Πανδημία, ακτιβισμός, κοινωνικές διαμαρτυρίες, νεοφιλελεύθερο σύστημα, αλληλεγγύη, κοινωνικές, προσωπικές και πνευματικές προοπτικές· συζητήσαμε όλα αυτά τα θέματα, με τον Τόμας Χιρς, ανθρωπιστή βουλευτή της Χιλής.
Η εμφάνιση του κορωνοϊού μας τοποθετεί σε ένα νέο και αποσταθεροποιητικό σκηνικό για όλους. Αυτή η αλλαγή των συνηθειών και των βεβαιοτήτων σημαίνει επίσης αλλαγή των σχεδίων των κοινωνικών και πολιτικών παραγόντων. Ποιος είναι ο αντίκτυπος όλων αυτών στο κύμα διαμαρτυριών που υπήρχε στη Χιλή τους τελευταίους μήνες;
Οι διαμαρτυρίες που ξέσπασαν στη Χιλή στις 18 Οκτωβρίου 2019 είναι το αποτέλεσμα μιας συσσώρευσης καταστάσεων που τραβάνε εδώ και πολύ καιρό. Αν και η αιτία ήταν η άνοδος των τιμών του μετρό, είναι σαφές ότι αυτό το συγκεκριμένο γεγονός δεν είναι ο λόγος για τον οποίο η κοινωνική έκρηξη αυξήθηκε σε τέτοιο βαθμό.
Είναι οι συνέπειες της ανησυχίας που συσσωρεύεται μεταξύ των ανθρώπων μετά από δεκαετίες κακομεταχείρισης, αναβολής εφαρμογής λύσεων και έλλειψης άμυνας εναντίον ενός συστήματος που σταδιακά συγκεντρώνει την οικονομική εξουσία και τα προνόμια στα χέρια κάποιων. Η βαθιά ανισότητα του οικονομικού μοντέλου της Χιλής, νεοφιλελεύθερο στην πιο καθαρή του μορφή, περιορίζει κάθε πιθανότητα παραγωγής διαρθρωτικών αλλαγών στην κοινωνία μας.
Μια πρόταση συνοψίζει πολύ καλά τα συναισθήματα των ανθρώπων: «δεν είναι τα 30 πέσος, είναι τα 30 χρόνια» (σημείωση του συντάκτη: 30 πέσος ήταν η αύξηση της τιμής του εισιτηρίου του μετρό, η οποία πυροδότησε τις διαμαρτυρίες). Και αυτό το συναίσθημα συνεχίζει να λειτουργεί επειδή δεν υπάρχει επί της ουσίας απάντηση από την κυβέρνηση.
Σήμερα στο πλαίσιο του κορωνοϊού, το κοινωνικό κίνημα, στην παρουσία του στο δρόμο και τη μαζική του εκδήλωση έχει σταδιακά μετατραπεί σε σιωπή. Αρχικά, βλέπαμε τις κυβερνητικές πολιτικές με μεγάλη καχυποψία, νομίζαμε ότι ήθελαν να μας ακινητοποιήσουν, ότι έψαχναν μια δικαιολογία για να μείνουμε σπίτι, αλλά γρήγορα έγινε σαφές ότι η κατάσταση ήταν σοβαρή και ότι αυτή η πανδημία έθετε σε κίνδυνος την υγεία εκατομμυρίων ανθρώπων. Οι άνθρωποι ανταποκρίθηκαν στις οδηγίες να υποχωρήσουν, να μείνουν σπίτι, να διατηρήσουν κοινωνική απόσταση κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων. Και αυτό γίνεται σήμερα. Σήμερα, η συντριπτική πλειονότητα των Χιλιανών σέβεται αυτό το μέτρο υπεύθυνα για να αποτρέψει την εξάπλωση του ιού.
Αλλά η κινητοποίηση δεν έχει τελειώσει και εάν η κυβέρνηση πιστεύει ότι με αυτήν την πανδημία οι άνθρωποι θα ξεχάσουν τα αιτήματα, κάνει μεγάλο λάθος. Μόλις το επιτρέψει η κατάσταση, οι κινητοποιήσεις θα συνεχιστούν με μεγάλη δύναμη για επί της ουσίας αλλαγή. Οι άνθρωποι όταν περάσει η κατάσταση έκτακτης ανάγκης, θα βγουν στο δρόμο, θα απαιτήσουν και πάλι να τερματιστεί η απάτη των AFP (Διαχειριστές συνταξιοδοτικών ταμείων), η υγεία και η εκπαίδευση να είναι δικαιώματα και όχι επιχειρήσεις, το νερό να ανακτηθεί, η θάλασσα να ανήκει σε όλους τους Χιλιανούς. Με λίγα λόγια, το κοινωνικό κίνημα δεν σταματά καθόλου.
