Με αφορμή το SOS που εκπέμπει το Παιδοψυχιατρικό Τμήμα του Γενικού Νοσοκομείου Παίδων Πεντέλης.

Γράφει η Ειρήνη Κοκκορού.

Ζούμε σε μια κοινωνία οργανωμένη βάση μιας οικονομικής λογικής που ανάγει σε κύρια αξία την παραγωγικότητα, την αποτελεσματικότητα και όχι τον άνθρωπο. Μέσα από την αύξηση των ψυχικών κι αναπτυξιακών διαταραχών (όπως ονοματίζονται), το άτομο αγωνίζεται να αρθρώσει ένα ερώτημα, σε σχέση με τη θέση του στο διαπροσωπικό και κοινωνικό είναι. Η απάντηση που έρχεται από το σύστημα υγείας, δεν είναι της τάξης μιας υποδοχής και ακρόασης της δυσφορίας του ανθρώπου μέσα στο σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα. Αντίθετα, βασίζεται στην τεχνοκρατική αυταπάτη ότι η ψυχική οδύνη, όπως και τα κοινωνικά προβλήματα, μπορούν να λυθούν με τεχνικά μέσα και διαχείριση ανθρωπίνων πόρων. Είναι της τάξης του κοινωνικού ελέγχου. Εγκαθιδρύει μια επιστημολογική γνώση ως εξουσία, που διατείνεται πως έχει την απάντηση για κάθε διαγνωστική κατηγορία ψυχικών διαταραχών (όπως τις έχει κατατάξει), ενώ δεν θέλει να ξέρει τίποτα για το ιδιαίτερο ερώτημα του κάθε υποκειμένου.

Το σύστημα ψυχικής υγείας, μέσω του DSM[1], της Βίβλου του, δεν αναγνωρίζει την οδύνη ως βίωμα με νόημα και σημασία, διαφορετικό για τον κάθε άνθρωπο. Περιορίζεται σε συμπτωματικές πρακτικές που αποσκοπούν στη διαχείριση της δυσφορίας του υποκειμένου και στην αναγωγή των ψυχικών δυσκολιών που εκφράζουν αυτή τη δυσφορία, στην ιδεολογία του φαρμάκου.

Το τοπίο της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα διακρίνεται από μεγάλη έλλειψη κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, ειδικά για παιδιά, και από ανεπάρκειες πολλών από τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας. Κυρίαρχες μορφές περίθαλψης παραμένουν τα ψυχιατρεία και οι ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων.

Η «ψυχιατρική μεταρρύθμιση», ξεκίνησε το 1984 με αφορμή το σκάνδαλο της Λέρου και χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία λειτούργησε ως προωθητική δύναμη μετασχηματισμού των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Ορισμένες σημαντικές εναλλακτικές εμπειρίες μεταρρύθμισης σε ψυχιατρεία όπως στο ΨΝΘ, από το 1985-1995, στο ΚΘ Λέρου, από το 1990-1995, στο Δρομοκαΐτειο, στο ΨΝ Χανίων, στο ΨΝΑ (Δαφνί), δεν αξιοποιήθηκαν από το κράτος κι από την επιστημονική κοινότητα με συνέπεια να αφομοιωθούν από το υπάρχον σύστημα. Παρόλο που με τα συγχρηματοδοτούμενα κοινοτικά προγράμματα έγιναν παρεμβάσεις για εξωραϊσμό ή κλείσιμο κάποιων εκ των ψυχιατρείων που λειτουργούσαν σε άθλιες συνθήκες και παρόλο που ιδρύθηκαν εξωασυλικές μονάδες που, ως επί το πλείστον, είναι στεγαστικές δομές, δεν κατάφεραν στην πλειονότητά τους να επιτελέσουν τη λειτουργία τους, δηλαδή την ένταξη και όχι την ασυλοποίηση των ανθρώπων που πάσχουν.

Η γενική εικόνα μαρτυρά ότι η ψυχική υγεία είναι τελευταία στις προτεραιότητες του κράτους. Συνέπεια αυτού είναι να ακροβατεί επικίνδυνα η προσφορά υπηρεσιών των λειτουργών ψυχικής υγείας, στη διεκπεραίωση και την επαγγελματική εξουθένωση (burn out).

Η επιστολή των εργαζομένων του Παιδοψυχιατρικού Τμήματος του ΓΝ Πεντέλης

Τα αδιέξοδα στο χώρο της ψυχικής υγείας, διαφαίνονται στην επιστολή (17/1/2020) των εργαζόμενων του Παιδοψυχιατρικού Τμήματος του Γενικού Νοσοκομείου Πεντέλης, που αφορά στο αίτημα για επαρκή στελέχωση του τμήματος, προκειμένου να μην κλείσει. Η επιστολή, την οποία υπογράφει ο διευθυντής Γ. Γκριζέλας, απευθύνεται στη διοίκηση και στους επιστημονικούς και συνδικαλιστικούς φορείς, και ενημερώνει ότι «υπό τις παρούσες συνθήκες η Μονάδα Ενδονοσοκομειακής Νοσηλείας δεν μπορεί να συνεχίσει τη λειτουργία της».

