Δελτίο Τύπου της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ) για τα δικαιώματα σε καιρούς πανδημίας:
Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ) παρακολουθεί με ιδιαίτερη ανησυχία και προβληματισμό τις πρωτοφανείς ανατροπές που έχουν επιφέρει τον τελευταίο μήνα στην καθημερινότητα όλων μας τα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του COVID19. Πράγματι, οι εκτεταμένοι περιορισμοί και απαγορεύσεις στις μετακινήσεις, η απαγόρευση συναθροίσεων και το μαζικό κλείσιμο επιχειρήσεων και δημοσίων χώρων έχουν άμεσα ή έμμεσα αναστείλει θεμελιώδεις όψεις της ατομικής ελευθερίας καθεμιάς και καθενός μας και έχουν παραλύσει την οικονομική και κοινωνική ζωή, όση τουλάχιστον δεν μπορεί να διεξαχθεί μέσω διαδικτύου.
Μπροστά στον μείζονα κίνδυνο που απειλεί τις ίδιες τις ζωές πολλών συμπολιτών μας και κυρίως των πιο ευάλωτων από εμάς η Ένωσή μας αντιλαμβάνεται, όπως και η πλειοψηφία των πολιτών, την αναγκαιότητα λήψης δραστικών μέτρων, ιδίως όταν αυτά λαμβάνονται από μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση και ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές που θέτει η διεθνής επιστημονική κοινότητα. Γι’ αυτό και όσες επιφυλάξεις και αν τα μέτρα αυτά γεννούν σχετικά με την εναρμόνισή τους με τη συνταγματική κατοχύρωση των ατομικών ελευθεριών, την τήρησή τους αξιώνει κατ’ αρχήν εν προκειμένω το χρέος κοινωνικής αλληλεγγύης που έχουμε καθένας και καθεμιά απέναντι στον κάθε άλλο.
Ωστόσο, η ΕλΕΔΑ, από τον ίδιο της τον καταστατικό σκοπό, οφείλει να υιοθετεί, μαζί με κάθε δημοκρατικό πολίτη, στάση επιφύλαξης απέναντι σε τέτοια “έκτακτα” μέτρα περιορισμού των ελευθεριών. Γιατί σε μια δημοκρατία η αξίωση της κυβέρνησης από τους πολίτες της να τα τηρούν τελεί υπό δύο σοβαρές προϋποθέσεις οσοδήποτε έκτακτες και αν είναι οι περιστάσεις.
Πρώτα απ’ όλα την ίδια τη δημοκρατία, δηλαδή το ότι θα πρέπει ως πολίτες της χώρας αυτής να μπορούμε να αντιληφθούμε ότι τα μέτρα αυτά, που λαμβάνονται στο όνομα του ίδιου του λαού από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους του, πρέπει πράγματι να είναι «τα δικά μας μέτρα» και να τελούν πράγματι υπό τον έλεγχό μας. Γι’ αυτό και προβληματίζει το γεγονός ότι, την ίδια στιγμή που απαιτείται από τους λοιπούς δημόσιους λειτουργούς να ασκούν το έργο τους μέσω ηλεκτρονικών εφαρμογών, η Βουλή των Ελλήνων φαίνεται να υπολειτουργεί ιδίως ως προς το σκέλος των αρμοδιοτήτων της που αφορά τον κριτικό έλεγχο του κυβερνητικού έργου. Όμως, χωρίς πλήρη διαφάνεια στη λήψη των αποφάσεων και αποτελεσματικούς μηχανισμούς λογοδοσίας κινδυνεύει να απονομιμοποιηθεί η αξίωση συμμόρφωσης των πολιτών στις ρυθμίσεις που τους επιβάλλονται.
Εξίσου θεμελιώδης προϋπόθεση για να εκλαμβάνεται ο περιορισμός της ελευθερίας μας ως χρέος αλληλεγγύης είναι να οργανώσει η Πολιτεία την επιβολή των μέτρων με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης, να τα συνδέει δηλαδή με ένα πλέγμα μέτρων που θα διασφαλίζουν από τη μια ότι η συνεισφορά της καθεμιάς και καθενός μας στην προσπάθεια αποτροπής του κοινού κινδύνου θα γίνεται με βάση τις δυνατότητες που έχει, και, από την άλλη, ότι καθένας και καθεμιά από τους οποίους ζητείται να υπακούσουν θα τύχουν μέριμνας και φροντίδας ανάλογης με την ιδιαιτερότητα της ανάγκης που αντιμετωπίζουν.
Έτσι, με την ίδια απαιτητικότητα που η κυβέρνηση στέλνει στην πρώτη γραμμή της μάχης για την προστασία του κοινωνικού συνόλου γιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό, σώματα ασφαλείας κλπ, θα πρέπει και να μεριμνήσει για την ζωή και την ασφάλειά τους. Με την ίδια αποφασιστικότητα που αξιώνει από τον καθένα να μείνει σπίτι και από τον κάθε επαγγελματία να κλείσει την επιχείρησή του, θα πρέπει να είναι έτοιμη να διασφαλίσει την επάρκεια μέσων άμυνας κατά του ιού για όλους, επιτάσσοντας εφόσον είναι αναγκαίο τις υπηρεσίες και τους πόρους όσων ιδιωτών έχουν τη δυνατότητα να τα προσφέρουν.