Έχουν καταφέρει οι ακτιβιστές της Χιλής να βρουν πιο δημιουργικούς τρόπους για τις πρωτοβουλίες τους, να συνεχίσουν τις κινητοποιήσεις παρά τα όρια που επιβάλει η κατάσταση έκτακτης ανάγκης;
Δεν ήταν εύκολο γιατί η κατάσταση είναι περίπλοκη. Η χώρα έχει πληγεί σκληρά από την πανδημία, από την απειλή που θέτει στην υγεία και την οικονομία. Από την ανακοίνωση της έναρξης των περιοριστικών μέτρων, χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους και άλλοι τόσοι έχουν δει τα εισοδήματά τους να μειώνονται δραστικά. Και το επισφαλές, υποχρηματοδοτούμενο και σε ασφυξία εδώ πολύ καιρό σύστημα δημόσιας υγείας μας δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί αν εκτοξευθεί η εξάπλωση. Προς το παρόν, είχαμε τα απαραίτητα κρεβάτια και τους απαραίτητους αναπνευστήρες αλλά δεν ξέρουμε πόσο θα διαρκέσει αυτό. Και έτσι, οι άνθρωποι έχουν υποχωρήσει, αλλά είναι μια τακτική υποχώρηση, από ώριμους ανθρώπους που καταλαβαίνουν πολύ καλά την κατάσταση, από ανθρώπους που φροντίζουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα.
Πώς, λοιπόν, μπορούν οι άνθρωποι να διαμαρτύρονται και να εκφράζονται; Πρώτον, μέσω των κοινωνικών δικτύων, τα οποία βοήθησαν πολύ ώστε να αποκαλύψουν τα ψέματα με τα οποία ο πρόεδρος Πινιέρα επιδίωξε να βελτιώσει τη δική του εικόνα. Έτσι τα δίκτυα βοήθησαν να παραμείνουμε σε εγρήγορση και να μην παραμελήσουμε την ανησυχία για βασικά θέματα. Αλλά η εκδήλωση αυτών των αιτημάτων στο δρόμο ήταν σαφώς περιορισμένη.
Οι νεοφιλελεύθεροι πολιτικοί και οικονομολόγοι, όπως ο Μπόρις Τζόνσον και ο Μάριο Ντράγκι, μεταξύ άλλων, ήταν υπεύθυνοι, με τις πολιτικές λιτότητας, για την καταστροφή του κράτους πρόνοιας. Σήμερα παρουσιάζονται ως «σωτήρες του λαού» και υποστηρίζουν την κρατική παρέμβαση για να βοηθήσουν τους ανθρώπους και να σώσουν την οικονομία και εγείρουν την ανάγκη για επιστροφή σε ποιοτική δημόσια υγεία. Τι πιστεύεις για αυτήν την αλλαγή;
Από καιρό, οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας έχουν καταστραφεί σε όλο τον κόσμο και η αξία του ιδιωτικού τομέα έχει καθιερωθεί, ευνοώντας τη δραστηριότητα κάποιων λίγων. Το ίδιο ισχύει και για το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο πνίγει εκατομμύρια οικογένειες σε όλο τον κόσμο, που αναγκάζονται να υπερχρεωθούν για την εκπαίδευση των παιδιών τους.
Οι περιοριστικές πολιτικές στον τομέα της υγείας και της εκπαίδευσης εφαρμόστηκαν από τις δεξιές κυβερνήσεις αλλά και από τους σοσιαλδημοκρατικούς τομείς που αντιπροσωπεύουν έναν μέτριο προοδευτισμό, όπως συμβαίνει στην Ισπανία, τη Γαλλία, την Αγγλία, για να μην αναφέρουμε τη Λατινική Αμερική.
Οι ίδιοι τομείς που έχουν στραγγαλίσει τη δημόσια υγεία είναι εκείνοι που θέλουν τώρα να εμφανιστούν ως σωτήρες του κόσμου. Θα πρέπει να φύγουν αναγνωρίζοντας ότι έχουν εξαπατήσει τους ανθρώπους εδώ και πολύ καιρό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του κορωνοϊού, αυτό το ψέμα είναι εμφανές στην τεράστια έλλειψη αναπνευστικών συσκευών, κρεβατιών σε μονάδες εντατικής θεραπείας, ακόμη και μασκών ή άλλων μέσων που είναι απαραίτητα για την ασφάλεια του υγειονομικού προσωπικού.
