Η Ελευθερία Κουμάντου, δημοσιογράφος και μέλος του Golden Dawn Watch, μας μιλάει για τη δίκη της Χρυσής Αυγής, πώς αποφάσισε να ασχοληθεί ενεργά και την προσωπική της εμπειρία αυτά τα 5 χρόνια που κρατάει η δίκη. Επισημαίνει τις πιο δυνατές και τις πιο εξοργιστικές στιγμές της δίκης, σχολιάζει την προβληματική στάση των ΜΜΕ όλα αυτά τα χρόνια και το πόσο σημαντική είναι η δουλειά που κάνει το Παρατηρητήριο για τη Δίκη της Χρυσής Αυγής.
- Γιατί επέλεξες να είσαι ενεργό μέλος της πρωτοβουλίας Golden Dawn Watch;
Παρακολουθώ το ρεπορτάζ της Χρυσής Αυγής από το 2010. Από όταν εξελέγη για πρώτη φορά στο Δημοτικό Συμβούλιο της Αθήνας. Από το 2014 είχα ρόλο συντονίστριας του Παρατηρητηρίου για τον Φασιστικό και Ρατσιστικό λόγο στα ΜΜΕ. Όταν ανακοινώθηκε η ημερομηνία έναρξης της δίκης, μαζευτήκαμε αρκετοί άνθρωποι με τις ίδιες ανησυχίες. Είχαμε δει πως είχαν καλυφθεί από τα ΜΜΕ άλλες δίκες μικρότερης εμβέλειας δίκες με μέλη, στελέχη της οργάνωσης. Εκπροσωπώντας λοιπόν το Παρατηρητήριο της ΕΣΗΕΑ, αλλά και λόγω του ρεπορτάζ που καλύπτω, για μένα ήταν αυτονόητη η εμπλοκή μου. Νομίζω βέβαια ότι και χωρίς αυτές τις ιδιότητες, θα προσπαθούσα να εμπλακώ. Δεν μπορώ να διανοηθώ ότι υπάρχουν άνθρωποι που αποφασίζουν να εκπαιδευτούν προκειμένου να επιτεθούν σε άλλους ανθρώπους επειδή έχουν άλλο θρήσκευμα, επειδή είναι από άλλη χώρα ή απλώς επειδή διαφωνούν μαζί τους.
- Σε τι βαθμό επηρέασε την καθημερινότητά σου η εμπλοκή σου στη δίκη;
Σε πρώτη φάση, χρειάστηκε να αφιερώσω πάρα πολύ χρόνο για να διαβάσω ότι προέκυπτε για την υπόθεση. Καταθέσεις, παραπεμπτικό βούλευμα, έπρεπε να μιλήσω πάρα πολλές φορές και για αρκετές ώρες, με δικηγόρους προκειμένου να κατανοήσω ακριβώς τι γίνεται, τι ισχύει, ποιες είναι οι διαδικασίες. Σε τακτά χρονικά διαστήματα είχαμε διάφορες συσκέψεις στο Golden Dawn Watch για να δούμε πως προχωρά η κάλυψη της δίκης, τι χρειάζεται να ετοιμάσουμε. Επίσης προέκυψε η ανάγκη μαζί με τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους στο Παρατηρητήριο είτε να ετοιμάσουμε εμείς εκδηλώσεις ενημέρωσης του κοινού για τα τεκταινόμενα της δίκης, είτε να πάρουμε μέρος εμείς σε εκδηλώσεις ως ομιλητές που οργάνωσαν άλλοι φορείς σε πολλές πόλης της Ελλάδας ή και στην Ευρώπη. Η καθημερινότητά μου προφανώς άλλαξε γιατί η εμπλοκή μου με το Golden Dawn Watch ξεπέρασε το επίπεδο του ρεπορτάζ. Η ενασχόληση με τη δίκη, εντάχθηκε στο καθημερινό μου πρόγραμμα. Πολλές φορές σε ταξίδια χρειάστηκε να πάρω μαζί μου και τον γιο μου που τώρα είναι 9 ετών. Είχε ερωτήσεις πολλές φορές δύσκολες να απαντηθούν. Γιατί κάποιος μπορεί να θέλει να σκοτώσει κάποιον; Τι πρόβλημα μπορεί να υπάρχει αν έρθει ένας άνθρωπος από άλλη χώρα; Ερωτήσεις που με έκαναν να ξανασκεφτώ και εγώ διάφορα πράγματα και να δω πως θα μπορούσα να μιλήσω για αυτά τα δύσκολα θέματα σε ένα παιδί.