Χαρακτηριστική περίπτωση απουσίας μέριμνας να συνδυασθεί ο περιορισμός των ελευθεριών με την επιβαλλόμενη κοινωνική δικαιοσύνη είναι η αναγκαστική μεταφορά κάθε μορφής εκπαιδευτικής διαδικασίας στο διαδίκτυο, δεδομένης της ανισότητας που υφίσταται σήμερα στη χώρα μας ως προς την ικανότητα πρόσβασης των νοικοκυριών στην Κοινωνία της Πληροφορίας αλλά, σε αυτές τις συνθήκες, και σε αυτό το δικαίωμα της εκπαίδευσης, παρά την καθολικότητα που επιβάλλεται από τις σχετικές συνταγματικές διατάξεις. Γι’ αυτό και καλούμε την κυβέρνηση να τηρήσει την αρχική εξαγγελία της για εξασφάλιση ηλεκτρονικών υπολογιστών και πρόσβασης στο διαδίκτυο σε όλους τους μαθητές. Την ίδια ώρα, η εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων, ας αποτελέσει μια αφορμή για προβληματισμό σχετικά με την αξία των δημόσιων ελεύθερων χώρων ως κοινό αγαθό που βρίσκεται σε ανεπάρκεια. Ιδιαίτερα για πολλούς συμπολίτες μας στα αστικά κέντρα αποτελούν την μόνη δυνατότητα τους να έχουν μια ολιγόλεπτη πρόσβαση στον ήλιο και τον καθαρό αέρα, στοιχεία απαραίτητα για την σωματική και ψυχική υγεία τους.
Από τη σκοπιά που διαγράφουν οι θεμελιώδεις αυτές προϋποθέσεις, φαινόμενα όπως η διάδοση ψευδών ειδήσεων ως προλείανση του εδάφους για τη λήψη επαχθέστερων μέτρων ή ο στιγματισμός ανθρώπων ως «φορέων» του ιού και «υγειονομικών βομβών», καθώς και η ρητορική που στοχοποιεί συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, όχι μόνον δε διευκολύνουν την κατάσταση αλλά την επιδεινώνουν επικίνδυνα, δυναμιτίζοντας τον αλληλοσεβασμό και την αλληλεγγύη που τέτοιες δύσκολες ώρες θα έπρεπε να εμπνέει το κοινωνικό σώμα. Στο πλαίσιο αυτό, ιδιαίτερη προσοχή εφιστούμε και στην στοχοποίηση μερίδας των επαναπατρισθέντων μουσουλμάνων συμπολιτών και φοιτητών στην περιοχή της Θράκης κατά τις πρώτες ημέρες λήψης των μέτρων, από μερίδα μέσων μαζικής ενημέρωσης, μέσων κοινωνικής δικτύωσης και πολιτικούς, αλλά και στη διάδοση “fake news” τις τελευταίες ημέρες για την δήθεν θετική διάκριση υπέρ της λειτουργίας των τεμενών εις βάρος των εκκλησιών στην περιοχή.
Την ίδια στιγμή φαινόμενα παρεμπόδισης της δημόσιας τοποθέτησης ή και στοχοποίησης όσων ασκούν κριτική, ιδίως εκείνων που πρέπει ακώλυτα να παρεμβαίνουν δημόσια, όπως ενώσεις ιατρών ή υγειονομικών υπαλλήλων, δημιουργούν έλλειμμα διαφανούς πληροφόρησης του κοινού και δημοκρατικής λογοδοσίας. Ακριβώς επειδή είναι εξαιρετικές οι περιστάσεις, είναι και εξαιρετικής σημασίας για τη Δημοκρατία η διαφύλαξη του αυτονόητου δικαιώματος στο δημόσιο λόγο, χωρίς εκ προοιμίου προϋποθέσεις και όρους. Δικαίωμα και καθήκον του κάθε πολίτη είναι να κρίνει και τα μέτρα και την κριτική που ασκείται στη λειτουργία του Κράτους.
Επιπλέον επισημαίνουμε ότι έχουν καταγγελθεί περιπτώσεις αυθαίρετης ερμηνείας των μέτρων από όργανα της τάξης σε βάρος των πολιτών που ελέγχουν και κατ’ εξοχήν σε βάρος μελών ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, όπως ηλικιωμένοι, άστεγοι, Ρομά ή πρόσφυγες, η κοινωνική περιθωριοποίηση των οποίων τους στερεί πολλές φορές την πλήρη και σαφή επίγνωση των περιστάσεων.