Υπάρχει επίσης, αν κοιτάξουμε μακροπρόθεσμα, μια θετική πτυχή σε αυτήν την κατάσταση. Ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες αρχίζουν να συνειδητοποιούν την ευθραυστότητα του παγκόσμιου οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου και σκέφτονται τα βασικά κοινωνικά προβλήματα που θέτουν σε κίνδυνο την κατεύθυνση των γεγονότων πέρα από την πανδημία και αρχίζουν να σκέφτονται το μέλλον της ανθρωπότητας στο σύνολό της. Από αυτήν την άποψη, μου φαίνεται ότι αυτή η αβεβαιότητα για τον κόσμο που έρχεται, δίνει επίσης ελπίδα για βαθιά αλλαγή.
Άκουσα την ομιλία του Μπόρις Τζόνσον που ήταν κοντά στο θάνατο και είναι αλήθεια ότι αυτές οι εμπειρίες σε αγγίζουν και σε οδηγούν να αναζητήσεις νέες απαντήσεις. Ο Τζόνσον, στην ομιλία του όταν έφυγε από το νοσοκομείο, τόνισε την αξία του NHS (Εθνικό Σύστημα Υγείας της Μεγάλης Βρετανίας). Σήμερα αναγνωρίζεται διεθνώς ότι οι χώρες που έχουν διατηρήσει ή φροντίσει το σύστημα δημόσιας υγείας είναι αυτές, οι οποίες κατάφεραν να ανταποκριθούν όσο το δυνατόν καλύτερα σε αυτήν την υγειονομική κρίση. Αυτή είναι η περίπτωση της Γερμανίας, μιας χώρας που έχει διατηρήσει ένα ισχυρό σύστημα δημόσιας υγείας με την πάροδο των χρόνων και η οποία σήμερα έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας στον κόσμο. Το ίδιο ισχύει για ορισμένες χώρες της Βόρειας Ευρώπης που έχουν φροντίσει και διατηρήσει το σύστημα δημόσιας υγείας. Εν ολίγοις, είναι αυτό το δημόσιο σύστημα, με τους εργαζομένους, τους υπαλλήλους, τους γιατρούς, τις νοσοκόμες και όλο το ανθρώπινο δίκτυο που συνδέεται μαζί του, το οποίο γνωρίζει καλύτερα πώς να φροντίσει καλύτερα την υγεία των ανθρώπων.
Τι πρέπει να κάνουν οι προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις, οι οποίες πάντα καταδίκαζαν τον νεοφιλελευθερισμό και που τώρα βρίσκονται σε αμηχανία και στρυμωγμένες;
Πιστεύω ότι πέρα από υπέροχες ομιλίες, αυτό που πρέπει να κάνει η αριστερά και ο προοδευτισμός τώρα, είναι να αναλάβουν μια σοβαρή και βαθιά δέσμευση που θα είναι το αποτέλεσμα αυτοκριτικής και προβληματισμού σχετικά με την ενίσχυση της υγείας και της εκπαίδευσης ως βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό που φαίνεται προφανές, δεν είναι. Σήμερα, όπως έχει ειπωθεί, αυτά τα δικαιώματα έχουν μετατραπεί σε επιχειρήσεις και ως επιχειρήσεις προσανατολίζονται στο κέρδος. Αυτό το ενδιαφέρον στην απόκτηση χρημάτων ωφελεί ορισμένους τομείς βραχυπρόθεσμα, μικρές οικονομικές ομάδες που ελέγχουν την υγεία και την εκπαίδευση, αλλά στο τέλος, σε μια κατάσταση όπως η πανδημία, είναι σαφές ότι αυτό το «κέρδος για τους λίγους» καταλήγει κέρδος για κανέναν.
Το ίδιο ισχύει και για το ιδιωτικοποιημένο συνταξιοδοτικό σύστημα. Αυτό είναι μια τραγωδία τόσο μεγάλη όσο αυτή του κορωνοϊού, δηλαδή θα επηρεάσει εκατομμύρια ανθρώπους, οι οποίοι όταν συνταξιοδοτηθούν, θα διαπιστώσουν ότι δεν έχουν καν την δυνατότητα να καλύψουν τα βασικά τους έξοδα. Υπό αυτήν την έννοια, πιστεύω ότι ο ρόλος που σήμερα αντιστοιχεί στην αριστερά και στον προοδευτισμό είναι να σκεφτούν πολύ βαθιές λύσεις που σχετίζονται με μια δομική αλλαγή του μοντέλου.
