Του Mauricio Álvarez

Ο πλανήτης μας βρίσκεται σε μια διαδικασία επιταχυνόμενης υποβάθμισης που θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάρρευση του πολιτισμού μας, αν δεν αναλάβουμε συλλογικά τις απαραίτητες ενέργειες αυτήν τη στιγμή.

Παρόλο που οι δημοσιεύσεις για το θέμα πολλαπλασιάζονται τον τελευταίο καιρό, η προέλευση αυτής της αλλαγής, την οποία ορισμένοι αποκαλούν Ανθρωπόκαινο[1], χρονολογείται από τα μέσα του 18ου αιώνα, με την εμφάνιση της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Αγγλία.

Το έργο των επιστημόνων, όπως οι ανθρωπολόγοι ή οι ειδικοί για την κλιματική αλλαγή, μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν αφήσει ένα βαθύ και σχεδόν μη αναστρέψιμο αποτύπωμα στη γεωλογική και κλιματική ιστορία του πλανήτη μας, θέτοντας σε κίνδυνο την ίδια την ύπαρξη του είδους μας.

Όρια στην ανάπτυξη: Μια πρώτη παγκόσμια προειδοποίηση το 1972

Για περισσότερο από δύο αιώνες, σχεδόν κανείς δεν ενδιαφερόταν για τον αντίκτυπο του τρόπου ζωής μας στον πλανήτη, κάτι που είναι κατανοητό για τότε. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι τα ανθρώπινα όντα θα μπορούσαν να προκαλέσουν μη αναστρέψιμες επιπτώσεις σε μεγάλη κλίμακα; Ωστόσο, το 1972, δημοσιεύθηκε μια έκθεση που ανατέθηκε στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (MIT) από τη Λέσχη της Ρώμης, την οποία οι συγγραφείς της ονόμασαν: «Όρια στην ανάπτυξη»[2]. Αυτή η έκθεση θα άλλαζε για πάντα την αντίληψή μας για την κατάσταση. Τουλάχιστον, ήταν σχεδόν αδύνατο για τους «ηγέτες» του πλανήτη να αγνοήσουν τις πιθανές συνέπειες του οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου που οικοδομούσαν. Για παράδειγμα, το πρώτο συμπέρασμα της έκθεσης ήταν σαφές: «Εάν η τρέχουσα αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, η εκβιομηχάνιση, η μόλυνση, η παραγωγή τροφίμων και η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων παραμείνει αμετάβλητη, τα όρια στην ανάπτυξη σε αυτόν τον πλανήτη θα τα αγγίξουμε μέσα στα επόμενα εκατό χρόνια. Το πιο πιθανό αποτέλεσμα θα είναι μια μάλλον ξαφνική και ανεξέλεγκτη μείωση, τόσο στον πληθυσμό όσο και στη βιομηχανική ικανότητα»[3].

Η έκθεση μας προειδοποιούσε για την ανάγκη ελέγχου της αύξησης ορισμένων οικολογικών και κοινωνικοοικονομικών δεικτών που, αν δεν σταθεροποιούνταν, θα μπορούσαν να έχουν ανεπιθύμητες συνέπειες στον πλανήτη μας και θα μπορούσαν ακόμη και να θέσουν σε κίνδυνο την επιβίωσή μας.

Σύνοδοι κορυφής για την κλιματική αλλαγή: τα αποτελέσματα;

Χρειάστηκαν περισσότερα από 20 χρόνια από την έκθεση «Όρια στην ανάπτυξη» για να πραγματοποιηθεί η πρώτη Διεθνής Σύνοδος Κορυφής για την Κλιματική Αλλαγή[4]. Το 1992 τα Ηνωμένα Έθνη διοργάνωσαν στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας την πρώτη διάσκεψη για την κλιματική αλλαγή (COP). Πρόκειται για διεθνείς συναντήσεις, στις οποίες συμμετέχουν ετησίως ηγέτες του κόσμου με σκοπό τη λήψη αποφάσεων για την εκπλήρωση των δεσμεύσεων μείωσης των εκπομπών που απαιτούνται για τον περιορισμό της κλιματικής κρίσης που βιώνουμε. Έπρεπε να περάσουν 21 σύνοδοι κορυφής, έως ότου το 2015 η Συμφωνία του Παρισιού (COP21) να γίνει μια παγκόσμια συνθήκη που επικυρώθηκε ομόφωνα από τις 196 αντιπροσωπείες (195 κράτη + Ευρωπαϊκή Ένωση). Με τη Συμφωνία του Παρισιού αποφασίστηκε να εφαρμοστούν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να διατηρηθεί η μέση αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κάτω από τους 2ºC και να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες ώστε να μείνει κάτω από τους 1,5ºC σε σχέση με τις προ-βιομηχανικές θερμοκρασίες. Αυτοί οι στόχοι καθορίστηκαν με βάση τις επιστημονικές συστάσεις, για να αποφευχθεί η μη αναστρέψιμη καταστροφή του πλανήτη μας.