Δυστυχώς, το σημείο στο οποίο τα κυβερνητικά μέτρα φαίνεται να υστερούν περισσότερο από τη σκοπιά της θεμελιώδους απαίτησης για ισότιμη μέριμνα για όλους είναι ακριβώς το ζήτημα της φροντίδας για τις πλέον ευάλωτες ομάδες. Το κεντρικό σύνθημα της καμπάνιας «Μένουμε Σπίτι» δεν μας αφορά όλους με τον ίδιο τρόπο, αφού αρκετοί άνθρωποι, για διαφορετικούς λόγους δεν έχουν αυτή την δυνατότητα. Αυτό ισχύει κατ’ εξοχήν για τους κρατούμενους και φυλακισμένους, τους αστέγους, τους Ρομά συμπολίτες μας και τους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο. Πιο συγκεκριμένα:
– Η ΕλΕΔΑ, με ανοικτή επιστολή της στις 23/3 προς τους Υπουργούς Δικαιοσύνης και Προστασίας του Πολίτη προχώρησε σε συγκεκριμένες προτάσεις σχετικά με τη λήψη άμεσων μέτρων αποσυμφόρησης των φυλακών. Τρεις εβδομάδες μετά, ενώ δημοσιοποιήθηκε σχετική πρόθεση της Κυβέρνησης, χωρίς να διαψευσθεί, δεν έχει ληφθεί κανένα τέτοιο μέτρο, παρά το γεγονός ότι το καθεστώς έκτισης των ποινών έχει σοβαρά επιβαρυνθεί, ιδίως με την αναστολή αδειών. Στις 6/4/2020 η Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης Dunja Mijatović, ζήτησε από τα κράτη-μέλη του Οργανισμού, να λάβουν επείγοντα μέτρα για την προστασία της υγείας και των δικαιωμάτων των κρατουμένων, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19. Τα τελευταία γεγονότα στις γυναικείες φυλακές της Θήβας καταδεικνύουν αυτή την ανάγκη.
– Για τους πρόσφυγες που διαμένουν σε κέντρα φιλοξενίας η κατάσταση είναι πιο προβληματική καθώς το σχέδιο διαχείρισης είναι, κατά δήλωση του αρμόδιου υπουργού, πιο αυστηρό από εκείνο του γενικού πληθυσμού. Το σχέδιο προβλέπει μεν υγειονομικό αποκλεισμό όχι όμως αποτελεσματικά μέτρα προφύλαξης της υγείας των αποκλεισμένων, σε καταυλισμούς που στερούνται στοιχειωδών συνθηκών υγιεινής και ιατροφαρμακευτικών υπηρεσιών. Επιπλέον η αναστολή της λειτουργίας της Υπηρεσίας ασύλου μέχρι τις 15/5 δεν επιτρέπει την ομαλοποίηση της κατάστασης.
– Αναφορικά με τους Ρομά, τα πρόσφατα κρούσματα σε μεικτούς οικισμούς καταδεικνύουν την συχνή έλλειψη βασικών υποδομών λόγω της επί σειρά ετών αβελτηρίας των κυβερνήσεων ως προς τις συνθήκες διαβίωσης και της έλλειψης συγκεκριμένου σχεδίου ένταξης τους. Παράλληλα, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ανθρώπων που δεν έχουν προβεί σε δημοτολογική τακτοποίηση (αφανής πληθυσμός) και κατά συνέπεια τόσο η καταγραφή τους όσο και η πρόσβαση τους σε υπηρεσίες υγείας αλλά και κοινωνικής μέριμνας καθίστανται ανέφικτες και δημιουργούν επιπλέον κινδύνους για την επιβίωση τους.
– Ο πληθυσμός των αστέγων είναι εξαιρετικά ευάλωτος και παρόλο που δημιουργούνται κάποιες δομές, θα πρέπει να προβλεφθούν διαδικασίες και για αυτούς που παραμένουν εκτός αυτών των δομών.
– Υπάρχει πλήθος πολιτών, όπως ηλικιωμένοι που αναμένουν αποφάσεις συνταξιοδότησης, άτομα με ειδικές ανάγκες που αναμένουν να οριστεί ημερομηνία εξέτασής τους για την πιστοποίηση αναπηρίας, οι οποίοι λόγω της αναστολής ή και της υπολειτουργίας των αρμόδιων υπηρεσιών έχουν εγκλωβιστεί στις οικίες τους χωρίς καμία οικονομική ενίσχυση. Οι περιπτώσεις αυτές απαιτούν τη λήψη άμεσων μέτρων, τουλάχιστον με τη μορφή καταβολής ενός ελάχιστου ποσού προσωρινής σύνταξης ή επιδόματος μέχρι και την εξέταση των εκκρεμών αιτήσεων.
Σε καιρούς πανδημίας καλούμαστε όλοι μας να λειτουργήσουμε με αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και αλληλεγγύης. Παράλληλα επαγρυπνούμε για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής συνοχής και υπενθυμίζουμε το καθήκον της Πολιτείας να μην επιτρέψει στο προσωρινό καθεστώς εξαίρεσης να αφήσει μόνιμα σημάδια στο Δημοκρατικό Κράτος Δικαίου.
