχουν αξία. Περπατάμε μαζί μακριά από τις ασφυκτικές κοινωνικές κατασκευές, τις ετικέτες, το άγχος και την ενοχή.

Διοργανώνουμε το 1ο αυτοδιαχειριζόμενο και αντι-ιεραρχικό queer liberation march, γράφουμε τις δικές μας ιστορίες, ακούγεται η δική μας φωνή. Ντυθείτε ή γδυθείτε όπως σας αρέσει, ελάτε να σκάσουμε σαν πυροτέχνημα στη μουντή πόλη. Να την κάνουμε δική μας. Κανένα δεν περισσεύει, ας δημιουργήσουμε καταπληκτικές ουτοπίες.

*Σεξιστικές, ομοφοβικές, τρανσφοβικές συμπεριφορές δε θα γίνουν ανεκτές.
*Οι cis straight άνδρες που θέλουν να στηρίξουν την προσπάθεια μας είναι ευπρόσδεκτοι με την προτροπή να καθίσουν πίσω στην πορεία και να αφήσουν χώρο στα λιγότερο ορατά υποκείμενα.
*Καλούμε τα συμμετέχοντα να βρούμε δημιουργικούς τρόπους ώστε να τηρήσουμε τους υγειονομικούς κανόνες λόγω Covid-19 για αποστάσεις και μάσκες και να νιώθουμε όλα ασφαλή.

[1] Για μια σύντομη ανασκόπηση του νεοϋορκέζικου Queer Liberation March, βλ. A Radical Challenger to New York City’s Pride March.

[2] Για το Combahee River Collective (ΗΠΑ), που συνέδεσε τις διεκδικήσεις σεξουαλικής ταυτότητας με τον αγώνα κατά του ρατσισμού, τον φεμινισμό και την πάλη των τάξεων, μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του. Εκεί μπορείτε να διαβάσετε και το ιστορικό Combahee River Collective Statement του 1977.

[3] Ενδεικτικά παραπέμπω εδώ στο περσινό αφιέρωμα της Εφημερίδας των Συντακτών με τίτλο «Αόρατη Ιστορία», και το αφιέρωμα της Lifo στην Queer Αθήνα.

[4] Σύνθημα από την προετοιμασία της φεμινιστικής συλλογικότητας Καμία Ανοχή για την πορεία ενός έτους από τη δολοφονία του Ζακ.

[5] Αναφέρομαι εδώ στη δουλειά της Judith Butler (2016) Frames of War: When Ιs Life Grievable?

[6] Βλ. ενδεικτικά Τhese photos highlight the human hurt over Poland’s ‘LGBT-free zones’.

[7] Βλ. σχετικά Διεθνής Αμνηστία: Απαράδεκτη η μη αναθεώρηση του Συντάγματος για τις διακρίσεις από τη Βουλή