Βρίσκεσαι στη Σάμο εδώ και τρία χρόνια. Πώς έχει εξελιχθεί από τότε η κατάσταση;

Δυστυχώς, η κατάσταση συνεχίζει να επιδεινώνεται. Από τον Μάρτιο του 2016, όταν έγινε η συμφωνία με την Τουρκία, ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων διέσχισαν το Αιγαίο και παρέμειναν εγκλωβισμένοι σε πέντε ελληνικά νησιά (Λέσβος, Σάμος, Χίος, Κως και Λέρος), περιμένοντας να λάβουν τα απαραίτητα έγγραφα για να μεταφερθούν στην ελληνική ηπειρωτική χώρα ή να απελαθούν.

Με το πέρασμα των χρόνων, η κατάσταση στα νησιά αυτά έχει ενταθεί ακόμη περισσότερο: προς το παρόν, στη Σάμο, υπάρχουν περίπου 6.000 άνθρωποι σε ένα καμπ που προοριζόταν να στεγάσει 650. Η στέγαση σε κοντέινερ έχει εξαντληθεί εδώ και χρόνια, έτσι όσοι φτάνουν τώρα αναγκάζονται είτε να αγοράσουν μια σκηνή είτε να φτιάξουν οι ίδιοι μια ξύλινη κατασκευή στη λεγόμενη «ζούγκλα» – τη ζώνη άτυπων κατοικιών γύρω από το καμπ. Δεν υπάρχουν ντους σε αυτές τις περιοχές και οι μόνες τουαλέτες είναι χημικές των Γιατρών χωρίς Σύνορα, όχι των αρχών.

Στη Σάμο υπάρχει μόνο μία δομή για ασυνόδευτους ανηλίκους, οπότε περίπου 250 μένουν στο καμπ ή στη ζούγκλα, χωρίς υποστήριξη. Οι έγκυες γυναίκες, οι ανύπαντρες γυναίκες και τα παιδιά αφήνονται να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους. Συμβαίνει συχνά οι γυναίκες να γεννούν στο στρατόπεδο. Αυτές που καταφέρνουν να πάνε στο νοσοκομείο συχνά επιστρέφουν σε μια σκηνή με τα νεογέννητα τους.

Τα θύματα σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης δεν μπορούν να προστατευθούν: ακόμη και αν έχουν αναφέρει αυτόν που τους επιτέθηκε, δεν υπάρχει ασφαλής χώρος στον οποίο μπορεί να μεταφερθεί το θύμα, έτσι αναγκάζονται να ζουν στο καμπ χωρίς προστασία.

Πώς είναι η κατάσταση τώρα για τους πρόσφυγες;

Αυτή τη στιγμή (8 Ιουνίου 2020) υπάρχουν περίπου 6.000 άτομα στο hotspot της Σάμου, το οποίο, όπως είπα, κατασκευάστηκε με μέγιστη χωρητικότητα 648 ατόμων.

Παρά το γεγονός ότι οι περιορισμοί μετακίνησης που επιβλήθηκαν λόγω του COVID έχουν αρθεί στην Ελλάδα από τις 4 Μαΐου, τα hotspot στα νησιά παραμένουν σε πλήρη αποκλεισμό. Έτσι έχει η κατάσταση, αν και στη Σάμο δεν έχουν αναφερθεί κρούσματα του COVID-19 στον τοπικό πληθυσμό ή μεταξύ όσων διαμένουν στο καμπ. Αυτό σημαίνει ότι οι ήδη περιορισμένες υπηρεσίες έχουν πλέον εξαφανιστεί εντελώς.

Η Ελλάδα χειρίστηκε την πανδημία πολύ καλά, με λιγότερα από 3.000 επιβεβαιωμένα κρούσματα και μόνο 180 θανάτους σε ολόκληρη τη χώρα. Ωστόσο, η στρατηγική της κυβέρνησης να «προστατεύσει» τα καμπ προσφύγων σήμαινε απλά να κρατήσει τους ανθρώπους κλειδωμένους μέσα, όπου δεν είναι δυνατή κανενός είδους κοινωνική αποστασιοποίηση ή υγιεινή. Σε τουλάχιστον τρία καμπ στην ηπειρωτική χώρα, με επιβεβαιωμένα κρούσματα COVID-19, η λύση ήταν να τεθεί το στρατόπεδο σε lockdown και τίποτα άλλο.

Επιπλέον, από την αρχή, η κυβέρνηση αποφάσισε ότι όσοι έχουν λάβει καθεστώς πρόσφυγα για περισσότερο από ένα μήνα πρέπει να εγκαταλείψουν το σπίτι που μένουν και δεν έχουν δικαίωμα στα λίγα χρήματα που παρέχει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες με ευρωπαϊκά κονδύλια. Αυτό σημαίνει ότι χιλιάδες ευάλωτοι άνθρωποι καταλήγουν στους δρόμους επειδή δεν έχουν άλλη επιλογή. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα προγράμματα ένταξης είναι ελάχιστα στην Ελλάδα: εκτός από το πρόγραμμα HELIOS του ΔΟΜ (Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης), στο οποίο είναι δύσκολη η πρόσβαση λόγω της γραφειοκρατίας, υπάρχουν μόνο λίγες ΜΚΟ σε μέρη της Ελλάδας που εργάζονται σοβαρά πάνω στην ένταξη.