Πιστεύεις ότι αυτή η κρίση θα μπορούσε να συμβάλει σε ένα εξελικτικό άλμα του ανθρώπου και σε μια ριζική αλλαγή του συστήματος;
Νομίζω ότι είμαστε αντιμέτωποι με ένα δίλημμα. Υπάρχουν δύο δρόμοι μπροστά μας. Μπορεί να ενισχυθούν οι αξίες «ο καθένας για τον εαυτό του» και αυτό βλέπουμε σε αυτόν τον τύπο περίεργου παγκόσμιου πολέμου για τεχνητούς αναπνευστήρες. Σήμερα υπάρχουν πραγματικές μαφίες που συνδέονται ακόμη και με τα κράτη, οι οποίες κατάσχουν αγορές και προμήθειες εξοπλισμού που είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των ανθρώπων που βρίσκονται σε δραματική κατάσταση. Αυτός είναι ένας δρόμος και είναι ένας δρόμος που σχετίζεται με την εμβάθυνση ενός μοντέλου με το οποίο έχουμε συνυπάρξει εδώ και πολύ καιρό.
Αλλά ταυτόχρονα, ο δρόμος της συνεργασίας και της αλληλεγγύης είναι επίσης ανοιχτός. Αυτή η κατεύθυνση της αμοιβαίας βοήθειας μεταξύ χωρών, μεταξύ του τι παράγει μια χώρα και του τι ζητά μια άλλη χώρα. Ο δρόμος που συνίσταται στη χρήση τεχνητής νοημοσύνης όχι για να κατασκοπεύουμε ο ένας τον άλλο, όχι για να μας διώκει, αλλά για να λαμβάνουμε αποτελεσματικά τις καλύτερες πληροφορίες σχετικά με την τεχνολογική πρόοδο. Ομοίως, η κοινή χρήση πατεντών και επιστημονικών πληροφοριών για την παροχή απαντήσεων που επιτρέπουν τη γρήγορη ροή όλων των πόρων μεταξύ των εθνών. Είναι ο δρόμος της συνεργασίας.
Και οι δύο πιθανότητες είναι ανοιχτές. Έχω βαθιά βεβαιότητα και ελπίδα στην ικανότητα των ανθρώπων να βρίσκουν τις καλύτερες απαντήσεις σε περιόδους κρίσης. Και από αυτήν την άποψη, πιστεύω ότι μια κατάσταση τόσο περίπλοκη όσο αυτή που περνάμε, θα δημιουργήσει επίσης νέες και ενδιαφέρουσες απαντήσεις. Φυσικά, θα υπάρχουν επίσης κερδοσκόποι που θα επιδιώκουν βραχυπρόθεσμα κέρδη, αλλά νομίζω ότι οι πιο ενδιαφέρουσες θα είναι οι απαντήσεις στην κατεύθυνση της συνεργασίας, του συνόλου, της σύγκλισης, των συμμαχιών που βοηθούν και ωφελούν τη συντριπτική πλειοψηφία.
Όσον αφορά την περιφέρεια που εκπροσωπείς στο Σαντιάγο και τη Χιλή, βλέπεις τον σπόρο αυτού του φαινομένου;
Ναι πράγματι, πιστεύω ότι η αλληλεγγύη και η συνεργασία είναι βαθιά ριζωμένες στις καρδιές των ανθρώπων, τα άτομα δεν υπάρχουν μεμονωμένα, οι ζωές μας είναι χτισμένες με των άλλων. Ακριβώς αυτή η εγγραφή της διασύνδεσης επιτρέπει σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης να εκφράζεται το καλύτερο των ανθρώπων. Το έχουμε δει εδώ στη Χιλή και γνωρίζω ότι το έχουν βιώσει φίλοι σε διάφορα μέρη του κόσμου, η ανάγκη σύνδεσης με άλλους αυξάνεται στην καραντίνα. Πολλοί άνθρωποι έχουν αναπτύξει μηχανισμούς και μέσα για τη συλλογή τροφίμων και πόρων, για να καλύψουν τη ζήτηση φαρμάκων για τους γείτονές τους, τους συναδέλφους τους και ακόμη και για αγνώστους που χρειάζονται βοήθεια.
Στην περίπτωση της 11ης περιφέρειας του Σαντιάγο (η περιοχή που εκπροσωπώ), η οποία περιλαμβάνει πέντε πολύ διαφορετικούς δήμους (Peñalolén, La Reina, Las Condes, Vitacura και Lo Barnechea) υποστηρίξαμε τη δημιουργία δικτύων αλληλεγγύης που ήταν απαραίτητα για να σπάσει ο φόβος και η ψυχολογική απομόνωση. Σε ορισμένα μέρη, ως αποτέλεσμα του κλεισίματος των επιχειρήσεων και της καραντίνας, κόσμος έμεινε χωρίς απασχόληση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η μόνη απάντηση στις πιο επείγουσες ανάγκες ήταν η αμοιβαία βοήθεια και η αλληλεγγύη. Έχουμε οργανώσει εκστρατείες, όπως αυτές που διεξήχθησαν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, για να ανταποκριθούμε σε αυτές τις καταστάσεις που παραμέλησε η κυβέρνηση.
