Με αφορμή την απειλή μήνυσης που δέχθηκαν οι ιταλοί ερευνητές ανοιχτού κώδικα Fracassi και Ramaioli από την κατασκευάστρια εταιρεία, που έχει συμβόλαιο προμήθειας αναλώσιμων στο νοσοκομείο της ιταλικής πόλης Chiari, μιλήσαμε με τον κύριο Πάνο Παπαδόπουλο για το θέμα της διανοητικής ιδιοκτησίας σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ο κος Παπαδόπουλος είναι νομικός – κοινωνικός ανθρωπολόγος και διετέλεσε Δ/ντης του Γραφείου του Υπουργού Υγείας την περίοδο 2015-2019. Τη συνέντευξη πήρε η Μαριανέλλα Κλώκα για το ελληνικό γραφείο της Pressenza.
Κύριε Παπαδόπουλε πώς σχολιάζετε την πρωτοβουλία των ιταλών ερευνητών Fracassi και Ramaioli σχετικά με την παραγωγή βαλβίδων ανοιχτού κώδικα για να καλύψουν τις ανάγκες του νοσοκομείου της πόλης Chiari για ασθενείς με covid-19;
Είναι εξαιρετικά θετική πρωτοβουλία. Η κρίση που έχει προκαλέσει η πανδημική έξαρση του covid-19 και η πίεση στα συστήματα υγείας θα χρειαστούν όλη τη δημιουργικότητα και την έμπνευση των επαγγελματιών υγείας για να ξεπεραστεί. Χρειαζόμαστε περισσότερες τέτοιες προσπάθειες.
Τη συγκεκριμένη συσκευή προμήθευε στο νοσοκομείο ιδιωτική εταιρεία και καλυπτόταν από εικοσαετή πατέντα. Οι δύο ερευνητές ζήτησαν τα σχέδια για να παράξουν αντίγραφα, καθώς ήταν πολύ μεγάλη η κλίμακα των αναγκών και έπρεπε άμεσα να λειτουργήσουν οι συσκευές για ασθενείς με covid-19. Η ιδιωτική εταιρεία όχι μόνο δεν τα παρέδωσε αλλά απείλησε με μηνύσεις.
Η εταιρεία έχει άδικο. Η προστασία των εμπορικών πατεντών και κάθε ευρεσιτεχνίας κάμπτεται για λόγους υγειονομικής κρίσης και εθνικής ασφάλειας. Το Ιταλικό κράτος έχει κάθε δικαίωμα να ζητήσει από την εταιρεία να παραδώσει τις πατέντες προκειμένου το προϊόν να μπορεί να παραχθεί με ασφάλεια και στις αναγκαίες ποσότητες. Πέρα από την πολιτική και ηθική απαξία που έχει η στάση της εταιρείας να εστιάσει στο κέρδος την ώρα μιας τόσο μεγάλης κρίσης, η πρακτική αυτή είναι παράνομη. Υπάρχουν διατάξεις στις διεθνείς συνθήκες για το Παγκόσμιο Εμπόριο που υπαγορεύουν στις εταιρείες να παραδώσουν τις πατέντες τους, αν συντρέχουν λόγοι υγειονομικής κρίσης ή εθνικής ασφάλειας.
Έχει η χώρα μας νομοθεσία που να καλύπτει το ελληνικό κράτος απέναντι στις πατέντες για περιπτώσεις δημοσίας υγείας και εθνικής ασφάλειας;
Βεβαίως. Είναι ο νόμος 4605/2019, ο οποίος επικαιροποίησε παλαιότερο του 1988 και προβλέπει την υποχρεωτική αδειοδότηση (δηλαδή το σπάσιμο της πατέντας) όχι μόνο σε καταστάσεις υγειονομικής κρίσης, αλλά και σε περιπτώσεις αθέμιτων πρακτικών από τη μεριά της φαρμακοβιομηχανίας, όπως για παράδειγμα υπερβολική τιμολόγηση.
Πώς μπορούμε να φροντίσουμε την ανοιχτή επιστήμη στην Ελλάδα; Ποιες πρωτοβουλίες πρέπει να πάρει η εκάστοτε κυβέρνηση ώστε να χρηματοδοτηθεί και να προτεραιοποιηθεί το μοίρασμα της γνώσης έναντι του κέρδους, έχοντας τόσο σημαντικές προκλήσεις υγείας μπροστά μας;
Το μοντέλο έρευνας για την κατοχύρωση εμπορικών πατεντών φαίνεται ότι έχει εξαντλήσει τη δυναμική του. Ειδικά στο χώρο του φαρμάκου, βλέπουμε ότι οι εταιρείες προτιμούν να δεσμεύσουν ερευνητικούς πόρους για να ανακαλύψουν δραστικές ουσίες με παρόμοια δράση με άλλες που ήδη υπάρχουν (πχ στατίνες), όπου τα κέρδη είναι σίγουρα, παρά να ξοδέψουν για να εξαλείψουν ασθένειες, πράγμα που δεν είναι ιδιαίτερα επικερδές. Νομίζω ότι η κρίση του Covid-19 και η αδυναμία των κολοσσών της φαρμακοβιομηχανίας να δώσουν απάντηση μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι χρειαζόμαστε άλλες προτεραιότητες στον τομέα της φαρμακευτικής καινοτομίας. Χρειαζόμαστε σε πρώτη φάση δημόσια χρηματοδότηση της έρευνας και συνεργασία μεταξύ των ερευνητών πάνω σε ερευνητικές κατευθύνσεις με υψηλή κοινωνική ανταποδοτικότητα.
Η Ελλάδα πρωτοστάτησε στη δημιουργία της συμμαχίας των χωρών της Βαλέττας για να κινηθούν συντονισμένα διαδικασίες κοινής διαπραγμάτευσης και κοινής παραγγελίας για τα φάρμακα. Γνωρίζετε σε τι στάδιο βρίσκεται σήμερα αυτή η πρωτοβουλία;
Η “Πρωτοβουλία της Βαλέτα”, όπως και οι άλλες σχετικές πρωτοβουλίες των χωρών του Βορρά, τάραξαν τα νερά στο χώρο του φαρμάκου, διεκδικώντας δίκαιες και βιώσιμες τιμές αποζημίωσης φαρμάκων και προάγοντας τη διακρατική συνεργασία. Παρά τις δυσκολίες και τα προβλήματα, κατάφεραν να ξαναφέρουν στο πολιτικό προσκήνιο το ζήτημα της ελεύθερης πρόσβασης στη φαρμακευτική καινοτομία, το φάρμακο ως δικαίωμα και όχι απλώς ως εμπορικό προϊόν. Νομίζω όμως ότι η κρίση που βιώνουμε μας σπρώχνει πολύ πέρα από τους μεσοπρόθεσμους στόχους μιας διακρατικής συνεργασίας για δίκαιες τιμές. Οι δυσλειτουργίες της φαρμακευτικής βιομηχανίας και η αδυναμία του μοντέλου των πατεντών να δώσει απαντήσεις αμφισβητούν όλο το μοντέλο οργάνωσης της φαρμακευτικής καινοτομίας.
Πάνος Παπαδόπουλος, φωτογραφία από τα κοινωνικά μέσα.