Αυτό σημαίνει ότι οι αιτούντες άσυλο συχνά περνούν μήνες κόλασης στα νησιά σε απάνθρωπες συνθήκες προτού μεταφερθούν σε άλλα καμπ στην ηπειρωτική χώρα όπου οι συνθήκες διαβίωσης είναι καλύτερες. Αυτά τα ηπειρωτικά καμπ, ωστόσο, βρίσκονται συχνά σε απομονωμένα μέρη όπου οι δυνατότητες εκμάθησης γλωσσών ή σχολικής φοίτησης των παιδιών είναι ανύπαρκτες. Μετά από ένα ή δύο χρόνια αναμονής χωρίς να κάνουν τίποτα, κολλημένοι στη μέση του πουθενά, μένουν στο δρόμο. Έχω πολλούς πρώην μαθητές, τώρα 18 ετών, και άλλους ενήλικες που γνωρίζω, που βρίσκονται σε αυτήν την κατάσταση.

Μπορείς να μας πεις κάποια συγκεκριμένα περιστατικά που σου έχουν τύχει και στα οποία είχες εμπλακεί;

Όλα αυτά τα χρόνια έχω γνωρίσει το καλύτερο και το χειρότερο πρόσωπο της ανθρωπότητας. Οι πιο δύσκολες καταστάσεις είναι αυτές που αφορούν ασυνόδευτους ανηλίκους, παιδιά που έφτασαν εδώ μόνα τους και χωρίς προστασία ή υποστήριξη. Ένα από αυτά είχε ένα πολύ δύσκολο παρελθόν (όπως πολλά από αυτά, δυστυχώς) και, αφού έζησε για μερικούς μήνες σε μια σκηνή στη «ζούγκλα» προσπάθησε να αυτοκτονήσει. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο και νοσηλεύτηκε, αλλά επειδή δεν υπήρχε ασφαλής χώρος για να μείνει, κατέληξε στο πάτωμα του αστυνομικού τμήματος για δέκα ημέρες, με στρώμα αέρος και υπνόσακο. Αυτό ήταν το ασφαλέστερο μέρος που μπορούσαν να του βρουν. Καθώς δεν υπάρχει ψυχίατρος για ανηλίκους στη Σάμο, μεταφέρθηκε για μια ημέρα σε άλλο νησί για ένα ραντεβού που διήρκεσε 15 λεπτά. Μετά από αυτό, απλά τον έστειλαν πίσω και τον άφησαν στο καμπ χωρίς καμία παρακολούθηση ή υποστήριξη. Με την υποστήριξη μιας ομάδας δικηγόρων, υποβάλαμε αίτηση στο ΕΔΑΔ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) για άμεση αίτηση μεταφοράς. Το αίτημα έγινε δεκτό, αλλά έλαβε χώρα δυόμισι μήνες αργότερα.

Εν μέσω αυτών των καθημερινών τραγωδιών, ωστόσο, υπάρχουν επίσης στιγμές χαράς. Στην πλειοψηφία τους, αυτά τα παιδιά είναι έξυπνα, ευγενικά, στοργικά και πολύ αλτρουιστικά. Δύο από αυτά, ο D. από το Καμερούν και ο Ο. από τη Συρία, ήταν μαζί μας για σχεδόν ένα χρόνο και γίναμε στενοί φίλοι. Ήταν πολύ επιμελείς μαθητές, είχαν καλύψει το εσωτερικό του κοντέινερ με post-it με αγγλικές λέξεις πάνω τους, τις οποίες επαναλάμβαναν κάθε βράδυ πριν πάνε για ύπνο. Σε σύντομο χρονικό διάστημα μπόρεσαν να ενταχθούν στην τάξη αγγλικών μας για προχωρημένους και τώρα μιλούν άπταιστα τη γλώσσα. Και οι δύο έφυγαν από τη Σάμο πριν από πάνω από ένα χρόνο: ο Ο., μετά από μήνες ταλαιπωρίας στη Βαλκανική διαδρομή, βρίσκεται τώρα στη Γερμανία. Προφανώς είχε καλύψει τον τοίχο του ντουλαπιού του με γερμανικές λέξεις και ήδη μιλάει τη γλώσσα καλύτερα από εμένα. Ο D. έχει παραμείνει στην Ελλάδα σε δομή για ασυνόδευτους ανηλίκους: παίζει επαγγελματικό ποδόσφαιρο, μιλάει άπταιστα τα ελληνικά και έχει λάβει επιτέλους τα έγγραφα που χρειάζεται για να μείνει.

Αυτά είναι τα παιδιά για τα οποία αγωνιζόμαστε: έχασαν τόσα πολλά και αντιμετώπισαν το αδύνατο όταν ήταν πολύ μικροί. Το μόνο που ζητούν είναι μια ευκαιρία να έχουν μια φυσιολογική ζωή.