Ποιες είναι οι αλλαγές μέσα στον άνθρωπο που μπορούν να προκύψουν από αυτήν την εμπειρία φόβου, εγκλεισμού και θανάτου, σε παγκόσμιο επίπεδο; Και τι θα συμβεί μετά την πανδημία όσον αφορά τα κοινωνικά κινήματα σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο;
Νομίζω ότι αυτή η πανδημία ήταν πολύ δυνατή, πολύ περίπλοκη ειδικά επειδή προκάλεσε πολύ έντονα φόβο. Και γιατί προκάλεσε φόβο;
Επειδή ζούμε με την ψευδαίσθηση ότι ελέγχουμε τη ζωή μας και αυτή η πανδημία αποδεικνύει ότι δεν ελέγχουμε τίποτα. Σε λίγες εβδομάδες, τα γεγονότα εξελίχθηκαν πολύ γρήγορα, πήραν μια εντελώς απροσδόκητη κατεύθυνση και παραλύσαμε μπροστά σε μια πραγματικότητα που δεν μπορούμε να αφομοιώσουμε.
Σε αυτήν την κατάσταση μεγάλης εσωτερικής αστάθειας, προσπαθούμε να βιώσουμε και πάλι τον έλεγχο, αλλά αυτό δεν είναι δυνατό. Στη συνέχεια, μπορούμε να μετατρέψουμε αυτήν τη στιγμή αβεβαιότητας σε μια ευκαιρία, σε ένα παράθυρο που μας επιτρέπει να επανεξετάσουμε τις προτεραιότητες, να συλλογιστούμε την κατεύθυνση που θέλουμε να δώσουμε στη ζωή μας και επίσης να σκεφτούμε την κοινωνία που θέλουμε να οικοδομήσουμε.
Είναι σαφές σε όλους ότι τίποτα δεν είναι υπό τον έλεγχό μας, ολόκληρος ο πλανήτης αντιμετωπίζει μια πολύ περίπλοκη κατάσταση λόγω της περιβαλλοντικής κρίσης που έχει γίνει γνωστή εδώ και χρόνια και η οποία σήμερα έχει καταστροφικές συνέπειες. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι σε αυτήν την κρίση, οι άνθρωποι έχουν μεγάλη ευθύνη. Στη Χιλή, για παράδειγμα, έχουμε το δράμα της έλλειψης νερού, όχι μόνο λόγω της ξηρασίας αλλά και λόγω του μονοπωλίου ορισμένων αυτού του ζωτικού στοιχείου, για να ευνοήσουν τις επιχειρήσεις τους.
Τέλος, αυτή η δύσκολη κατάσταση μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε τους υποκείμενους φόβους που λειτουργούν μέσα μας. Οι φόβοι που μας συνοδεύουν πάντα και οι οποίοι, αυτή τη φορά, εκδηλώνονται πιο καθαρά είναι ο φόβος του θανάτου, ο φόβος της μοναξιάς, ο φόβος της απώλειας των αγαπημένων προσώπων. Αυτοί οι φόβοι μπορούν επίσης να μετατραπούν σε υψηλά συναισθήματα, όπως η αγάπη, η συμπόνια για τους άλλους, τα συναισθήματα της αλληλεγγύης, της κοινωνίας.
Πιστεύω ότι αυτός ο εσωτερικός χώρος που γίνεται ισχυρότερος, που αποκτά διάσταση, είναι ένα πολύ ενδιαφέρον μέρος στο οποίο μπορούμε να εισέλθουμε εκμεταλλευόμενοι αυτήν την κατάσταση σιωπής που εμφανίζεται γύρω μας. Έτσι, αυτή η καραντίνα μπορεί να είναι μια ευκαιρία να συνδεθούμε με τις βαθιές προσδοκίες μας, με τις ελπίδες μας, με αυτό που δίνει νόημα στη ζωή μας και επίσης με αυτόν τον υπερβατικό σκοπό που μας ενθαρρύνει να κοιτάξουμε παραπέρα και να προχωρήσουμε μπροστά.
Μετάφραση από τα ισπανικά: Pressenza Athens