Παρά την καλή θέληση που επέδειξαν οι πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες με τη Συμφωνία του Παρισιού, οι τελικοί στόχοι φαίνεται τώρα να είναι δύσκολο να επιτευχθούν. Μέχρι το τέλος του 2018, πριν από την COP24 στην Πολωνία, μόνο 16 από τους 197 υπογράφοντες της Συμφωνίας του Παρισιού είχαν καθορίσει ένα σχέδιο δράσης για το κλίμα για να εκπληρώσουν τη δέσμευσή τους[5]. Εν τω μεταξύ, στον πλανήτη, εντείνονται οι φυσικές καταστροφές, η ξηρασία, τα κύματα καύσωνα, η άνοδος της στάθμης των υδάτων κ.λπ.

Collapsology (καταρρευσολογία): Πώς να προετοιμαστούμε για το χειρότερο σενάριο;

Παρά τις πολυάριθμες ανησυχητικές επιστημονικές εκθέσεις των τελευταίων δεκαετιών[6], η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων συνεχίζει όπως πριν, αδιάφορη για το τι μπορεί να συμβεί. Το καπιταλιστικό μοντέλο εξακολουθεί να κυριαρχεί, δημιουργώντας μια τέτοια αδράνεια που ακόμη και οι πιο πρόθυμοι πολιτικοί δεν καταφέρνουν να υλοποιήσουν αποτελεσματικά σχέδια δράσης για να αποτρέψουν αυτή την «αυτοκτονική» τάση. Η κατάσταση έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε εδώ και μερικά χρόνια έχει αρχίσει να εκδημοκρατίζεται η καταρρευσολογία, ένας νεολογισμός που μας επιτρέπει να ορίσουμε τη μελέτη της κατάρρευσης του βιομηχανικού μας πολιτισμού, η οποία θα μπορούσε να οριστεί ως: «η διαδικασία στο τέλος της οποίας οι βασικές ανάγκες: νερό, τρόφιμα, στέγαση, ένδυση, ενέργεια κ.λπ., δεν παρέχονται πλέον (με λογικό κόστος) στην πλειονότητα του πληθυσμού μέσω υπηρεσιών που ορίζονται από το νόμο»[7].

Πράγματι, η εικόνα φαίνεται σκοτεινή και απελπιστική, αλλά ίσως να υπάρχει κάποια ελπίδα πίσω από αυτήν τη θλιβερή προοπτική. Η προετοιμασία για κατάρρευση δεν θα αποτρέψει την καταστροφή, αλλά μπορεί να την επιβραδύνει και να την κάνει λιγότερο επώδυνη.

Οι μελέτες είναι σαφείς, τα στοιχεία είναι αδιαμφισβήτητα, έχουμε φτάσει στο τέλος ενός κύκλου. Ακόμη και η πανδημία του Covid19 προσπαθεί να μας το θυμίσει. Πρέπει να σταματήσουμε, να συλλογιστούμε, να φανταστούμε και να χτίσουμε ένα άλλο μοντέλο. Το ιδανικό θα ήταν να ανακτήσουμε τον χαμένο παράδεισο που ήταν αυτός ο πλανήτης στην εποχή των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, αλλά αυτή η πιθανότητα φαίνεται μακρινή. Ωστόσο, είναι καιρός να δημιουργήσουμε νέες ουτοπίες, με εμπνευσμένες αφηγήσεις που θα μας οδηγήσουν σε έναν μετα-καπιταλιστικό κόσμο, όπου θα βασιλεύει η πνευματικότητα, η αμοιβαία βοήθεια και ο βαθύς σεβασμός για τη φύση, της οποίας είμαστε μέρος.

Μετάφραση από τα ισπανικά: Pressenza Athens

[1] Η έννοια της Ανθρωπόκαινο επινοήθηκε το 2000 από τον βραβευμένο με Νόμπελ Χημείας Ολλανδό Πολ Κρούτσεν. Αυτό που ήθελε να πει ήταν ότι το όνομα της σημερινής γεωλογικής εποχής πρέπει να αντικατοπτρίζει τις επιπτώσεις του ανθρώπου στη Γη.
[2] “The Limits to Growth”: Διατίθεται δωρεάν στα αγγλικά στη διεύθυνση https://clubofrome.org/publication/the-limits-to-growth/
[3] Πηγή: “The Limits to Growth”, σελίδα 23.
[4] COP 21: https://www.gouvernement.fr/action/la-cop-21 (Πηγή στα Γαλλικά)
[5] Μόνο 16 από τις 197 χώρες συμμορφώνονται με τη Συμφωνία του Παρισιού. 29.10.2018 https://www.euractiv.fr/
[6] Εκθέσεις των IPCC, IPBES ή Global Environment Outlook (GEO), που δημοσιεύονται περιοδικά από το τμήμα ταχείας προειδοποίησης και αξιολόγησης για το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ.
[7] https://en.wikipedia.org/wiki/Collapsology