Σε τι στάδιο βρίσκονται τα πρότζεκτ του Still I Rise στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες;

Στην Ελλάδα, στη Σάμο, έχουμε ένα κέντρο νέων για παιδιά ηλικίας 12 έως 17 ετών που ζουν στο hotspot. Τον Αύγουστο, το κέντρο μας «Μαζί» κλείνει τα δύο χρόνια λειτουργίας. Επιτέλους, μετά από τρεις μήνες κλειστά λόγω του COVID-19, είμαστε σε θέση να ανοίξουμε ξανά! Παρά το γεγονός ότι όλη η Ελλάδα έχει άρει την καραντίνα από τις 4 Μαΐου, και τα παιδιά από την Ελλάδα έχουν επιστρέψει στο σχολείο από τις 25 Μαΐου, στα hotspot των νησιών, ο αποκλεισμός θα παραμείνει σε ισχύ μέχρι τουλάχιστον τις 21 Ιουνίου. Έπρεπε να ζητήσουμε ειδική άδεια από τον διευθυντή του καμπ για να επιτρέψουμε στα παιδιά να έρθουν στο κέντρο μας. Ευτυχώς, η άδεια χορηγήθηκε.

Το σχολείο στην Τουρκία είναι έτοιμο, αλλά παραμένει κλειστό λόγω της πανδημίας: ελπίζουμε να μπορέσουμε να το ανοίξουμε τον Σεπτέμβριο! Ελπίζουμε επίσης να ανοίξουμε στη Συρία σε περίπου ένα μήνα, αλλά εξαρτάται από τα κατασκευαστικά έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη. Στην Κένυα βρισκόμαστε ακόμη στα πρώτα στάδια. Δυστυχώς, η πανδημία έχει διαταράξει όλα τα σχέδιά μας, επομένως συνεχίζουμε να επαναξιολογούμε και να προσαρμόζουμε τα σχέδιά μας κάθε εβδομάδα.

Τι σε οδήγησε να ξεκινήσεις αυτήν τη δράση;

Η αδικία. Έφυγα από το σπίτι μου και μετακόμισα στη Σάμο επειδή δεν μπορούσα να διαβάζω, να ακούω, να βλέπω τι συνέβαινε σε αυτούς τους ανθρώπους στην Ευρώπη μου χωρίς να κάνω τίποτα. Το «Μαζί» γεννήθηκε από αυτό: την καταπολέμηση της αδικίας των προσφυγικών καμπ και την επιστροφή των βασικών δικαιωμάτων των παιδιών, τουλάχιστον στο κέντρο μας.

Είναι παράλογο ένα κομμάτι χαρτί όπως το διαβατήριο να δημιουργεί ένα τέτοιο χάσμα. Από τη μία να έχεις όλα τα θεμελιώδη δικαιώματα που, για παράδειγμα, απολαμβάνουμε ως Ιταλοί πολίτες και από την άλλη να σε μεταχειρίζονται χειρότερα και από τα ζώα απλώς επειδή είχες την ατυχία να γεννηθείς με λάθος διαβατήριο.

Στην Ευρώπη, η οποία υπερηφανεύεται ότι είναι η γη της δημοκρατίας, της ελευθερίας και των δικαιωμάτων, αυτό είναι απαράδεκτο. Δεν μπορούσα να συνεχίσω να απολαμβάνω τα δικαιώματά μου, τα οποία πάντα θεωρούνταν δεδομένα και για τα οποία δεν χρειάστηκε ποτέ να αγωνιστώ, όταν άλλοι άνθρωποι σαν εμένα αντιμετωπίζονται ως υπάνθρωποι. Συχνά οι μαθητές μου μας λένε ότι στην Ευρώπη τα ζώα έχουν περισσότερα δικαιώματα από αυτούς: αν βρεις ένα τραυματισμένο και υποσιτιζόμενο σκύλο στο δρόμο τον ταΐζεις, τον πας στο γιατρό, του βρίσκεις ένα μέρος να μείνεις, αλλά όχι για αυτούς. Αυτό είναι εντελώς παράλογο.

Τι σου δίνει δύναμη να συνεχίζεις τις δράσεις σου εν μέσω όλων των δυσκολιών και των αδικιών;

Οι μαθητές μου και γνωρίζοντας ότι είμαι στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Παρά τις δυσκολίες, τις αδικίες και τις τρομακτικές καταστάσεις που βλέπω, λέω στον εαυτό μου ότι είμαι τυχερή που δεν είμαι εγώ, ή η οικογένειά μου, αυτή που πρέπει να τις υπομείνουν. Δυστυχώς, είναι δύσκολο να κάνεις θαύματα, αλλά ακόμα και το να ξέρεις ότι βοήθησες ένα άτομο σημαίνει ότι έχεις κάνει καλή χρήση της ζωής σου. Και έτσι συνεχίζουμε!

Εκτός από τη φωτογραφία με το drone, όλες οι άλλες φωτογραφίες τραβήχτηκαν από μαθητές του Μαζί ως μέρος του πρότζεκτ «Μέσα από τα μάτια μας». https://www.stillirisengo.org/en/projects/exhibition/

Μετάφραση από τα αγγλικά: Pressenza Athens