- 412 μέρες δίκη, μπορείς να μας πεις το κυρίαρχο συναίσθημα και αν μέσω αυτού ανακάλυψες νέα όρια σε εσένα και στους γύρω σου;
Όταν άρχισε η δίκη είχα αγωνία γιατί ήταν η πρώτη δίκη που ασχολήθηκα ρεπορταζιακά. Και βέβαια αγωνιούσα για την πορεία του εγχειρήματος. Ήταν κάτι που δεν έχει γίνει ξανά στην Ελλάδα. Βέβαια δεν είχαμε ποτέ και τέτοιας εμβέλειας δίκη. Στην πορεία, παρά το ότι ως δημοσιογράφοι είμαστε σε ένα βαθμό εκπαιδευμένοι να ελέγχουμε τα συναισθήματα μας, διαπίστωσα ότι αυτό δεν ήταν εύκολο. Είχαμε πολλές στιγμές που δοκιμάστηκαν οι αντοχές μας σε πολλά επίπεδα. Προσωπικά έχω στενοχωρηθεί, έχω κλάψει, έχω νευριάσει αρκετές φορές. Και βέβαια έχω θαυμάσει ανθρώπους για το θάρρος τους και το κουράγιο τους.
Θυμάμαι την ημέρα της κατάθεσης της κ. Μάγδας Φύσσα. Ήμασταν στην αίθουσα των γυναικείων φυλακών Κορυδαλλού. Δεν έπεφτε καρφίτσα. Ήταν η πρώτη φορά που δεν ακουγόταν απολύτως τίποτα. Ούτε ψίθυρος. Ήταν σαν να μην ανάσαινε κανείς. Άρχισε η κ. Μάγδα να περιγράφει τις τελευταίες δικές της ώρες με τον Παύλο. Τι έκαναν, τι είπαν. Το μόνο που ακουγόταν ήταν η φωνή της κ. Μάγδας και τα πληκτρολόγια των δημοσιογράφων. Όταν έφτασε στο τι έγινε στο νοσοκομείο, όλο το ακροατήριο έκλαιγε…
Ξεχωρίζω την ημέρα που κατέθεσαν οι δυο αυτόπτες μάρτυρες, οι δυο φοιτήτριες που είδαν να συμβαίνει μπροστά τους όλη η δολοφονία του Παύλου Φύσσα. Θαύμασα τη Δήμητρα Ζώρζου και την Παρασκευή Καραγιαννίδου γιατί έφτασαν με το ονοματεπώνυμο τους έως το τέλος και κατέθεσαν ό,τι είδαν κάτω από δύσκολες συνθήκες, με τους δικηγόρους της Χρυσής Αυγής να τις ειρωνεύονται, και τους παρόντες κατηγορούμενους ακόμη και να τις απειλούν.
Θαύμασα την υπομονή της Ζώρζου που κλήθηκε να δει τους κατηγορούμενους και να αναγνωρίσει τον σωματότυπο ενός από αυτούς. Ο οποίος στην πορεία της είπε: «πάμε έξω να σου δείξω τι θυμάσαι από εκείνο το βράδυ».
Θαύμασα το κουράγιο του αδελφού του Αμπουζίντ Εμπάρακ που γύρισε προς τα έδρανα των κατηγορουμένων και αναγνώρισε τους χρυσαυγίτες που συμμετείχαν στην επίθεση στο σπίτι τους διακινδυνεύοντας ότι ο ίδιος συνεχίζει και μένει στο Πέραμα.
Νευρίασα πολλές φορές με τη διαχείριση της αστυνομίας στο δικαστήριο. Συμπεριφέρθηκε στο κοινό και κυρίως στους αντιφασίστες, σαν σε γήπεδο. Στην αρχή περνούσε το κοινό ανάμεσα από τις θέσεις των χρυαυγιτών συνοδεία διμοιρίας. Όποτε υπήρξε ένταση πάντα το μέτωπο ήταν προς τους αντιφασίστες. Σε όλες τις περιπτώσεις προσπάθησαν να προστατεύσουν τους χρυσαυγίτες. Ακόμη και όταν έξω από το Εφετείο χτύπησαν την δικηγόρο της Πολιτικής Αγωγής, Ευγενία Κουνιάκη, και όλοι υποδείκνυαν στους υπεύθυνους αξιωματικούς της ΕΛΑΣ ποιοι ήταν αυτοί που επιτέθηκαν, οι αστυνομικοί αγνόησαν τις υποδείξεις και των δικηγόρων και των πολιτών που ήταν παρόντες και επί της ουσίας τους φυγάδευσαν άρον άρον. Διετάχθησαν να κάνουν προσαγωγές όταν πια ήταν μακριά. Και όσοι προσήχθησαν ήταν στη δίκη αλλά δεν ήταν οι εμπλεκόμενοι. Πολλά, πάρα πολλά περιστατικά μπορούμε να θυμηθούμε από όλα αυτά τα χρόνια.