Σημειώνεται μεταξύ άλλων: «Η παρουσία μόνο 3 ειδικών ιατρών, η απουσία ψυχολόγου και κοινωνικού λειτουργού καθιστούν ανέφικτη την σωστή ανταπόκριση στις επιμέρους λειτουργίες του Τμήματος (εξωτερικά ιατρεία, Διασυνδετική Υπηρεσία, Μονάδα Ενδονοσοκομειακής Νοσηλείας) και ο περιορισμός των δραστηριοτήτων καθίσταται αναγκαίος. [..]Σημειώνουμε το αυτονόητο, ότι η επάρκεια ανθρώπινων πόρων για την φροντίδα της ψυχικής υγείας είναι ισοδύναμη των επενδύσεων σε υψηλή τεχνολογία για τα τμήματα σωματικής ιατρικής».

Με την κατακόρυφη αύξηση των ψυχικών νοσημάτων κατά τη διάρκεια της κρίσης, είναι επιτακτική η ανάγκη να δοθεί πολιτικά προτεραιότητα στην ενίσχυση του χώρου της ψυχικής υγείας. Είναι επιτακτική επίσης η ανάγκη, να ειδωθεί η αντίφαση που ταλαιπωρεί το σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Και είναι σημαντικό οι λειτουργοί της ψυχικής υγείας, να κρατήσουν αυτή την αντίφαση ανοιχτή, ώστε να κατανοηθεί και να λυθεί στην ουσία της. Ο μετασχηματισμός και η ανάπτυξη μιας ουσιαστικής θεραπευτικής δραστηριότητας στον χώρο της ψυχικής υγείας, προϋποθέτουν την υιοθέτηση μιας κριτικής στάσης, θεωρητικής και πρακτικής.

Θα βοηθούσε μια σύλληψη των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, ως μέρος του Όλου. Μια ουσιαστική πολιτική προώθησης της ψυχικής υγείας είναι ανάγκη να εστιάζει στην αντιμετώπιση της κοινωνικής απομόνωσης, της οικονομικής ανασφάλειας, της ανεργίας και της διασφάλισης αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας, της παιδείας και της μέριμνας για τους ηλικιωμένους, του ρατσισμού, κ.α. Είναι καιρός το πεδίο της πρόληψης να «ανοίξει» σε πολιτικές, ικανές να ανατρέψουν την κατεστημένη κοινωνική τάξη, τον κατεστημένο λόγο, την κατεστημένη κανονικότητα.

Τόσο οι εργαζόμενοι στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας όσο και οι άνθρωποι που προσέρχονται σε αυτές, πλήττονται το ίδιο από την κρίση απαξίωσης του ανθρώπου.

«Μιλάμε για μια άλλη ριζικά διαφορετική κοινωνική και πολιτική κατεύθυνση σε όλα τα επίπεδα. [..] Η οργάνωση της απάντησης στον άνθρωπο που πάσχει, η κλινική, η υπαρξιακή και η κοινωνική του πραγματικότητα θα έπρεπε να είναι οδηγός στην οργάνωση και λειτουργία των υπηρεσιών [..] (είναι αναγκαία) η εκτύλιξη διεργασιών «παραγωγής υγείας» και η στήριξη και ενδυνάμωση των ψυχικώς πασχόντων υποκειμένων μέσα στην κοινωνία, μέσω της οργάνωσης εναλλακτικών δυνατοτήτων ζωής, μέσω του μετασχηματισμού των τρόπων λειτουργίας των θεσμών (συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών υγείας), καθώς και όλων των μηχανισμών και των ομαλοποιητικών συστημάτων που αλληλεπιδρούν στο επίπεδο του ίδιου του σχηματισμού του ψυχιατρικού αιτήματος, στο πρωτογενές επίπεδο, όπου η ψυχική οδύνη (με όλη την πολλαπλότητα των πηγών και αιτιών της) αναδύεται μέσα από τις αντιφάσεις του κοινωνικού σώματος και αποκρυσταλλώνεται σε «ψυχική διαταραχή» ή «αρρώστεια».

—————-

[1] Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών
[2] Μεγαλοοικονόμου Θ., Ρωγμές , Ρήγματα και Αντιστάσεις στην Κυρίαρχη Ψυχιατρική, εκδόσεις Άγρα.

—————-

Άρθρα με συναφές περιεχόμενο:

Ανοίγει το πρώτο ψυχιατρικό νοσοκομείο στον κόσμο που η θεραπεία θα γίνεται χωρίς φάρμακα