Οργίστηκα με τις απολογίες των χρυσαγιτών. Του Ρουπακιά, που είπε ότι ήταν μια απλή ανθρωποκτονία. Των υπολοίπων, που κανείς δεν παραδέχθηκε ότι ήταν παρών στο Κερατσίνι εκείνο το βράδυ. Των πρώην βουλευτών, που προσπάθησαν να πουν ότι πρόκειται για πολιτική δίωξη. Οργίστηκα με την απαράδεκτη εισαγγελική πρόταση. Την όποια ήδη έχουν χρησιμοποιήσει στις αγορεύσεις τους οι δικηγόροι της υπεράσπισης.
Θαύμασα για μια ακόμη φορά τις αγορεύσεις των δικηγόρων της Πολιτικής Αγωγής γιατί αποδόμησαν την εισαγγελική πρόταση και ο καθένας έβαλε ένα κομμάτι στο παζλ της δίωξης της Χρυσής Αυγής. Γιατί με κάθε λέξη τους έβαλαν τα πράγματα στη θέση τους και μας έκαναν να επιβεβαιώσουμε ακόμη μια φορά ότι είμαστε στη σωστή πλευρά. Γιατί σε αυτή τη δίκη δεν μπορείς, δεν επιτρέπεται να μην διαλέξεις πλευρά.
- Πώς σχολιάζεις τη στάση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας κατά τη διάρκεια της δίκης;
Η στάση των Μέσων από την αρχή της εμφάνισης της ΧΑ ήταν προβληματική. Πολύ λίγα ΜΜΕ έκαναν πχ ρεπορτάζ στον Άγιο Παντελεήμονα την εποχή της ασυλίας κι ασυδοσίας της ΧΑ. Τα υπόλοιπα υιοθέτησαν πλήρως το αφήγημα των αγανακτισμένων κατοίκων. Στη δίκη τον πρώτο καιρό τα Μέσα ασχολήθηκαν κυρίως με τα δρακόντεια μέτρα της αστυνομίας και όχι πχ με το ότι δεν επιτρεπόταν η είσοδος στο κοινό (επετράπη μετά από 17 δικασίμους). Και στην πορεία λίγα ΜΜΕ είχαν συνέχεια ρεπόρτερ στην αίθουσα του δικαστηρίου, επέλεξαν να ασχοληθούν με τους «διάσημους» μάρτυρες κατηγορίας, ή όταν υπήρχαν επεισόδια ή κάποιο ξέσπασμα της κ. Μάγδας. Επί έναν ολόκληρο χρόνο, στα περίπου 5 χρόνια που έχει διαρκέσει η δίκη, το δικαστήριο είχε την ευκαιρία να δει πλήθος αποδεικτικών στοιχείων. Ελάχιστα από αυτά προβλήθηκαν στα ΜΜΕ. Ασχολήθηκαν ξανά με τις απολογίες των κατηγορουμένων και τις αγορεύσεις των δικηγόρων της Πολιτικής Αγωγής. Αν κάποιος αναζητήσει να μάθει τι έχει γίνει σε αυτή τη δίκη, θα βρει μόνο δημοσιεύματα συγκεκριμένων εφημερίδων που είχαν σταθερή παρουσία στη δίκη. Αλλά μόνο αυτά. Δυστυχώς. Για αυτό το λόγο δεν έχουμε μετανιώσει ούτε λεπτό για αυτή την τόσο σημαντική δουλειά που έχει κάνει το Παρατηρητήριο. Έχουν καταγραφεί, όλες οι δικάσιμοι. Ό,τι έχει ειπωθεί μέσα στην αίθουσα του δικαστηρίου. Και αυτό είναι το υλικό που θα βρει ο ιστορικός του μέλλοντος, όποιος αναζητήσει πληροφορίες για αυτή την τόσο μεγάλη δίκη.
- Τι εύχεσαι για το τέλος; Η δικαιοσύνη θα κάνει τη δουλειά της;
Ελπίζω η έδρα να σταθεί στο αποδεικτικό υλικό.
Σε όσα άκουσε όλα αυτά τα χρόνια, από τα θύματα και τις οικογένειές τους.
Σε όσα διάβασε, σε όσα είδε.
Η απόφαση του δικαστηρίου, όποια και αν είναι αυτή, είναι εξαιρετικά σημαντική για την ελληνική κοινωνία. Η απόφαση αυτής της δίκης, το μόνο σίγουρο είναι ότι, θα επηρεάσει τα πολιτικά και κοινωνικά πράγματα στη χώρα.
